2795179493

ska Erckmann-Chatrian. Na język polski zostały przełożone: Opowieści rekruta (1904), Waterloo (1905), Hugon Wilk (1911), Bitwa narodów i Dzielni górale; dwie ostatnie powieści w 1912 r. Dzielni górale doczekali się wznowienia w r. 1924.

Redakcja „Przyjaciela dzieci" podjęła inicjatywę udostępnienia młodzieży polskiej wspaniałych pieśni epickich z francuskiego średniowiecza. Podjął się tego zadania F. K. Król i w 1903 r. ukazała się polska przeróbka Pieśni o Rolandzie, w 1909 r. Koronacja Ludwika (chansons de geste), w której po raz pierwszy występuje bohater następnego cyklu, niezrównany Gwilem Krzywonos. Całość Pieśni o Gwilemie, wytrwałym cierpliwym i wiernym obrońcy tchórzliwego Ludwika przełożyła w parę lat później piękną poetycką prozą Anna Ludwika Czerny. Wydanie drugie Pieśni o Rolandzie ukazało się w 1921 r.

W dziedzinie powieści obyczajowej dała się bardzo odczuć zwycięska konkurencja powieści amerykańskiej i angielskiej. Alcott, Burnett, Montgomery interesują bardziej od zacnej pani de Sćgur, Colomb, Zenajdy Fleuriot i Wiktoryny Mon-niot. których powieści przesłodzone i umoralniające przestały się podobać. Z „Bibliothćque rosę” obejmującej kilkadziesiąt tomów przełożono 4 pozycje: Gospoda pod /lmołem Stróżem (jeszcze w 1887 r.,) Psotny diablik w 1921 r.. Przygody Zosi i Wesołe wakacje w wolnym przekładzie Jerzego Orwicza w 1930 r.

Natomiast jedno nazwisko z literatury francuskiej dla młodzieży oparło się zwycięsko anglosaskiej inwazji — nieśmiertelny Hektor Malot ze swoimi powieściami o biednych, dzielnych, zaradnych chłopcach dających sobie radę w każdej sytuacji życiowej. Z licznych wydań jego powieści można zanotować Dla rodziny z 1904 r., wznowione w 1927, Bez rodziny wydawane kilkakrotnie (w 1911 r. zanotowano wydanie trzecie), Roman Kalbris przełożony w roku 1910. Pewne powodzenie miały też książki piszącego po francusku autora belgijskiego E. Demoldera. Zyskały one uznanie wytrawnej znawczyni literatury dla młodzieży J. Mortkowiczowej. Zasłużona tłumaczka wydala w 1907 r. przekład Serca ubogich. Rok póż-mej ukazały się jeszcze inne opowiadania tego samego autora.

Spojrzenie w ubiegłe stulecie, które charakteryzuje polskich tłumaczy wieku XX wyraziło się raz jeszcze w odszukaniu istotnie wartościowej pozycji z literatury dla młodzieży XIX w. Jules Sandeau, przyjaciel George Sand, która od połowy jego nazwiska wzięła swój pseudonim literacki, napisał w r. 1870 powiastkę, która ukazała się w polskim przekładzie w czterdzieści lat po wydaniu oryginalnym. W Muzeum Książki Dziecięcej w Warszawie zachował się egzemplarz przekładu Na skale mew datowany 1910 r.

Ten zapewne niepełny przegląd tłumaczeń bardziej znanych pisarzy francuskich dla młodzieży potwierdza sformułowane na początku przekonanie, że w omawianym okresie nie było w Polsce określonej polityki wydawniczej jeżeli chodzi o udostępnienie polskiej młodzieży literatury obcej. Był to czas regresu francuskiej literatury dla młodzieży i to tłumaczy fakt, że przekładano przeważnie autorów starszych.

II. PRZEKŁADY PO DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ

Już w okresie międzywojennym zaznaczyło się we Francji zainteresowanie literaturą dla młodego pokolenia, uważaną dotychczas za mało znaczącą dziedzinę piśmiennictwa. Książka dla młodzieży staje się osobnym „gatunkiem" literackim, zaczyna budzić ciekawość historyków literatury, staje się przedmiotem badań psychologów i pedagogów. Coraz częściej autorzy znani ze swej twórczości dla dorosłych poświęcają swój czas na pisanie utworów dla dzieci i młodzieży. Dzieje się tak bądź ze względu na stosunki rodzinne (Duhamel pisze dla swoich synów), bądź też ze wzrastającego zrozumienia roli, jaką spełnia dobra książka w ręku dziecka i nastolatka. Zaczęto organizować wystawy, konferencje, muzea, kongresy poświęcone literaturze dla dzieci i młodzieży. Ostatnio powstał w Paryżu tzw. CRILJ (Contrę de recherche et d‘information pour la littćra-ture de jeunesse), placówka mająca na celu koordynację działania rozmaitych instytucji zainteresowanych tą sprawą.

Dźwigająca się z wojennych ruin Polska pomyślała także od razu o intelektualnych potrzebach swych najmłodszych obywateli. Oczywiście z literatur obcych musiano w pierwszej chwili ograniczyć się do przedruków wydanych przed wojną tłumaczeń. I tak z przekładów francuskich ukazuje się już w 1946 r. wznowienie 100 najpiękniejszych bajek La Fontai-ne’a, wydane w Lodzi. Rok 1947 przynosi przedruk Histońi dziadka do orzechów Aleksandra Dumasa wraz ze Skarbcem bobotoym Nodiera. W 1948 r. powraca na półki księgarskie braci J. R. Rośny Walka o ogień. Nie brak oczywiście ulubionych przed wojną powieści Juliusza Veme’a, mimo olbrzymiego postępu techniki jego fantazja sprzed kilkudziesięciu lat zawsze budzi zainteresowanie młodego pokolenia. Już w 1946 r. ukazuje się nowe wydanie 20 000 mil podmorskiej żeglugi i Tajemniczej wyspy. Rok 1947 przyniósł trzy następne wznowienia: Dzieci kapitana Granta, Piętnastoletni kapitan i Straszny wynalazca, natomiast 1948 r. przekład Łowcy meteorów.

Z żywiołowej działalności początkowych lat po wyzwoleniu wyłania się z wolna plan przemyślanej polityki wydawniczej. Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia" przejmuje troskę o lekturę dla młodszych odbiorców, „Iskry" dbają o zabezpieczenie potrzeb intelektualnych starszej młodzieży. Zostaje „odgrzebany" autor z XIX w. A. Assolant. Niezwykłe choć prawdziwe przygody kapitana Korkorana wydane po raz pierwszy w języku polskim w 1961 r. doczekały się czterech wydań, ostatnie w 1975! Zazulka A. France’a została wznowiona w 1958 r. Do powieści historycznych Aleksandra Dumasa, których liczne wznowienia znikają do dziś „zaczytane” z półek bibliotecznych, „Nasza Księgarnia" dołączyła nowe wydanie Polewki hrabiny Berty drukowanej po raz pierwszy w „Biblioteczce malowniczej" Bobrowieża w połowie XIX w. Wznowiono tę średniowieczną legendę w 1962 r. Do francuskich romantyków sięgano raz po raz w tych powojennych latach. W 1951 r. „Książka i Wiedza" wydała Przygody barona MUnchhaiise-'ta — opracowaną przez Teofila Gautier niemiecką opowieść o fantastycznych przygodach zawodowego „łgarza", którego francuskim odpowiednikiem stal się przy końcu XIX w. Tar-taren z Taraskonu, o którym będzie mowa poniżej. Tenże sam Teofil Gautier zyskał sobie niezwykłą popularność wśród polskiej młodzieży jako autor powieści historycznej z XVII w. pt. Kapitan Fracasse. Powieść w manierze Dumasa, przełożona przez W. Natansona, została wydana w 1951 r. i doczekała się ósmej edycji w roku 1973!

Największy z francuskich romantyków Wiktor Hugo znany jest dobrze polskiej młodzieży z powodu często wydawanych

99