2795179472

cję zdechłej myszy, obserwacje potwierdziły istnienie owych współzawodniczących ze sobą popędów u dzieci do lat siedmiu, a i nasze własne dane dotyczące spontanicznego działania w tym samym wieku są świadectwem tego, co Sully opisywał jako dziwną mieszaninę przyjaźni i umiłowania siły, cechującą wzajemny stosunek małych dzieci i zwierząt. Na przykład:

[P.N.10J Na początku sekcji, Priscilla (6,10) miała znowu wyrzuty sumienia i chciała, żeby ją zapewnić, iż nie „robili im żadnej krzywdy”. Powiedziała też: — Ty nie zrobiłabyś nam tego prawda? Podczas sekcji, Priscilla i Dan (5,1) bawili się w „mamę” i „doktora", ze zdechłymi myszami jako dziećmi. Uda-

Fot. Waldemar Stępieó

wali, że telefonują do siebie w tej sprawie, mówiąc: — ..Pani dziecko czuje się już lepiej..." P zatelefonowała do D: — Pana dziecko zostało rozcięte na pół. Dan odpowiedział: — No to najlepiej teraz znowu połączyć te dwie części razem.

[O.D.12] Richard (6,1). Podczas prac w ogrodzie, M i R znaleźli stonogę. R, uszczęśliwiony, zaniósł ją na rydlu na ganek: obserwował ją przez niecały kawadrans. nie pozwalając jej uciec, a następnie powiedział, że chce ją trzymać w pudełku. M stwierdziła, iż chyba byłoby to okrutne: stonoga wolałaby być bliżej ziemi. Nie zniechęciło to R, który wyciągnął puszkę z pokrywką i włożył do niej robaka; kiedy niedługo potem prowadzono chłopca do łóżka, wchodząc po schodach powiedział: — Ja naprawdę lubię być okrutny dla zwierząt.

[O.D.13.] Richard (6,4) podczas pobytu na wsi upodobał sobie gonitwy za kurczakami, a nawet gęsiami, które nie bvłv wcale bojażliwe. Bardzo polubił podwórzowego psa i kiedy M pisała później list do rodziny na wsi on napisał do psa. Pies ten był prawie tak duży jak on i bardzo ruchliwy.

Humanitarny dramat odgrywany przez Priscillę i Dana stanowi zwykły etap przejściowy pomiędzy wczesnym okresem

ignorancji lub niesprecyzowanego pojęcia śmierci, a późniejszym okresem racjonalnej konceptualizacji biologicznej. Idea ta jest realizowana w obrzędach pogrzebowych, często z udziałom zwierząt, a zainteresowanie ujawnia się w rytuałach związanych z ludzką śmiercią — zainteresowanie to jest często tłumione przez dorosłych, tak jak w przynadku matki Judith.

Wydaje się, że spontaniczny popęd występujący w tym okresie skierowany jest na uczestnictwo, w rzeczywistości lub w zabawie, w takich działaniach społecznych, które wśród ludów prymitywnych miały swe miejsce w mitologii. Dziecko sprawiłoby raczej uroczysty pogrzeb niż przeprowadziło sekcję. W notatce, sporządzonej po wcześniejszych wyjaśnieniach dotyczących konfliktów psychicznych u dziecka. Jung podnosi kwestię występowania u dzieci w pewnym wieku preferencji dla fantastycznych czy mitologicznych wyjaśnień istoty urodzin i śmierci, nawet kiedy znają one lub mają dostęp do „wyjaśnień naukowych”. Obserwacje dr Isaacs potwierdzają istnienie takich preferencji, często widocznych w postępowaniu dzieci.

Mitologia odgrywa wielką rolę w psychoanalitycznych wyjaśnieniach ludzkiego zachowania, choć może nie w sensie zamierzonym przez Junga, kiedy przeciwstawia on wyjaśnienia naukowe mitologicznym. Obserwacje zachowań dzieci sugerują psychologowi, że sfera mitów winna być w znacznie większym stopniu stosowana do wyjaśnień tego typu. Ojciec nie jest jedyną osobą współzawodniczącą z dzieckiem o miłość; nie jest nią także matka, jedyna osoba, od której uczucia i opieki dziecko jest uzależnione: ojciec nie jest też najłatwiej dostępnym obiektem agresywnych ataków dziecka. Obawa przed agresją starszego brata w stosunku do młodszego przeszła do tradycji mitologii zachodniej cywilizacji poprzez historię Kaina i Abla Młodszy brat zabił cielę ofiarne, starszy zabił młodszego i został odgórnie skazany nie na taki sam los, ale na wieczne wygnanie z grupy społecznej. Kain był typowym mordercą, o którym chrześcijaństwo dowiedziało się z judaizmu, zanim sprowadzono z Grecji Edypa, żeby zajął jego miejsce.

Poza tradycją hebrajską bratobójstwo nie było tak apodyktycznie piętnowane. Gdy Salomon odziedziczył tron Dawida, musiał mieć jakiś powód nim rozkazał zabić swych braci podczas gdy późniejsze społeczeństwo opierające się na wcześniejszych greckich rządach w Bizancjum, przyzwalało na bratobójstwo bez żadnych ograniczeń. Wschodni władcy nie tolerowali obecności żadnych braci w pobliżu tronu. Gibbon pisze, że kiedy Mahomet II, mając dwadzieścia jeden lat, wstąpił w XV w. na tron, „zlikwidował przyczynę buntu", skazując na śmierć, nieuniknioną śmierć, swych młodziutkich braci.

Nasze obserwacje wskazują, iż starsze dzieci obawiają się zazwyczaj siły popędów wiodących do zniszczenia mniszych, żywych stworzeń, choć odpowiednio prowokowane mogą tego dokonać. Wydaje się, że młodsze rodzeństwo odczuwa większą potrzebę upewnienia się co do swej indywidualności i siły poprzez działania wymierzone przeciwko małym, żywym stworzeniom. Stosują oni przemoc, którą sami boleśnie odczuli, ale której nie są w stanie zastosować w rodzinie. Ponieważ jednak

¹¹ Księga Rodzaju lv.

I Kficau Królów, 30-53; n. 12-2-1 i 38-40. C>taty z dzid Wiliama Szekspira pochodzą odpowiednio:

a.    Wiliam Shakcapeare, Makbet A U, ec. 2. przekład Jerzego S. Sity,

PIW 1072. itr 54.

b.    Dzieła Dramatyczne Wiliama Shakeipeare’o, Koriolan, A I. ac. 3,

przekład Józefa Paszkowskiego PIW, 1083. itr. 174.

81