2906543093

18 — Literaturoznawstwo — Konspekt 1/2014 (50)

chociaż nie zawsze trafnie uporządkowany materiał odnoszący się do formy poezji Puszkina (Puszkin jako liryk, Liryka myśli, Forma liryki, Wersyfikacja, Styl itd.)-

W rozdziale o Lermontowie autor szczególnie koncentruje się na alegorii i symbolu w jego utworach, a także na psychologizmie jako charakterystycznej cesze jego twórczości. W tekstach Gogola interesuje go jedynie „negatywny kierunek” (tutąj zwłaszcza zauważalna jest wyraźna słabość pozycji pedagoga). „Moralne rozterki Gogola - pisze - jego chybione ideały, jego przepowiednie składają się na indywidualny rys osobowości i nie wpłynęły na literaturę. Gogol był cenny dla społeczeństwa nie przez swoje twierdzenia, a przez negację”.

Drugą część podręcznika, poświęconą literaturze połowy XIX w., Fiszer skonstruował zgodnie z innym schematem - według dziesięcioleci. Lata czterdzieste rozpatrywane są przez niego jako „epoka pojawienia się wielkich pisarzy”, zaś lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte - jako „epoka rozkwitu działalności tych pisarzy”. W literaturze lat czterdziestych XIX w. szczególnie wyróżnia postać W. G. Bielińskiego i pisze o ogólnym obniżeniu się poziomu artystycznego oraz o przewadze w tym okresie prozy -pojawieniu się pierwszych utworów Turgieniewa, Gonczarowa, Dostojewskiego, Tołstoja. Kolejne rozdziały książki poświęcone zostały utworom tych autorów, napisanym w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, a także prozie Aksakowa, sztukom Ostrowskiego i poezji Niekrasowa. Oddzielny rozdział odnosi się do przeglądu twórczości „późnych romantyków”, do których autor zalicza: Majkowa, Feta, Tiutcze-wa, A. K. Tołstoja. We wszystkich rozdziałach ponownie przywoływane są interesujące obserwacje formy utworów literackich i budzące pewne wątpliwości wnioski na temat m.in. powieści L. N. Tołstoja Wojna i pokój. Fiszer wykorzystuje tu badania własne, prace I). N. Ow-sianiko-Kulikowskiego, M. 0. Gerszenzona, J. I. Eichenwalda, I). S. Merezkowskiego i innych

historyków literatury.

Na szczególną uwagę w podręczniku Fiszera zasługują ćwiczenia przeznaczone do samodzielnej pracy, nie zawsze dobrze sformułowane, ale zmuszające uczących się do zastanowienia nad funkcją formy w utworze literackim.

W końcu grudnia 1916 i na początku stycznia 1917 r. w Moskwie odbył się I Ogólnorosyjski Zjazd Wykładowców Języka Rosyjskiego i Filologii, który stał się forum burzliwej polemiki między zwolennikami szkół kulturowo-histo-rycznej, formalnej i psychologicznej w literaturoznawstwie. W referacie O estetycznym wykładaniu literatury Fiszer ponownie wystąpił przeciwko publicystycznemu charakterowi krytyki literackiej i bezpośredniemu odnoszeniu literatury do życia.

Po 1920 r. Fiszer wyjechał do Polski, gdzie kontynuował publikowanie swoich prac w emigracyjnej prasie rosyjskiej i polskiej. Podczas drugiej wojny światowej zginął w warszawskim getcie. Działalność naukowa i pedagogiczna W. M. Fiszera w okresie emigracji czeka jeszcze na swojego badacza.

Oceniąjąc wkład W. M. Fiszera w rosyjską metodykę nauczania literatury, należy przede wszystkim podkreślić konsekwentne dążenie pedagoga do określenia ścisłych podstaw naukowych, metodologii szkolnej analizy utworu literackiego, a także chęć odejścia od prostego zestawiania literatury i życia, metody „porównywania z rzeczywistością”, nadal szeroko rozpowszechnionej w praktyce szkolnej. Wspomnienia o Fiszerze-pedagogu potwierdzają również i to, że za jedno z podstawowych zadań nauczania literatury uważał on nie studiowanie poetyki utworu artystycznego, a zapoznanie uczących się ze stroną estetyczną utworu literackiego i zawartymi w nim ogólnoludzkimi, ponadczasowymi wartościami.    ■

Z języka rosyjskiego przełożyła

Irena Koza