242074315

Przeszłość Warmii i Mazur na łamach naukowych czasopism regionalnych 431

Jiiicckim⁰⁷. Odrębność la łączyła się również ze specjalnym duszpasterstwem. Nie bez znaczenia 7I0 utworzenie Ewangelickiego Kościoła Unijnego przez połączenie Kościołów luterańskicgo ¹ sformowanego, czego dokonał 31 października 1817 r. król Fryderyk Wilhelm III, oraz wprowa-^ł*⁵*nic nowej agendy nabożeństw w 1822 r.

Duchowni musieli się odnieść do polityki wobec wiernych polskojęzycznych. Wśród nich byli Zwolennicy łączenia interesów Kościoła ewangelickiego z dążeniami ludności polskojęzycznej do Echowania odrębności, jak Tymoteusz Gizcwiusz, a jego bratanek Gustaw Gizcwiusz podsunął "W odbudowy kościoła z pomocą polskich Mazurów. „Oslródzki kaznodzieja uważał, że to wła-^sn,e poczynania racjonalistów zmierzały do tego, aby przez germanizację Mazurów pozbawić ich ^,,(>wcgo poczucia pochodzącego od Boga i skierować iclt na płaszczyznę utylitaryzmu«. Widział germanizacji chęć zniszczenia świata wewnętrznego Mazurów, niedostępnego już w dzisiaj zlutowanym Niemcom”⁶*. Wielu księży pastorów przyjęło postawę neutralną w sprawach językowych, jak np. Johann Anders. W tamtym czasie „postawę duchowieństwa w kwestii językowej ^"minował, postrzegany z punktu widzenia pastorów, pragmatyzm, stawiający wyżej względy re-''gijoc, wychowawcze, moralne, od aktualnych założeń polityki państwa. Nie negując ostateezne-8° celu (byli przecież wytworem i reprezentantem tej samej formacji społecznej i intelektualnej, co ^lnoi przedstawiciele wyższych warstw społeczeństwa pruskiego) proponowali wiodącą do niego

⁰    wicie bardziej racjonalną drogę. Realizowanie polityki gcrmanizacyjnej, zapoczątkowanej co Prawda przez władze polityczne, z założeniem prowadzenia jej w pierwszym rzędzie przez szkolę, ^S|b| rzeczy spadło na duchownych nadzorujących szkolnictwo, choć nie na oficjalne struktury w kościele. - -Pastorzy w przeciwieństwie do nauczycieli, wykonujących raczej posłusznie zalc-^Cc'iia władz, wykazywali (wtedy jeszcze| więcej niezależności i refleksji”⁶¹'.

Ten sam autor w obszernym artykule przedstawił także dzieje parafii ewangelickiej we Fromborku⁷¹⁷.

Na wyjątkowe formy pobożności Mazurów zwrócił uwagę Andreas Kosscrt⁷¹. Omówił relację Wysłannika Ewangelickiej Naczelnej Rady Kościelnej w Berlinie, proboszcza Vorberga, który ^w 1884 r. przybył do parafii w Szczytnie i lam, ku swemu zaskoczeniu, zetknął się z wielkim oży-Wtenicm religijnym miejscowych Mazurów, aż w 78% polskojęzycznych. Vorbcrg był zaskoczony Różnością wiernych, gromadnie przybywających do kościoła, ich aktywnością w śpiewie i mo-^•twie oraz emocjonalnym sposobem okazywania wiary. Łączył te objawy z głęboko zakorzenio-tyro polsko-slowiańskim pojmowaniem religii. Wspominał też o wytworzeniu się świeckiego fchu ewangelickiego o podłożu pietystycznym, który wiązał się w tzw. gromadki, złożone wy-Jaźnie z mazurskich chłopów. Na spotkaniach religijnych używano wyłącznic języka polskiego, ^biegiem lat znaczenie lego ruchu nic malało. Przed 1914 r. gromadkarzc stanowili mniej więcej ^C/-^Wurtą część ludności mazurskiej. Oficjalne władze kościelne uznawały ten rucłi za sekciarski

¹    Mski. One były przecież zaangażowane w upowszechnianie języka i kultury niemieckiej⁷⁷. „Nic-

G. Jasiński, Kościół ewangelicki na Mazurach w I połowie XIX wieku. (Problemy organizacyjne i jakowe), MSII,

‘004/2005, l. (H, ss. 135-153.

W Ibidem, s. 150.

M Ibidem, s. 152.

20    G. Jasiński, Parajia ewangelicka itr Fromborku ie XIX wieku (IS30-I9I4), l^:olia, 200012007|, nr 3, ss. 3-24.

21    A. Kosscrt, Pobożność mazurska iv ocuicli wyższych władz kościelnych. Wratcnia z wizytacji kościelnej wszfzycień-¹ '^vjParajii ewangelickiej w IKK4 roku, RM, 1999.1.4, ss. 3S-44.

„ 22 A. Kosscrt, Przejawy życia religijnego i pobożność ludowa w powiecie szczycicńskim w okresie międzywojennym, ^KM. 1907, t. 2. ss. 52-59.