2795179450

Krytycy (por. Krystyna Kuliczkowska) nie mają wątpliwości, że nie można uciekac od „spraw trudnych” i że trzeba przełamać tabu, jak również co do tego, że podobne książki nie powinny się dostać do rąk czytelnika poniżej 13, 14 lat. Pisarze polscy zdają się podzielać ten pogląd. Mamy więc sporo książek „nurtu niepokoju egzystencjalnego” — ale dla czytelników młodzieżowych (powyżej 12 lat), np. Zbigniewa Brzozowskiego Zielone kasztany, Marka Nowakowskiego Lepszy, Danuty Bieńkowskiej Godzina pratody, Leszka Prokopa Widzę świat, Ewy Nowackiej Kilka miesięcy, cale życie.

W naszej powojennej literaturze dziecięcej znajduję tylko jeden przykład postawy autorskiej opowiadającej opisanemu modelowi. Jest nim Zwierzoczlekoupiór Tadeusza Konwickiego (zapis przedśmiertnego snu małego chłopca). Książka wyprzedzająca o siedem lat głośny eksperyment Dóona.

Należy uświadomić sobie jeszcze jedną istotną cechę obrazu Autora, który nie chce grać: uważa on, że dojrzewanie to nie etap rozwoju, ale jego istota. Dlatego nie wierzy w istnienie cech specyficznych dziecięcych np. naśladowanie nie jest (dla niego) swoistą formą działania dziecka, ale każdego człowieka uczącego się. Autor nie godzi się na formułę Piageta, że rozwój polega na etapowym dążeniu do równowagi. Zaprzeczając istnieniu granic między okresami życia jednostki poddaje rewizji głęboko zakorzeniony w kulturze mit okresu dojrzewania jako wyjątkowego, tajemniczego, decydującego o reszcie dorosłej egzystencji jednostki.

Trzeba poddać gruntownej rewizji to wszystko, co przypisujemy dziś okresowi dojrzewania, z którym liczymy się poważnie, i słusznie, ale czy nie przesadnie, jednostronnie, a głównie bez podziału wchodzących w jego skład czynników? Czy poznanie uprzednich etapów .rozwojowych nie pozwoliłoby obiektywniej przyjrzeć się temu nowemu, ale jednemu z wielu okresów nie-zrównoważenia, o cechach podobnych do uprzednich, odbierając mu niezdrową tajemniczą wyjątkowość? — pisał Korczak w 1919 r.. a ponad pól wieku później znawcy literatury dziecięcej pytają: czy należy dziecku odpowiadać na pytania, których nie umie jeszcze sformułować?

Już od czasów Freuda znane są wyniki badań nad seksualizmem dzieci. Psychiatra amerykański Anthony dowódł. że dziecko około 8 roku życia zaczyna rozumieć irremeóbills unda — w tym wieku lęk przed śmiercią jest dość powszechny, podobnie jak właściwość 8-latków nazywana przez psychologów „kryzysem istnienia” polegająca na pogrążeniu się w wyobrażeniach o śmierci własnej lub rodziców...

Czyż Andersen, Exupćry, Molnar, Korczak pisząc o śmierci, cierpieniu i trudnych smutnych problemach swoich małych bohaterów’zaznaczali, że powieści są „dozwolone od lat 14-tu”?

Autor piszący książkę dla 9-latka wyłącznie pod szyldem: „Uśmiech, Przygoda, Fantazja” (tak zatytułowany jest Poradnik bibliograficzny dla młodzieży od 11 — 15 lat pod redakcją Haliny Skrobiszewskiej, BN 1973) powinien spodziewać się uwagi małego czytelnika:

Przepraszam pana, ale musi pan przyznać, że nie tak łatwo rozmawiać, jeśli nie wolno stawiać pytań *.

Dorota Latour

• M. D*on: Tomek i nieskończoność, Literatura na Swlecłe" 1978

nr 8.

JAN MISIUK

KOT

Siedzę sam w swoim pokoju i nie chcę, by ktoś tu zaglądał. W domu nie ma nikogo. Ale przecież ojciec zaraz wróci z pracy. zaraz zazgrzyta klucz w zamku, usłyszę jego kroki w korytarzu. przez szybę w drzwiach zobaczę jego sylwetkę, taką jakąś pochyloną, potem wsunie się do pokoju jego głowa, a za nią reszta ciała... A może dzisiaj coś mu wypadnie, jakieś zebranie albo godziny nadliczbowe, choć od śmierci mamy coraz rzadziej je bierze. Tak bardzo chciałbym, żeby dzisiaj wrócił później. Mógłby nawet pójść z kolegą na piwo. czy ja wiem zre-sztą gdzie?, tyle jest przecież różnych powodów, by nie wracać z pracy punktualnie.

Kot wdrapał się na moje kolana. Jest duży i czarny. Lubi przebywać ze mną. Woli mnie niż ojca, z czego chybi się cieszę. Ja też go bardzo lubię. Zanurzam rękę w jego sierści i słucham jak mruczy.

Kota znalazłem kiedyś na śmietniku i postanowiłem zabrać go do domu. Ojciec nie był z tego zadowolony, nawet nakrzy-czał na mnie, ale mama. wtedy jeszcze żyła, powiedziała, że stać nas, by dać kotu codziennie miskę mleka i kot został.

Ojciec przez tyle lat pewnie przyzwyczaił się do niego, ale czy go lubi?... Może trochę i lubi.

Zazgrzytał klucz w zamku. Więc jednak wrócił dzisiaj jak zwykle. Jest wpół do czwartej. Teraz stawia teczkę obok wieszaka, zdejmuje płaszcz i pantofle, nakłada kapcie, zbliza się do drzwi mego pokoju i otwiera je.

—    Już po szkole?

—    Tak. Od godziny.

—    Jadłeś obiad?

—    Tak. U ciotki.

—    To dobrze...

Nic mi więcej nie powie a przecież mógłby. Tak naprawdę to sam nie wiem. co mógłby mi jeszcze powiedzieć, ale kiedyś, pamiętam, rozmawialiśmy dłużej, i było o czym.

Zamknął drzwi i zostawił mnie samego. Teraz pewni*- szuka czegoś w lodówce. Właściwie to powinien wykupić obiady w zakładowej stołówce. To puszkowe jedzenie odbije się w końcu

63