KU NOWEJ KONSTYTUCJI
KONSTYTUCJE MI
DZYWOJENNE
Konstytucja marcowa (17 marca 1921 r.)
 typowe zasady demokratycznego systemu: suwerenność narodu, podział władz, zagwarantowanie praw
obywatelskich;
 parlamentarny system rządów (nawiązanie do III Republiki Francuskiej w relacjach między legislatywą a egzekutywą
silniejszy parlament, uzale\
niony od niego rzÄ…d, ceremonialne znaczenie prezydenta obawa przed
Piłsudskim);
 Parlament  Sejm (444) i Senat (111), wybory 5-cioprzymiotnikowe, przewaga Sejmu:
* Senat tylko uczestniczył w uchwalaniu ustaw;
* Sejm ostateczny głos w ustawodawstwie, szeroka kontrola rządu (zwykłe votum nieufności dla gabinetu lub
ministra), rozwiązanie parlamentu tylko na mocy uchwały Sejmu lub prezydent za zgodą Senatu;
 Prezydent wybierany przez Zgromadzenie Narodowe, ponosił jedynie odpowiedzialność konstytucyjną przed
Trybunałem Stanu. Powoływał rząd.
brak stabilnej większości w Sejmie, częste upadki gabinetów zamach majowy w 1926 r.
Nowela sierpniowa (2 sierpnia 1926 r.)
To osiem artykułów regulujących poni\
sze kwestie, będące wypadkową ró\
nych koncepcji, kompromisów i
taktycznych rozgrywek, wzmacniające władzę wykonawczą kosztem ustawodawczej:
 w sprawach bud\
etowych  obowiązek zakończenia prac nad projektem bud\
etu w ściśle określonym terminie (5
miesięcy) przez obie izby, a w razie nie ukończenia prac projekt wchodził w \
ycie w postaci, w jakiej został
zgłoszony jako projekt rządowy, albo w postaci uchwalonej przez tą izbę, która ukończyła prace w terminie. W tym
czasie nie mo\
na było zamknąć sesji parlamentu;
 prezydent otrzymał prawo rozwiązania parlamentu na wniosek RM umotywowany orędziem, ale tylko raz z tego
samego powodu. Oznaczało to, \
e sejm stracił swoje prawo do rozwiązania się swoją uchwałą;
 w czasie, gdy obie izby sÄ… rozwiÄ…zane prezydent mo\
e wydawać w razie nagłej konieczności rozporządzenia z mocą
ustawy. Rozporządzenia te nie mogły jednak dotyczyć problemów najwy\
szej wagi, jak np. zmiany konstytucji,
ustalania bud\
etu państwa, albo zaciągania zobowiązań finansowych i politycznych wobec innych państw itd.
Rozporządzenia te traciły moc, jeśli nie zostały przedstawione Sejmowi w ciągu 14 dni po najbli\
szym posiedzeniu
albo, jeśli Sejm je uchylił;
 wniosek o votum nieufności dla rządu nie mo\
e być głosowany na tym samym posiedzeniu, na którym został
zgłoszony;
 sankcja za naruszenie konstytucyjnego zakazu pobierania przez posła lub senatora korzyści od rządu. W razie
stwierdzenia przez SN złamania tego zakazu członek parlamentu tracił mandat i korzyści otrzymane od rządu.
koniec lat 20 tych to ciągła walka obozu sanacji z partiami opozycyjnymi i dopiero wybory brzeskie w 1930 r.
doprowadziły do wygrania większość mandatów w parlamencie rozpoczęto procedurę uchwalania konstytucji (choć
nie trzymano siÄ™ jej)
Konstytucja kwietniowa (23 kwietnia 1935 r.)
 autorytarna forma rządów, prezydent ma pierwsze miejsce w państwie, wybierany przez Zgromadzenie Elektorów
(większość wyłaniania przez Sejm i Senat), ale jeśli ustępujący prezydent wskazał swego następcę, to wybory
powszechne;
 prezydent mianował następcę na wypadek wojny pozwoliło na ciągłość władzy po 1939 r.;
 brak jakiejkolwiek odpowiedzialności prezydenta;
 prezydent powoływał rząd i dokonywał w nim zmian (choć rząd ponosił odpowiedzialność polityczną przed
Sejmem);
 prezydent mógł w ka\
dym momencie rozwiązać parlament i miał szerokie kompetencje prawodawcze;
 ordynacje wyborcze w praktyce pozbawiły opozycję szans na wygranie wyborów;
OKRES POLSKI LUDOWEJ
Mała konstytucja (19 luty 1947 r.)
 nawiązywała do konstytucji marcowej (min. zasada podziału władz);
 jednoizbowy parlament wybierał prezydenta, wyra\
ał votum nieufności rządowi i ministrom;
 dopuszczono dekrety z mocą ustawy wydawane przez rząd, zatwierdzane przez Radę Państwa, potem Sejm;
 nowy organ  Rada Państwa (prezydent, marszałek i wicemarszałkowie sejmu, prezes NIK, inne osoby), która w
pewnych sytuacjach działała w zastępstwie sejmu;
1
 w rzeczywistości zlikwidowano opozycję, dlatego system parlamentarny był tylko na papierze, a podczas prac nad
konstytucjÄ… wzorowano siÄ™ na radzieckiej konstytucji z 1936 r.;
Konstytucja lipcowa (22 lipca 1952 r.)
 odrzucenie zasady podziału władz na rzecz jednolitości władzy sejm zajmował najwy\
sze miejsce, a
podporządkowane były jemu pozostałe organy (administracji, sądownictwa, prokuratury);
 zniesiono urząd prezydenta, nowy kształt nadano Radzie Państwa (wybierana spośród posłów)  kompetencje
prezydenta i kompetencje zastępcze wobec sejmu;
 rząd powoływany przez sejm, a zmian mógł dokonywać sejm i rada państwa;
 brak TK czy TS, a SN powoływany przez Radę Państwa na 5 lat;
 proklamowano liczne prawa i wolności, w szczególności prawa socjalne i ekonomiczne, ale brak gwarancji
instytucjonalnych, te\
względem ochrony konstytucji jako najwy\
szego aktu prawnego;
Praktyka konstytucyjna
 prawa i wolności realnie nie istniały, brak niezawisłych sądów, nie istniała opozycja, a rzeczywista władza wyra\
ona
była zasadą kierowniczej roli partii. Rola Sejmu zerowa, gdy\
zbierał się 2 razy do roku na kilkudniowe sesje, a
zastępowała go Rada Państwa;
 przekształcenia po tzw. Paz
dzierniku gdy w latach 56/57 kierownictwo w partii przejęli ludzie odcinający się od
stalinowskich metod rządzenia ustały najdrastyczniejsze praktyki aparatu bezpieczeństwa, ale nie zmieniono
systemu. Ograniczono rolę Rady Państwa, wzmocniono sejm (kilkumiesięczne sesje), który zmonopolizował
funkcję ustawodawczą, ale nie miało to większego znaczenia politycznego;
 luty 1976 r.  rewizja konstytucji  program minimum (zrezygnowano z uchwalenia nowej konstytucji, co było
typowe w obozie):
* nowela formułowała zasady ustrojowe, określając PRL jako państwo socjalistyczne;
* zapisała kierowniczą rolę PZPR i przyjaz
Å„ z ZSRR;
* na nowo sformułowano niektóre prawa i wolności, ale nie zmieniło to ich pozycji, ani nie wprowadzono
gwarancji ich ochrony;
* brak zmian w strukturze organów państwowych;
* powierzono skromne kompetencje w zakresie ochrony konstytucji Radzie Państwa.
 lata 80 te  zmienia się powoli myślenie, ale brak zmian w prawie, choć w 1982 r. wprowadzono do konstytucji
przepisy o TS i TK  konstytucjonalizm socjalistyczny wyczerpał swoje mo\
liwości ;
 postępujący rozpad systemu i choć brak zmian w relacjach organów państwowych (1988  dymisja rządy
Messnera), to powstaje system gwarancji konstytucyjnych 1980  utworzono NSA, 1985  utworzono TK, 1987
 utworzono RPO które torowały drogę nowym ideom;
 wiosna 1989 r.  Okrągły Stół rozmowy mające wypracować modus vivendi między władzą a opozycją:
* przywrócono legalność istnienia Solidarności nie tylko jako związku zawodowego, ale i politycznego;
* przyspieszone wybory do Sejmu (65% władza, 35% opozycja) i przywrócono Senat (równe);
* zmiany w konstytucji (nowela kwietniowa), głównie wprowadzono urząd prezydenta o silnych kompetencjach.
wybory przyniosły pora\
kę dotychczasowej władzy. Prezydentem zgodnie z ustaleniami został gen. W. Jaruzelski, a
pierwszy rząd stworzył T. Mazowiecki.
POCZ
TKI III RZECZPOSPOLITEJ
Nowela kwietniowa (7 kwietnia 1989 r.)
 osłabiono sejm, choć pozostał przepis ustanawiający jego najwy\
szÄ… pozycjÄ™:
* wprowadzono senat  wybory po 2 z województw, po 3 z katowickiego i stołecznego, nadano mu inicjatywę
ustawodawczą, uczestnictwo w procesie ustawodawczym (poprawki lub odrzucenie, a sejm mógł to odrzucić
jeśli miał 2/3);
* sejm i senat jako Zgromadzenie Narodowe  wybór prezydenta na 6 lat, postawienie prezydenta przed TS
(odpowiedzialność konstytucyjna za naruszenie konstytucji i ustaw o sankcji pozbawienia urzędu) oraz uznać
trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia;
 prezydent  nieprecyzyjne określenie dot. prezydenta nasuwało trudności interpretacyjne, czy szeroko opisane są
jego cele czy samoistne kompetencje (art. 32); szerokie środki oddziaływania na parlament:
2
* podpisywał ustawy i miał veto (odrzucane przez sejm 2/3) lub wniosek do TK o zbadanie zgodności z
konstytucjÄ…;
* zniesiono dekrety z mocÄ… ustawy;
* rozwiązane sejmu (więc i senatu) w 3 sytuacjach: (1) jeśli sejm w ciągu 3 miesięcy nie powoła rządu; (2) jeśli
sejm w ciągu 3 miesięcy nie uchwali ustawy bud\
etowej; (3) je\
eli sejm podejmie ustawę lub uchwałę,
uniemo\
liwiającą prezydentowi wykonywanie konstytucyjnych uprawnień określonych w art. 32 ust. 2;
 rząd i ministrowie powoływani przez sejm, ale tylko prezydent przedstawiał kandydata na premiera, a powołanie
ministrów tylko na wniosek premiera uzgodniony z prezydentem sejm mógł ich nie przyjąć, ale nara\
ał się na
rozwiÄ…zanie przez prezydenta;
* odpowiedzialność polityczna przed sejmem, solidarna i indywidualna;
* brak mo\
liwości odwołania ministra przez prezydenta;
* wymóg kontrasygnaty dla najwa\
niejszych aktów prezydenta przez premiera (ale zakres tych aktów miała ustalić
ustawa, która w końcu nie została uchwalona);
 swoiste pomieszanie zasady jednolitości władzy z systemem prezydenckim wypadkowa sprzecznych dą\
eń i
kompromisów, urząd prezydenta wprowadzony jako gwarancja zachowania istniejącego systemu władzy, by mógł
przekreślić postanowienia Okrągłego Stołu;
Praktyka konstytucyjna
 poszła w innym kierunku  Jaruzelski nie wchodził rządowi w drogę, a ośrodkiem decyzyjnym stał się rząd
działający w porozumieniu z klubami większości parlamentarnej;
 jesień 1989 r sejm i senat powołują swoje komisje do opracowania nowej konstytucji oraz noweli obecnej
konstytucji, pod kÄ…tem koniecznych zmian
Nowela grudniowa (29 grudnia 1989 r.)
 przeredagowano I rozdział konstytucji  wykreślono kierowniczą rolę partii, przyjaz
Å„ z ZSRR, zapisano nowe
zasady ustroju, a najwa\
niejszą w art. 1 demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady
sprawiedliwości społecznej, ale i wpisano pluralizm polityczny, swobodę działalności gospodarczej, ochronę
własności szerokie rozwinięcie w orzecznictwie TK
Marzec 1990 r.  nowela konstytucji  wprowadzono postanowienia o ustroju władzy lokalnej i reaktywowano
system samorzÄ…du terytorialnego;
Rozwój sytuacji politycznej
 lato 1990 r.  Jaruzelski deklaruje gotowość ustąpienia z urzędu nowela z 27 września 1990 r.  tryb powołania
prezydenta w wyborach powszechnych na 5 lat 12.1990 r.  wygrywa L. Wałęsa;
 jesień 1991 r.  sejm podejmuje uchwałę o samorozwiązaniu wybory doprowadziły do bardzo silnego rozbicia
politycznego parlamentu
* 12.1991  rząd Olszewskiego konflikt z Wałęsą sejm odwołuje rząd w 06.1992 07.1992 rząd H.
Suchockiej
 prace nad nowÄ… konstytucjÄ… wciÄ…\
trwają, ale nie udało się na 3.05.1991 r. po wyborach 1991 r. postanowiono
uporządkować prace nad nową konstytucją 23.04.1992 ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i
uchwalania konstytucji RP:
* uchwalana przez Zgromadzenie Narodowej, Komisja Konstytucyjna (46 posłów, 10 senatorów), potwierdzenie
w referendum
 przewlekłe prace nad konstytucją zmusiły do uregulowanie spraw cząstkowych w ustawie konstytucyjnej z
17.10.1992 o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie
terytorialnym Mała Konstytucja;
MAA
A KONSTYTUCJA
 rozdział II  władza ustawodawcza, rozdział III i IV  wł. wykonawcza, rozdział V  samorząd terytorialny;
 art. 77  konstytucja lipcowa traci moc;
 POZA KONSTYTUCJ
:
* ogólne zasady ustroju (nowela grudniowa z 1989 r.+ 2 przepisy);
* prawa i wolności obywatelskie (tekst z 1952 i 1976);
* ustrój władzy sądowniczej, w tym TK i TS;
* tryb zmiany konstytucji;
 RELACJE MI
DZY LEGISLATYW
A EGZEKUTYW
:
* trójpodział władz (art. 1);
* dwuizbowość, senat bez zmian, więc sejm silniejszy, a senat tylko kompetencje ustawodawcze (jego poprawki
lub odrzucenie mogło być odrzucone bezwzględną większością;
3
* sejm  kontrola rządu, udział w jego powoływaniu, odpowiedzialność polityczna rządu (obowiązek prezydenta
odwołania ministra po votum nieufności,
* rozporzÄ…dzenia z mocÄ… ustawy  wydawane przez rzÄ…d podpisywane przez prezydenta wydawane na podstawie
ogólnej delegacji z ustawy (parlament nigdy nie udzielił takiego pozwolenia);
 PREZYDENT zachowany model kompromisowy (bo słaby parlament, silny Wałęsa):
* wybór przez naród;
* szczególna pozycja w zakresie obronności i spraw zagranicznych (podobne wątpliwości interpretacyjne co w
noweli grudniowej) ogólne kierownictwo;
* veto lub skierowanie ustawy do TK;
* prawo rozwiązania parlamentu w 3 sytuacjach (nie mógł ju\
rozwiązać sejmu gdy uchwalił ustawę
uniemo\
liwiającą prezydentowi wykonywanie konstytucyjnych uprawnień):
brak bud\
etu w 3 miesiÄ…ce;
brak rzÄ…du w kolejnych stadiach jego tworzenia;
niekonstruktywne votum nieufności;
* brał udział w tworzeniu rządu, ale potem rząd nie był przed nim odpowiedzialny;
* ograniczone uprawnienia w zakresie władzy sądowniczej powoływał sędziów na wniosek Krajowej Rady
Sądownictwa, brał udział w powoływaniu kierownictwa NSA i SN, wykonywał prawo łaski;
* ponosił tylko odpowiedzialność konstytucyjną  2/3 Zgromadzenia Narodowego stawiało prezydenta przed
TS, który orzekał o pozbawieniu urzędu;
* kontrasygnata (premiera lub właściwego ministra) wymagana do wszystkich aktów, określenie wyjątków;
 RZ
D:
* domniemanie kompetencyjne w ramach władzy wykonawczej;
* RM = premier, wicepremierzy, ministrowie, inne osoby, jeśli ustawy szczególne tak stanowią;
* zasada kolegialności, ale premier kierował jej pracami i kontrolował pracę ministrów;
* zmiany w składzie dokonywane przez prezydenta na wniosek premiera;
 skomplikowana procedura powoływania rządu:
* I etap: prezydent desygnuje premiera i na jego wniosek powołuje cały skład rządu votum zaufania
bezwzględną większością II etap: sejm sam wybiera RM (bezwzględna większość), ale wymóg opinii
prezydenta dot. MON, MSW, MSZ; III etap: inicjatywa wraca do prezydenta (zwykła większość); IV
etap: znów Sejm wybiera (zwykła większość); prezydent albo rozwiązuje sejm, albo tworzy tzw. rząd
prezydencki, który ma 6 miesięcy na uzyskanie votum zaufania lub sejm wybiera swój rząd jeśli po 6
miesiącach brak votum zaufania prezydent musiał rozwiązać sejm;
 votum nieufności:
* konstruktywne, ale sejm miał 21 dni na powołanie swojego rządu;
* zwykłe  prezydent mógł rozwiązać parlament albo przyjąć dymisję rządu;
tzw. parlamentaryzm zracjonalizowany
Praktyka konstytucyjna
SÅ‚aby sejm po wyborach 1991 r. maj 1993 r. sejm wyra\
a zwykłe votum nieufności rządowi Suchockiej Wałęsa
rozwiązuje sejm wrzesień 1993 nowe wybory w oparciu o nową ordynację wygrywa koalicja SLD-PSL ciągłe
konflikty z prezydentem pomimo w miarę stabilnego sejmu koniec 1995 Wałęsa przegrywa wybory, wygrywa
Kwaśniewski zmiany Małej Konstytucji:
* 1995 r.  dwukrotna nowelizacja postanowień dot. rozwiązania sejmu (rozwiązany sejm działa do
ukonstytuowania siÄ™ nowego sejmu);
* 21 czerwca 1996 r.  tzw. Reforma Centrum  umocnienie premiera i jego organów;
Prace nad przygotowaniem konstytucji
 INICJATYWA: prezydent, Komisja Konstytucyjna NZ, 56 członków ZN, w 1994 r. dodano 500000 obywateli oraz
\
e poprzednie projekty te\
mogą trafić pod obrady;
 7 PROJEKTÓW:
* Komisja Konstytucyjna Senatu I Kadencji;
* PSL i UP;
* KPN;
* UW;
* SLD;
* prezydent Wałęsa;
* NSZZ Solidarność i ugrupowania centroprawicowe (inicjatywa ludowa);
4
 wrzesień 1994  pierwsze czytanie w/w projektów przekazane do KKNZ (46 posłów i 10 senatorów);
* nie skorzystano z referendum przedkonstytucyjnego w sprawie zasad konstytucji;
 KKNZ powołała 6 stały podkomisji i zespół stałych ekspertów;
 styczeń 1995  przyjęcie przez KKNZ projektu tekstu jednolitego konstytucji powolne tempo bo kontrowersje,
szczególnie 3:
* pozycja prezydenta;
* pozycja Kościoła i regulacje dot. wolności sumienia i wyznania;
* prawa socjalne
 przełom 1995/96 koalicja konstytucyjna  SLD, PSL, UP i UW  dzięki temu mieli 2/3 w KKNZ i ZN
 marzec 1997 r.  drugie czytanie i uchwalenie parlamentarnego tekstu konstytucji poprawki zgłosił prezydent
trzecie czytanie  rozpatrzenie poprawek prezydenta 2 KWIETNIA 1997 UCHWALENIE KONSTYTUCJI.
 kampania referendalna wraz z kampaniÄ… wyborczÄ… (wybory 09.97)
 25 maja 1997  referendum konstytucyjne (frekwencja ok. 42%, za 52%);
 15 lipca 1997  SÄ…d Najwy\
szy po rozpatrzeniu protestów przeciwko wa\
ności referendum (dot, głównie
frekwencji), w składzie Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych podjął uchwałę o wa\
ności
referendum;
 16 lipca 1997  A. Kwaśniewski podpisał Konstytucję i zarządził opublikowanie w Dziennik Ustaw;
 17 paz
dziernik 1997  3 miesiące po ogłoszeniu zgodnie z art. 243 Konstytucja weszła w \
ycie.
 21 września 1997  wybory (AWS-UW) rząd J. Buzka zjawisko  kohabitacji  odmienna proweniencja
polityczna prezydenta i większości sejmowej;
 początek lata 2000  rozpad koalicji  UW wychodzi z rządu rząd mniejszościowy;
 jesień 2000  wybory prezydenckie wygrywa Kwaśniewski;
 wrzesień 2001  wybory parlamentarne  wygrywa SLD-UP, AWS i UW nie weszły do sejmu koalicja z PSL
rzÄ…d Millera;
 16 kwietnia 2003  traktat akcesyjny w Atenach referendum 7-8 czerwca 2003 1 maja 2004 Polska w UE
13 czerwca 2004 wybory do Parlamentu UE (sukces opozycji, głównie UE);
 wiosna 2003  wyjście PSL z rządu maj 2004 rząd podaje się do dymisji czerwiec 2004 rząd Belki
5
KONSTYTUCJA I INNE y
RÓDA
A PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
ISTOTA I POJ
CIE KONSTYTUCJI
- początkowo jako akt gwarantujący ograniczenie władzy monarszej i organizujący organy państwa sporna kwestia
czy prawa człowieka powinny być w konstytucji  szkoła prawno-naturalna uznawała, \
e będzie to deprecjonować
wagę praw człowieka, ostatecznie wygrała zasada umieszczania praw człowieka w konstytucji lub deklaracji
dołączanej do konstytucji jako jej część.
- zasada konstytucjonalizmu  ka\
de państwo demokratyczne powinno mieć konstytucje i zapewnione
mechanizmy do jej obrony jej poprawnego przestrzegania i stosowania.
Rodzaje konstytucji
 pisane i niepisane
 sztywne (ma moc wy\
szÄ… ni\
ustawa zwykła i trudniejszy tryb zmiany  kryterium wyodrębnienia formalne i/lub
materialne) i elastyczne (tryb zmiany jak ustaw zwykłych  kryterium wyodrębnienia materialne  treści, a nie
mocy prawnej.)
 jednolite (cała treść w jednym akcie) i zło\
one (kilka aktów do odrębnych kwestii, np. III Rep. Fr., Szwecja,
Finlandia do 1999 r., Izrael, Kanada, Czechy, Polska jako prowizorium w latach 1947-1952 i 1989-1997)
 kryterium historyczne  generacje konstytucji:
ª% I generacja  najstarsze Konstytucja USA, Norwegii z 1814, Belgii z 1831, fr. deklaracja Praw CzÅ‚owieka i
Obywatela z 1789, ustawy konstytucyjne francuskie z 1875, Rzesza Niemiecka z 1971, Szwajcaria z 1874,
Japonia z 1889.
ª% II generacja  po I-wszej wojnie Å›wiatowej Konstytucja weimarska z 1919, Austrai z 1920, Czechosowacja z
1920, polska konstytucja marcowa z 1921, w Rosji okres poczÄ…tku konstytucjonalizmu socjalistycznego, majÄ…cy
wpływ na formułowanie praw socjalnych na Zachodzie.
ª% III generacja  po II-giej wojnie Å›wiatowej Japonia z 1946, WÅ‚ochy z 147, Niemcy z 1949, konstytycje
francuskie IV i V Republiki konstytucje tego okresu pisane były pod wpływem pora\
ki konstytucjonalizmu
przedwojennego, szukano sposobów racjonalizacji systemu parlamentarnego, budowania mechanizmów
ochrony konstytucji oraz pełniej spisywano katalog praw i wolności jednostki oraz mechanizmy jego obrony
(tez regulacje prawa międzynarodowego jak Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności z 1950 r.)
ª% IV  konstytucje okresu wychodzenia z systemu totalitarnego  Grecja z 1975, Portugalia z 1976, Hiszpania z
1978, państwa byłego bloku socjalistycznego, ale te\
państwa o stabilnym systemie demokratycznym
(Szwajcaria i Finlandia w 1999).
 stabilne (USA)  niestabilne (Francja)  wa\
ny czynnik nie dla demokratyczności państwa, ale dla autorytetu
konstytucji
Konstytucja <łac. constituere  ustanawianie, urządzanie, uporządkowanie, nadawanie określonej formy> jest to akt
prawny (względnie akty prawne) o najwy\
szej mocy, regulujÄ…cy najbardziej podstawowe zagadnienia ustroju
politycznego, społecznego i gospodarczego państwa. Najczęściej konstytucja odró\
nia siÄ™ te\
od innych aktów
prawnych trybem jej uchwalania i zmieniania. Państwo ma tylko jedną konstytucję (choć mo\
e się ona składać z kilku
aktów prawnych), natomiast liczba wszelkich innych ustaw mo\
e być nieograniczona.
CECHY KONSTYTUCJI JAKO USTAWY ZASADNICZEJ
Konstytucja jest ustawą aktem normatywnym powszechnie obowiązującym o pewnych cechach szczególnych. Są
to:
(1) szczególna treść  polega na zakresie (szerokości) regulowanych przez nią materii i na sposobie (głębokości,
szczegółowości) ich regulowania.
 Materia konstytucyjna to całokształt kwestii ustrojowych (triada), tzn.:
ogólne zasady ustroju państwowego;
ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i relacji wzajemnych,
" relacje miedzy stanami/kanonami/państwami w przypadku państw zło\
onych, a w przypadku państw
unitarnych ustrój samorządu lokalnego;
podstawowe prawa, wolności i obowiązków jednostki.
 Głębokość regulacji jest ró\
na w ro\
nych państwach, ale panuje zasada, \
e konstytucja powinna normować
zagadnienia o charakterze podstawowym, ale ich określenie ma charakter polityczny, dlatego obok konstytucji
lakonicznych (USA, Francja z 1958) są konstytucje obszerne (większość konstytucji w państwach
postkomunistycznych, np. polska konstytucja spowodowane jest to doświadczeniami autorytaryzmu oraz
6
słabością i/lub niewiarą we władzę sądowniczą i jej zdolność twórczego interpretowania konstytucji i
wypełniania luk)
(2) szczególna forma  polega na jej :
 szczególnej nazwie  tylko ten akt określany jest mianem Konstytucji
 trybie powstania  często tryb ten określony jest w odrębnej regulacji konstytucyjnej. Najczęściej powstaje w
parlamencie (czasem połączone izby, czasem specjalnie wybrany do tego organ o du\
ej reprezentatywności),
niekiedy poddana pod referendum (typowe dla krajów postkomunistycznych), ale zdarza się, \
e jest stworzona
przez inny organ (np. Rosja 1997  nadana przez prezydenta i zatwierdzona w referendum; we Francji
parlament przekazał rządowi napisanie konstytucji i potwierdzenie jej w referendum w 1958). Historycznie
pierwszy sposób to konstytucja oktrojowana (nadana jednostronnym aktem władcy).
projekt  często przygotowywany przez specjalne ciało polityczne, pozostające poza systemem komisji
parlamentarnych, np. komisja konstytucyjna w Polsce.
uchwalenie  z reguły potrzebna szczególna większość i szczególne kworum.
 trybie zmiany  jako podstawowy element sztywności konstytucji. Z reguły uchwalana jako ustawa
konstytucyjna o zmianie konstytucji. Z reguły odrębny tryb przejawia się w:
szczególna większość i kworum, czasem konieczność obecności innych podmiotów
" np. RFN (2/3 w obu izbach), Francja 3/5 w Kongresie, WÅ‚ochy (2/3 w obu izbach, inaczej
referendum konstytucyjne), BuÅ‚garia (¾), Czechy (3/5 w obu izbach);
" dodatkowe utrudnienia  np. konieczność potwierdzenia przez następny parlament, współdziałanie
organów centralnych i lokalnych w państwach zło\
onych, potwierdzenie w referendum.
ustanowieniu kilku (konkurencyjnych lub wykluczajÄ…cych siÄ™) procedur zmiany konstytucji  np. dla rewizji
konstytucji inna forma ni\
dla zmian czÄ…stkowych,
ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bÄ…dz
okresach  np. podczas stanu
wojennego, zagro\
enia państwa..
 szczególnej systematyce ogólnej  podział na rozdziały daje wyraz aksjologii ustrojodawcy; systematyka
szczegółowa jest taka sama jak w innych ustawach.11111
(3) szczególna moc prawna  przyznanie konstytucji najwy\
szego miejsca w systemie prawa stanowionego
(zbudowanego na zasadzie hierarchiczności.
 Przedmiot normowania konstytucji ma charakter pierwotny i nieograniczony, co oznacza, \
e konstytucja mo\
e
normować ka\
dÄ… kwestiÄ™;
 Ka\
dy akt normatywny musi być z nią zgodny  tzn. nie mo\
e być w sprzeczności
" sprzeczność materialna  gdy treść danej normy narusza konstytucję;
" sprzeczność proceduralna (formalna)  gdy sposób wydania danej normy naruszał konstytucję;
" sprzeczność kompetencyjna  gdy akt został wydany przez organ nieupowa\
niony w konstytucji;
zakaz wydawania aktów sprzecznych z konstytucją (zasada niesprzeczności) odnosi się głównie do
działalności parlamentu i jest określany jako negatywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji.
 Ka\
dy inny akt normatywny musi być z nią spójny  tzn. musi przyjmować jej treść w mo\
liwie najpełniejszy
sposób w celu urzeczywistnienia postanowień Konstytucji, a poniewa\
wiele postanowień konstytucyjnych jest
ujętych w sposób ogólny zasadę spójności nazywa się pozytywnym aspektem obowiązku realizacji konstytucji.
ten postulat jest trudny do badania w jurydyczny sposób;
! Zakaz naruszania i nakaz realizowania są skierowane do wszystkich organów państwa.
Powy\
ej wymienione są to cechy konstytucji sztywnych. Polska konstytucja daje wyraz swej sztywności we wstępie i art.
8 ust. 1.
Zmiana Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku  art. 235 K technika inkorporacji.
Rozdział XII  ZMIANA KONSTYTUCJI; Art. 235.
1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji mo\
e przedło\
yć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub
Prezydent Rzeczypospolitej.
2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w
terminie nie dłu\
szym ni\
60 dni przez Senat.
3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji mo\
e odbyć się nie wcześniej ni\
trzydziestego dnia od
dnia przedło\
enia Sejmowi projektu ustawy.
4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby senatorów.
7
5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji mo\
e odbyć się nie
wcześniej ni\
sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.
6. Je\
eli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą
za\
ądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego.
Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie
przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia zło\
enia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, je\
eli
za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.
7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi
Rzeczypospolitej uchwalonÄ… ustawÄ™ do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawÄ™ w ciÄ…gu 21 dni od
dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Pozycja konstytucji a:
- prawo naturalne  choć prawo natury ma pozycję nadrzędną w stosunku do prawa stanowionego, to nie ma
potrzeby zapisywania jej w konstytucji, ale konstytucja odwołuje się do norm prawa natury. W przypadku
sprzeczności obowiązuje niepisana zasada  ius resistendi  prawo do oporu wobec tyranii.
- ogólne zasady prawa międzynarodowego  choć konstytucje z reguły mają wy\
szÄ… rangÄ™ ni\
umowy
międzynarodowe, to nie budzi wątpliwości, \
e pewne podstawowe standardy międzynarodowe praw człowieka czy
demokratycznego systemu rządów muszą być przestrzegane i uwzględniane w konstytucji ze względu na faktyczne,
silne powiązania między państwami (zwłaszcza w Europie).
OBOWI
ZYWANIE KONSTYTUCJI
Konstytucja jest aktem normatywnym powszechnie obowiÄ…zujÄ…cym wiÄ…\
e wszystkie organy władzy publicznej i
obywateli. Specyfika konstytucji polega na:
(1) strukturze i charakterze prawnym przepisów konstytucji
 rodzaje przepisów w konstytucji:
przepisy do samoistnego stosowania
przepisy sformułowane w sposób ogólny, ale niejako jako wskazówki dla ustawodawcy w procesie
tworzenia na ich bazie innych ustaw (np. art. 129 ust. 3)
zasady konstytucyjne przepisy o charakterze klauzul generalnych, sformułowane przy pomocy
hasła, a ustalenie co ono oznacza dokonywane jest w procesie interpretacji i stosowania konstytucji
(dzieło organów władzy sadowniczej). Mają one charakter normatywny. Np. art. 1, 2, 30.
ª% zasady konstytucyjne sÄ… podstawowÄ… wskazówkÄ… dla okreÅ›lenia aksjologii konstytucji
konstytucja nie jest jedynie sumą zdań, gdy\
odwołuje się do innych systemów wartości, sięgając
poza swój tekst.
ª% zasady konstytucyjne uelastyczniajÄ… konstytucjÄ™, pozwalajÄ…c jej dostosowywać siÄ™ do
zmieniających warunków. Interpretacja norm konstytucyjnych mo\
e ulegać zmianie.
ª% zasady konstytucyjne wyznaczajÄ… ogólne ramy interpretowania i stosowania innych norm
konstytucyjnych wy\
sza ranga wśród norm konstytucyjnych.
 rozró\
nienie norm i zasad konstytucyjnych jest dziełem doktryny. W polskiej nauce uznaje się, \
e wszystkie
postanowienia konstytucji majÄ… charakter normatywny. Z tego punktu widzenia innÄ… pozycjÄ™ zajmuje
preambuła  celem jej jest wskazanie historycznych i politycznych podstaw konstytucji, wyra\
enie
konstytucyjnej to\
samości i wskazówka do odnalezienia aksjologii konstytucji dlatego nie ka\
de
sformułowanie wstępu ma samoistnie normatywny charakter, ale stanowi to wyjątek od reguły, o znaczeniu
prawnym w zakresie interpretacji przepisów konstytucji.
(2) zasadach i formach stosowania konstytucji
 stosowanie konstytucji to zakaz podejmowania działań sprzecznych oraz obowiązek podejmowania działań i
unormowań słu\
ących realizacji konstytucji, oraz powoływanie norm i zasad konstytucyjnych, jako
bezpośredniej podstawy, tam gdzie jest to mo\
liwe dwie koncepcje:
zasada pośredniczącej roli konstytucji  konstytucja jako akt adresowany do ustawodawcy.
zasada bezpośredniego stosowania konstytucji  tam gdzie postanowienia konstytucyjne
sformułowane są w sposób precyzyjny do danej sytuacji, podmiot powinien zastosować w pierwszym
rzędzie konstytucję, a potem inne ustawy. art. 8 ust. 2 K.
 formy sÄ…dowego stosowania konstytucji:
jako samoistnej podstawy rozstrzygnięcia  gdy norma nadaje się do bezpośredniego stosowania, a
ustawodawstwo zwykłe nie normuje tej kwestii, lub normuje ją częściowo
współstosowanie normy konstytucyjnej i postanowień ustawowych  sąd będzie musiał wybrać ta
wykładnię, która w najpełniejszy sposób realizuje normy konstytucji.
8
 w przypadku konfliktu między normą konstytucyjną a ustawową  sad musi albo dokonać takiej
interpretacji przepisu ustawy, by była ona zgodna z konstytucją, ale musi podjąć działania zmierzające
do usunięcia niekonstytucyjnego przepisu z systemu prawa.
(3) gwarancjach przestrzegania konstytucji
 procedura odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment lub odp. przed specjalnym trybunałem)
 sądownictwo administracyjne  badanie zgodności indywidualnych decyzji z ustawami.
 procedura badania zgodności ustaw z konstytucją  początkowo uznawano model tzw. samokontroli
parlamentu (Francja, państwa socjalistyczne), lub teorię sankcji, czyli podpis monarchy (Niemcy) nie
sprawdziły się. Powierzono zadanie to władzy sadowniczej  2 modele:
model kontroli rozproszonej (USA)  kompetencja orzekania o zgodności ustaw z konstytucją
przysługuje wszystkim sądom, a rola takiego rozstrzygnięcia zale\
y od miejsca danego sÄ…du w hierarchii
sÄ…downictwa (najwy\
sza rola SN). Orzekanie o zgodności z konstytucją ma charakter incydentalny 
tzn. dokonywane jest tylko w ramach konkretnej sprawy, oraz sÄ…d nie ma prawa do uchylenia
obowiÄ…zywania przepisu, tylko mo\
e odmówić zastosowania danego przepisu w danej sprawie. W
praktyce orzeczenie SN o niekonstytucyjności kładzie kres stosowaniu danego przepisu.
ª% powstaÅ‚ na podstawie orzeczenia Marbury v. Madison z 1803 r., potem przyjÄ™ty w krajach
Ameryki A
acińskiej, Kanadzie, Australii, Indiach, Izraelu, a po II wojnie w Japonii
model kontroli skoncentrowanej (Hans Kelsen, Austria)  istnienie quasi-sÄ…dowego organu do
kontroli konstytucyjności ustaw. Inne sądy nie mają tego prawa, ale mogą zwracać się z pytaniem do
takiego trybunału. Kontrola dokonywana nie tylko w przypadku rozpatrywania spraw indywidualnych
(kontrola indywidualna), ale te\
z inicjatywy pewnych organów (RPO, prezydent, rząd, grupa
parlamentarzystów) (kontrola abstrakcyjna). Skutkiem orzeczenia o niekonstytucyjności jest generalne
uchylenie danego przepisu.
ª% powstaÅ‚ w Austrii, potem CzechosÅ‚owacji. RozpowszechniÅ‚ siÄ™ po II wojnie (w koÅ„cu nawet
Francja utworzyła Radę Konstytucyjną w 1985 r.)
INNE y
RÓDA
A PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Ustawa konstytucyjna  ta sama moc prawna, ten sam tryb uchwalenia i zmiany. Z reguły regulują wąskie kwestie
materii konstytucyjnej:
 stanowiÄ… nowelizacjÄ™ istniejÄ…cej konstytucji (technika inkorporacji  nie jako poprawka jak w USA, tylko jako
integralna część, zastępując zmieniany tekst).
 uzupełniają konstytucję (np. ustawa konstytucyjna z 23.04.1992 r. o trybie ...)
 w okresie braku konstytucji ustawy konstytucyjne mogą ją zastępować  tzw. prowizorium.
 jednorazowe zawieszenie obowiązywania konstytucji (całości lub części) w przypadku konieczności odstąpienia, a
nie zmiany konstytucji.
kwestia sporna  w obecnej konstytucji jedynÄ… ustawÄ… konstytucyjnÄ… jest ustawa o zmianie konstytucji art. 235 K.
Inne akty normatywne  te\
mogą dotyczyć materii konstytucyjnej, ale nie mają szczególnej mocy prawnej (np. ustawy
o samorządzie, o TK, ordynacje wyborcze, uchwała  regulamin sejmu i senatu, i in.)
Prawo zwyczajowe  normy prawne powstałe w drodze długotrwałego stosowania zwyczajowo przyjętych rozwiązań,
charakteryzujÄ…ce siÄ™ przekonaniem, \
e sÄ… prawem w Polsce nie ma mocy prawnej, ale pewne zasady sÄ… stosowane,
np. zasada dyskontynuacji prac parlamentu choć nie została nigdzie zapisana, uznaje się ją za obowiązującą; mazurek
DÄ…browskiego do 1976 r. uznawano jedynie za hymn Polski.
Zwyczaj konstytucyjny  ustabilizowana (długotrwała i powtarzalna) praktyka postępowania w jakiejś sytuacji,
rodzÄ…ca domniemanie, \
e w przypadku powtórzenia się takiej sytuacji zostanie potraktowana w taki sam sposób
pomimo, \
e przepisy pozostawiajÄ… kilka mo\
liwości, stale wybiera się jedno rozwiązanie. Powstaje tam, gdzie regulacja
prawna nie jest wyczerpujÄ…ca (sytuacja typowa w prawie konstytucyjnym).
! element praktyki prawa konstytucyjnego a nie element prawa konstytucyjnego mo\
liwość zmiany w ka\
dym
momencie. Gdyby zwyczaj utrzymywał się długi czas, \
e praktyka zaczęłaby mu przypisywać walor
bezwzględnie obowiązujący, doszłoby do przekształcenia zwyczaju w prawo zwyczajowe (w Polsce zbyt du\
a
zmienność)
Przykłady funkcjonowanie RM oparte jest w du\
ej mierze na zwyczaju; kompetencja Marszałka Sejmu do poprawek
technicznych tekstu.
Dysonans konstytucyjny  przełamanie konwenansu konstytucyjnego.
9
Precedens konstytucyjny  jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie w praktyce, w nadziei na takie same rozwiązania
w przyszłości. Jeśli się spełni, da początek nowemu zwyczajowi. Poprzez precedens mo\
e dojść do zmiany zwyczaju
konstytucyjnego, np. A. Kwaśniewski mianując premiera L. Millera powiedział, \
e  ma nadziejÄ™, \
e na premiera będzie
desygnowany kierujÄ…cy wygranÄ… partiÄ…
zwyczaje i precedensy konstytucyjne nie stanowiÄ… w Polsce prawa obowiÄ…zujÄ…cego, ale stanowiÄ… jego uzupelnienie.
Orzecznictwo  nie stanowi z
ródła prawa konstytucyjnego. Rozstrzygnięcia sądów (w tym TK) nie mogą dodawać
niczego nowego do istniejących norm, a jedynie precyzować ich znaczenie i sposób stosowania, co czasem uzyskuje
walor wiÄ…\
Ä…cy (art. 190 ust. 2 K.). Jednak du\
a ogólnikowość i pojemność sformułowań konstytucji daje mo\
liwość
wzbogacania zawartości tych norm. Zjawisko to jest typowe dla obecnego rozwoju konstytucjonalizmu (np.
interpretacja zasady demokratycznego państwa prawnego). Dlatego sądownictwo (zwłaszcza TK) jest bliskie z
ródłom
prawa.
Doktryna  zespół naukowych poglądów i twierdzeń formułujących siatkę pojęć prawa konstytucyjnego i określających
metody i zasady jego interpretacji. Ale poglądy doktryny pełnią wa\
na rolÄ™ w tworzeniu prawa i orzecznictwie.
Ustawa organiczna (semi-konstytucyjna)  ustawa mająca moc prawną pomiędzy konstytucją a ustawą, przewa\
nie
dotyczy bardzo wa\
nych kwestii, jak ordynacja wyborcza, stany nadzwyczajne, ustawy podatkowe, kodeksy. Występuje
min. we Francji.
Arenga  krótki wstęp, bez historycznego i aksjologicznego podło\
a, np. przed małą konstytucją.
10
y
RÓDA
A PRAWA
 oparcie funkcjonowania państwa na prawie (demokratyczne państwo) problem ustosunkowania się do prawa
naturalnego (zespół reguł i norm, które istnieją niezale\
nie od ustawodawcy, wynikają z istoty samego człowieka)
atrybut nadrzędności wobec prawa pozytywnego, ale konsekwencje tylko w ostateczności (prawo do oporu)
 zasada hierarchicznej budowy systemu prawa jest istotnym elementem zasady państwa prawnego problemy
ustrojowe:
* zapewnienie konstytucji miejsca najwy\
szego aktu  sądowa kontrola konstytucyjności aktów;
* zapewnienie ustawie nadrzędnej roli, tj. prymat ustawy (wy\
sza moc ni\
innych aktów) i wyłączność ustawy;
* problem zakresu przedmiotowego i podmiotowego aktów organów wykonawczych;
wyró\
nienie prawa wewnętrznego powstało w XIX w. w Niemczech i uznano, \
e jest to wyłączna
kompetencja organów wykonawczych, gdy\
i tak nie mogą dotyczyć obywatela.
w okresie PRL tzw. otwarty system z
ródeł prawa (rozchwiana koncepcja z
ródeł prawa)
 Próby porządkowania prawa od lat 60 tych jedynie połowiczne, gdy\
zawsze egzekutywa miała kompetencję
do stanowienia prawa dotyczącego sytuacji obywatela (ponad 20 lat pracy niezakończonej nad ustawą o tworzeniu
prawa). Pierwsze zmiany: Powstanie NSA (1980) i TK (1982/85)  ich orzecznictwo stopniowo ogranicza
samowolę rządowego prawotwórstwa. Postulat stworzenia tzw. zamkniętego systemu z
ródeł prawa
powszechnego podczas prac nad konstytucją przyjęto 4 podstawowe wnioski:
* regulacja systemu z
ródeł prawa została ujęta całościowo w rozdziale III (art. 87-94)  autonomiczny charakter
systemu z
ródeł prawa;
* regulacja systemu z
ródeł prawa opiera się na hierarchicznej budowie, zapewniającej Konstytucji i ustawom
najwy\
szą rangę (jedyny wyjątek art. 234)  zasada wieloszczeblowości;
* regulacja systemu z
ródeł prawa wyjaśnia miejsce jakie zajmują umowy międzynarodowe;
* regulacja systemu z
ródeł prawa opiera się na rozró\
nieniu przepisów prawa powszechnie obowiązującego i
prawa wewnętrznego.
 Cechy systemu z
ródeł prawa:
* hierarchiczność
* normatywna koncepcja z
ródeł prawa  tzn. \
e tylko normy prawne tworzÄ… system prawny, czyli orzeczenia
TK nie.
* dualizm z
ródeł prawa  podział na powszechne i wewnętrzne prawo został złamany przez samą konstytucję i
tylko w niej mogą być od niego wyjątki:
art. 9   RP przestrzega wiÄ…\
ącego ją prawa międzynarodowego w tym zwyczaj;
art. 25 ust. 5  umowy między RP a kościołami i związkami, jako podstawa ustawy;
art. 59 ust. 2  układy zbiorowe pracy;
art. 61 ust. 4  prawo do informacji  regulaminy Sejmu i Senatu określają tryb udzielania informacji o
nich.
art. 227 ust. 1 zd. 1 w zwiÄ…zku z ustawÄ… o NBP.
zamknięcie systemu z
ródeł prawa powszechnie obowiązującego w aspekcie przedmiotowym i
podmiotowym pomimo wyjątków linia orzecznicza TK broni tezy o zamknięciu systemu.
DUALISTYCZNY CHARAKTER SYSTEMU y
RÓDEA
PRAWA
 Dualistyczny charakter systemu z
ródeł prawa polega na rozró\
nieniu przepisów prawa powszechnie
obowiązującego oraz przepisów o charakterze wewnętrznym.
 Przepisy prawa powszechnie obowiązującego mogą wiązać wszystkie podmioty w państwie. Przepisy te mają
zamknięty system z
ródeł prawa w dwóch aspektach (wyrok TK):
* W aspekcie przedmiotowym  enumeratywnie wymienione w Konstytucji formy aktów prawa powszechnie
obowiÄ…zujÄ…cego
art. 87  Konstytucja (akt samoistny), ustawy (akt samoistny), ratyfikowane umowy międzynarodowe (akt
samoistny), rozporzÄ…dzenia, akty prawa miejscowego;
akt samoistny  do jego wydania nie jest potrzebne \
adne szczegółowe upowa\
nienie; wydawane sÄ…
w ramach ogólnej kompetencji do stanowienia prawa.
art. 234  rozporzÄ…dzenia Prezydenta z mocÄ… ustawy,
art. 91 ust. 3  przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, do której nale\
y Polska, je\
eli
umowa międzynarodowa przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym.
w/w wyjÄ…tki kwestia kontrowersyjna.
rozszerzenie katalogu z
ródeł prawa mo\
e nastąpić tylko w konstytucji
* W aspekcie podmiotowym  enumeratywne wyliczenie wszystkich organów na szczeblu centralnym
upowa\
nionych do stanowienia prawa, z zało\
eniem, \
e kompetencji nie mo\
na domniemywać.
11
 poziom konstytucyjny  parlament w szczególnej procedurze art. 235 K. ;
poziom ustaw zwykłych  parlament;
prezydent  w sytuacjach nadzwyczajnych  art. 234 K.;
poziom rozporządzeń  prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie oraz przewodniczący
komitetów, KRRiTv.
zakaz rozszerzającej wykładni np. funkcjonalnej (wyrok TK dot. NBP)
poziom prawa miejscowego  samorzÄ…d terytorialny i terenowe organy administracji rzÄ…dowej na
podstawie i w granicach upowa\
nień ustawowych niezupełne zamknięcie z
ródeł prawa, gdy\

ustawodawca mo\
e określać jakim organom lokalnym ma przysługiwać ta kompetencja.
 Akty prawa wewnętrznego  ich istota to ograniczony zakres obowiązywania tylko jednostki podległe.
* Akty prawa wewnętrznego mają otwarty charakter w aspekcie podmiotowym i przedmiotowym
(wymienione są tylko uchwały RM i ministrów) mogą być rozszerzane te\
w drodze ustawy.
* Akty prawa wewnętrznego wg art. 93 K.:
mogą być adresowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych;
nie mogą działać na  zewnątrz , tzn. nie mo\
e być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych
oraz innych podmiotów.
mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy (lub konstytucji jak uchwały RM).
muszą być zgodne z powszechnie obowiązującym prawem i podlegają sądowej kontroli (TK  uchylić,
inne sÄ…dy  odmowa zastosowania)
*  Podległość  szerokie rozumienie wg TK  2 wyroki stwierdzające, \
e podległość istnieje jeśli wynika z
konstytucji, np.  NIK podlega Sejmowi ,  NBP jest centralnym bankiem państwa niebezpieczeństwo
zbli\
enia się do sfery aktów prawa powszechnie obowiązującego.
 Podział na akty prawa powszechnie obowiązującego i akty prawa wewnętrznego jest podziałem
dychotomicznym, tzn. nie istnieje trzecia kategoria aktów normatywnych. W szczególności nie mo\
na stwierdzić
istnienia kompetencji do wydawania aktów władczych, je\
eli uprawnienie to jest niezbędne dla realizacji zadań
publicznych nało\
onych ustawą na określone podmioty.
PRAWO KRAJOWE  SYSTEM y
RÓDEA
POWSZECHNIE OBOWI
ZUJ
CEGO PRAWA
Podstawowymi konsekwencjami hierarchizacji aktów normatywnych jest:
wymóg zgodności aktów ni\
szego szczebla z aktami wy\
szego szczebla pod rygorem wadliwości aktu ni\
szego
rzędu mo\
liwość uchylenia lub pominięcia przy orzekaniu, a wyjątkowo niewa\
ność ex tunc aktu ni\
szego
szczebla;
wymóg by uchylenie, zmiana, zawieszenie akty danego szczebla było dokonywane jedynie aktem tego samego
szczebla lub wy\
szego;
zakaz normowania pewnych kwestii przez akty poni\
ej określonego szczebla (tzw. wyłączność ustawy);
zakaz wydawania aktów ni\
szego szczebla bez uprzedniego upowa\
nienia w akcie wy\
szego szczebla  akty
wykonawcze (rozporządzenie) w odró\
nieniu od aktów samoistnych (wynikające z ogólnych kompetencji danego
organu do stanowienia prawa, np. ustawy)
Cztery podstawowe szczeble:
Szczebel konstytucyjny (konstytucja)
Szczebel umów międzynarodowych, ratyfikowanych w trybie art. 89 ust. 1
Szczebel ustawowy (ustawy i rozporzÄ…dzenia Prezydenta z mocÄ… ustawy)
Szczebel rozporządzeń
! akty prawa miejscowego, powszechnie obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły.
Ogłoszenie
 Warunkiem wejścia w \
ycie aktów prawa powszechnie obowiązującego jest ich ogłoszenie (art. 88) i dotyczy te\

prawa wewnętrznego, co wynika z klauzuli państwa prawnego.
* wg ustawy obowiązek niezwłocznego ogłoszenia aktów, a wejście w \
ycie z reguły 14 dni po ogłoszeniu, a
wyjątki jeśli wymaga tego wa\
ny interes państwa, a nie stoją temu na przeszkodzie zasady demokratycznego
pastwa prawnego (podobnie nadanie mocy wstecznej)
 Ogłoszenie  zamieszczenie aktu w specjalnym dzienniku urzędowym, zgodnie z zasadami i trybem określonym w
ustawie (ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych oraz ustawa o umowach
międzynarodowych)
12
* Trzy centralne ponadresortowe dzienniki wg ustawy: Dz.U. RP, Dz.Urz. RP  Monitor Polski , Dz.Urz. RP
 Monitor Polski B , wydawane przez premiera, oraz dzienniki resortowe (wydawane przez ministrów) oraz
dzienniki wojewódzkie (wydawane przez wojewodów i obejmujące całość aktów prawa miejscowego na danym
terenie)
 Dz.U.: Konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe
ratyfikowane, oraz inne akty (orzeczenia TK oraz uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra, a tak\
e ze
względu na szczególnie wa\
ną treść, np. dot. stanów wojny, wyborów itp), akty jednolite, obwieszczenia o
sprostowaniu.
Konstytucja
 wszystkie ogólne cechy ustawy i pewne cechy charakterystyczne dot. szczególnej treści, formy i mocy prawnej.
 ustawy konstytucyjne  brak ich w aktualnym systemie z
ródeł prawa, jedyna ustawa konstytucyjna to zmiana
konstytucji, ale nie ustawa uzupełniająca i istniejąca obok tekstu konstytucji.
Ustawa  brak definicji w konstytucji (nawiÄ…zanie do zastanej definicji):
I. akt parlamentu wyłączne upowa\
nienie parlamentu do stanowienia ustaw jest wymogiem demokratycznego
państwa prawa i związane jest z zasadą podziału władz
oznacza te\
wykluczenie referendum jako formy stanowienia ustaw.
obie izby parlamenty, choć ich rola mo\
e być ró\
na
II. o charakterze normatywnym  tzn. wszystkie postanowienia ustawy muszą być sformułowane w sposób
pozwalający im stać się budulcem norm prawnych o charakterze generalnym (dot. podmiotów) i abstrakcyjnym
(dot. wzorów zachowań), a nie indywidualno-konkretnym.
III. zajmuje najwy\
sze miejsce w systemie z
ródeł prawa krajowego (podporządkowana konstytucji). Szczególna
moc prawna (prymat) ustawy polega na:
Ma samoistnie moc obowiÄ…zujÄ…ca, tzn. do jej zaistnienia nie potrzebne jest \
adne dodatkowe upowa\
nienie (a
przepisy konstytucyjne dotyczÄ…ce wydawania ustaw z konkretnych dziedzin, to zobowiÄ…zanie parlamentu do
uregulowania tych spraw);
Mo\
e być zmieniona/uchylona/zawieszona tylko przez inną ustawę;
Ka\
da inna norma prawa krajowego mo\
e być zmieniona/uchylona/zawieszona przez ustawę;
Wydanie innych aktów normatywnych (poza powszechnie obowiązującymi) mo\
e się odbyć tylko na podstawie
ustawy i w celu jej wykonania.
IV. o nieograniczonym zakresie przedmiotowym:
tzn. ka\
da materia mo\
e być uregulowana w ustawie, byleby była zgodna z konstytucją i umowami
międzynarodowymi ratyfikowanymi, a jedyne wyjątki dot. regulaminu Sejmu i Senatu oraz Zgromadzenia
Narodowego (uchwała danego ciała);
tzw. zasada wyłączności ustawy  pewne materie mogą być regulowane tylko przez ustawy lub na podstawie
upowa\
nienia z ustawy sytuacja prawna jednostki (i podmiotów podobnych) kiedyś materialne kryteria
wyłączności  tzn. jeśli coś nie zarezerwowane dla ustawy, to mogą być te\
inne akty; dziÅ› formalne kryteria
wyłączności  je\
eli coś jest powszechnie obowiązujące, to automatycznie musi to być ustawa zasada
zupełności koniecznego zakresu ustawy (na podstawie art. 87 ust. 1 i art. 92 w powiązaniu z art. 2).
zaliczenie danej materii do wyłączności ustawy nie oznacza zakazu regulacji podustawowej.
szczegółowość (głębokość) regulacji zale\
y od materii jakiej dotyczy i powiÄ…zania ze statusem jednostki
zupełna (absolutna) wyłączność ustawy  regulacje represyjne i prawo podatkowe. Regulacja dot. ograniczania
wolności i praw  kształtuje się linia orzecznicza w kierunku absolutnej wyłączności.
V. dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, w głównej mierze uregulowanej w konstytucji;
RozporzÄ…dzenia Prezydenta zgodnie z art. 234
 na wniosek RM, kontrasygnata premiera;
 tylko podczas stanu wojennego (a nie nadzwyczajnego), jeśli sejm nie mo\
e zebrać się na posiedzenie.
 zakaz zmieniania w tym trybie: konstytucji, ordynacji wyborczych, ustaw o stanach nadzwyczajnych czy wyborze
Prezydenta (tak\
e dla parlamentu).
 wydawanie tych rozporządzeń zgodnie z zasadami legalności, proporcjonalności i celowości.
 wymóg przedstawienia tych rozporządzeń na najbli\
szym posiedzeniu sejmu
RozporzÄ…dzenia normatywne
 [4 cechy] to akty prawne oparte o podstawę ustawową, o treści utrzymanej w ramach upowa\
nienia i
zdeterminowanej przez cel ustawy jaką mają wykonać, niesprzeczne z unormowaniami o randze ustawy.
13
 tylko konstytucyjne organy mogą wydawać rozporządzenia (wyliczenie enumeratywne)
* Prezydent RP (art. 142 ust. 1),
* Rada Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt. 2),
* Prezesa RM (art. 148 ust. 3),
* poszczególni ministrowie i kierownicy komitetów (art. 149 ust. 2 i 3),
* KRRiTV (art. 231 ust. 2).
 Upowa\
nienie ustawowe mo\
e być fakultatywne (pozwalać na wydanie rozporządzenia), albo obligatoryjne
(nakazywać) i musi być trójszczegółowe, tzn.:
* SZCZEGÓA
OWOŚĆ PODMIOTOWA  wskazanie organu o konstytucyjnych kompetencjach do wydawania
rozporządzeń. Zakazana jest subdelegacja  art. 92. ust. 2.
* SZCZEGÓA
OWOŚĆ PRZEDMIOTOWA  wskazanie zakresu spraw. Zakazana jest wszelka interpretacja
rozszerzajÄ…ca, inaczej naruszenie konstytucji.
* SZCZEGÓA
OWOŚĆ TREŚCIOWA  wskazanie wytycznych dotyczących treści (art. 92 ust. 1), ale powstają
wątpliwości co do definicji  wytyczne  wyroki TK:
muszą dotyczyć materialnego kształtu regulacji wykonawczej, a nie tylko np. elementów procedury jego
wydania;
mogą mieć charakter negatywny (wykluczenie pewnych rozwiązań) lub pozytywny (wskazanie kryteriów
czy funkcji), wa\
ne by czyniły czytelnym zamiar ustawodawcy;
stopień szczegółowości zale\
y od regulowanej materii i jej związku z zasadą zupełności ustawy;
muszą dotyczyć odrębnie ka\
dej ze szczegółowych materii, których regulacja ma dotyczyć;
powinny (ale nie muszą) być zawarte w przepisie upowa\
niającym, ale musi być mo\
liwe precyzyjne
odczytanie wytycznych, ale nie poprzez ich interpretacjÄ™.
 musi zostać opublikowane w Dzienniku Ustaw
 podlegają kontroli TK (uchylić) i sądom powszechnym i administracyjnym (odmówić zastosowania, skoro
sędziowie podlegają konstytucji i ustawom, to nie podlegają ju\
rozporzÄ…dzeniom  prawo do badania
konstytucyjności i legalności rozporządzeń).
Akty prawa miejscowego
 to akty prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organów, które je ustanowiły (organy samorządu
terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej)  art. 94 ust. 1. Zasady i tryb wydawania tych aktów
określa ustawa. Akty te wydawane są na podstawie i w granicach upowa\
nienia ustawowego, ale wymogi stawiane
im sÄ… Å‚agodniejsze ni\
rozporzÄ…dzeniom.
 2 typy aktów prawa miejscowego:
* przepisy wykonawcze do odrębnych ustaw  wtedy konieczne jest upowa\
nienie zawarte w ustawie;
podobne z rozporzÄ…dzeniami.
* przepisy porządkowe  wydawane na podstawie ogólnej kompetencji wyra\
onej w ustawach o
poszczególnych szczeblach samorządu i administracji rządowej.
wydawane dla ochrony zdrowia, \
ycia, porządku, spokoju i bezpieczeństwa, ale tylko w kwestiach nie
uregulowanych w ustawach.
wydawane przez samorządowe organy stanowiące oraz wojewodów.
 akty prawa miejscowego podlegajÄ… kontroli sÄ…downictwa administracyjnego (art. 184), ale nie TK.
Akty prawa wewnętrznego
 nie składają się na wzajemnie powiązany system;
 odnoszą się tylko do jednostek podległych organowi, który ustanowił te akty;
 kompetencja do stanowienia aktów prawa wewnętrznego ma charakter otwarty tak podmiotowe jak i
przedmiotowo.
 akty te są powiązane z systemem aktów prawa powszechnie obowiązującego:
* wymóg zgodności z prawem powszechnie obowiązującym;
* dopuszczenie stanowienia aktów tylko na podstawie ustawy (z wyjątkiem uchwał RM  art. 93 ust. 2 K.), tzn. \
e
są to równie\
akty wykonawcze, ale zasady ich formułowania nie zostały sprecyzowane w konstytucji i nie mają
tak szczegółowych wymogów jak rozporządzenia normatywne.
PRAWO MI
DZYNARODOWE I PRAWO WSPÓLNOTOWE W KRAJOWYM PORZ
DKU PRAWNYM
 nawiązanie do koncepcji dualistycznych (odrębne systemy prawne, a p.m. potrzebuje specjalnego
wprowadzenia do prawa wewnętrznego  transformacji poprzez ratyfikację) w przeciwieństwie do koncepcji
monistycznej.
14
 art. 9 stanowi, \
e RP przestrzega wiÄ…\
ącego ją prawa międzynarodowego. Jest to zasada o charakterze
ogólnym i dotyczy wszystkich z
ródeł prawa międzynarodowego.
* brak wprowadzenia do systemu z
ródeł prawa w Polsce innych z
ródeł prawa międzynarodowego ni\
umowy
międzynarodowe, a w szczególności powszechnie uznanych zasad prawa międzynarodowego (ale art. 9 K.
wprowadza obowiÄ…zek ich przestrzegania)
 umowy międzynarodowe dzielimy na ratyfikowane i nieratyfikowane (choć art. 27 KW o prawie traktatów 
zakaz powoływania się na prawo wewnętrzne jako podstawę niewykonania umowy)
* art. 91 ust. 1 ratyfikowana umowa międzynarodowe po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP stanowi część
krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba \
e jej stosowanie jest uzale\
nione od
wydania ustawy.
 zawieranie umów jest kompetencją rządu (art. 146 ust. 4 pkt 10), a ratyfikuje je Prezydent (art. 133 ust. 1 pkt
1). O zamiarze przedło\
enia Prezydentowi do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga
zgody wyra\
onej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm (art. 89 ust. 2).
* szczególna procedura zawierania umów w ustawie o umowach międzynarodowych z 14.04.2000 r.
 wg art. 89 ust. 1 ratyfikacja umowy wymaga zgody wyra\
onej w ustawie, gdy dotyczy:
* pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
* wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
* członkostwa Rzeczpospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
* znacznego obciÄ…\
enia państwa pod względem finansowym,
* spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
umowy w/w majÄ… moc wy\
szÄ… ni\
ustawa, jeśli ustawy nie da się pogodzić z umową (art. 91 ust. 2)
a contrario do art. 91 ust. 2 umowy ratyfikowane bez uprzedniej zgody wyra\
onej w ustawie nie majÄ… mocy
równej ani wy\
szej ni\
ustawa, znajdują się więc na szczeblu podustawowym.
 Wszystkie ustawy muszą być zgodne z konstytucją (art. 133 ust. 2 i art. 188 pkt 1) orzeka TK.
 Umowy nieratyfikowane (zwane porozumieniami) nie sÄ… z
ródłem prawa powszechnie obowiązującego, a działają
tylko w sferze prawa wewnętrznego. Zawierane są przez Radę ministrów lub ministra (i zatwierdzane przez RM 
art. 146 ust. 4 pkt 10).
PRAWO WSPÓLNOTOWE (prawo UE)  zbudowane jest na zasadzie hierarchii: prawo pierwotne (traktaty
zało\
ycielskie) i prawo wtórne (pochodne) (akty stanowione przez organy Wspólnoty).
 Trzy główne zasady dotyczące prawa wspólnotowego:
* zasada bezpośredniej skuteczności prawa wspólnotowego w krajowych porządkach prawnych  normy
w nich zawarte podlegają bezpośredniemu stosowaniu (o ile pozwala na to ich treść);
* zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przez prawem krajowym  niezale\
nie od rangi norm
będących w kolizji;
* zasada jednolitości prawa wspólnotowego  konieczność jednakowego rozumienia prawa UE we
wszystkich krajach monopol Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości na ustalanie wykładni danego prawa
w praktyce du\
e znaczenie ETS (tzw. ogólne zasady prawa), co pozwala traktować jego orzecznictwo jako
szczególne z
ródło prawa pierwotnego UE.
! wynika to z członkowstwa w UE i nakłada na państwo obowiązek dostosowania swojego prawa (głównie
konstytucji)
 Miejsce prawa wspólnotowego w polskim porządku prawnym określa art. 91 ust. 1 i 2 dot. prawa pierwotnego
(bo jako umowy międzynarodowe), a ust. 3 dotyczy prawa wtórnego.
15
WYBORY I PRAWO WYBORCZE
POJ
CIA OGÓLNE
Wybory parlamentarne  regularne odnawianie składu parlamentu w wyniku decyzji podejmowanych w szczególnej
procedurze przez ogół obywateli posiadających pełnię praw politycznych.
 są wynikiem realizacji zasady suwerenności Narodu i są formą weryfikacji rządzących przez rządzonych;
 wymóg wybieralności pierwszej izby parlamentu, ale drugiej niekoniecznie;
 te\
wybory na szczeblu lokalnym  do samorządów gminnych, czasem te\
wy\
szych stopniach podziału
terytorialnego;
 te\
wybory prezydenta  szczególnie w państwach o prezydenckim systemie, ale nie tylko.
 wymóg przeprowadzenia w oparciu o zasadę pluralizmu politycznego, tj. zasadę swobodnego konkurowania partii
politycznych i ich programów, z wyjątkiem partii nazistowskich i faszystowskich.
 oparte na szczególnej regulacji prawnej dla zapewnienia uczciwego przebiegu.
Prawo wyborcze ma dwa znaczenia:
w znaczeniu podmiotowym to jedno z praw obywatela (nie człowieka!).
* czynne prawo wyborcze  prawo do głosowania i wybierania;
* bierne prawo wyborcze  prawo do kandydowania
ró\
nice mogą być znaczne  powszechność czynnego prawa to zasada absolutna, ale bierne prawo mo\
e
być ograniczane, np. podwy\
szonym wiekiem.
w znaczeniu przedmiotowym to gałąz
prawa konstytucyjnego regulujÄ…ca kwestie przygotowania,
przeprowadzania i ustalania wyniku wyborów.
* podstawÄ… sÄ… uregulowania w Konstytucji art. 62, art. 96 ust. 2, art. 97 ust. 2, art. 98-101, art. 127-129, art. 169
ust. 2 i 3.
* ustawa z 12.04.2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i Senatu RP (ows);
w pracach nad niÄ… ostre spory polityczne:
 zmieniono sposób obliczania gÅ‚osów z metody d Honda na metodÄ™ St.Laguë w 2002 r.
przywrócono d Honda;
 znowelizowano ustawÄ™ o partiach politycznych, rozszerzajÄ…c zakres subwencjonowania partii przez
państwo.
* ustawa z 27.09.1990 r. o wyborze Prezydenta RP (uwp)  wa\
na nowela z 28.04.2000 r.;
* ustawa z 16.07.1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (owst);
* ustawa z 20.06.2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta
* ustawa z 23.01.2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego;
* du\
e znaczenie te\
uchwały Państwowej Komisji Wyborczej oraz sądowe interpretacje przepisów wyborczych,
szczególnie TK, NSA i SN.
System wyborczy to całokształt prawnych i pozaprawnych reguł określających sposób przeprowadzania wyborów, a
jego elementami są prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym, oraz ró\
ne normy, zasady i zwyczaje, w
szczególności polityczne, które wielokrotnie mają istotne znaczenie, np. kolejność kandydatów na listach wyborczych.
W znaczeniu wÄ™\
szym to sposób ustalania wyniku wyborów (proporcjonalny czy większościowy).
Podstawowe zasady prawa wyborczego  historycznie ukształtowane zasady, traktowane dziś jako konieczne, choć
przesłanki demokratyzmu wyborów (choć nie są wystarczające), określane tradycyjnym mianem przymiotników
wyborczych, tj. powszechność, równość, bezpośredniość, tajność głosowania, proporcjonalność.
mówi się niekiedy o nowym przymiotniku jakim jest wolność wyborów  odwołanie do zasady pluralizmu
politycznego, min. w Ustawie Zasadniczej RFN i w polskiej Ordynacji do Parlamentu Europejskiego, te\
mała
Konstytucja z 1992 r. wspominała o tym.
Sejm ma pięcioprzymiotnikowe wybory, Senat trzy (powszechność, bezpośredniość, tajność głosowania), a
prezydent czteroprzymiotnikowe, ze względu na jeden mandat nie ma proporcjonalności, w przypadku samorządu
terytorialnego Konstytucja pozostawia swobodę ustawodawcy zwykłemu do wprowadzenia bądz
nie
proporcjonalności.
PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
ZASADA POWSZECHNOŚCI określa krąg podmiotów, którym przysługuje prawo wyborcze, wymagając by
wszystkim dorosłym obywatelom przysługiwało, co najmniej czynne prawo wyborcze, a wszelkie ograniczenia mogą
wynikać jedynie z naturalnych czynników, a nie politycznych.
Przesłanki czynnego prawa wyborczego są jednolite dla wszystkich rodzajów wyborów:
16
1. posiadanie obywatelstwa polskiego  wejście do UE  odrobinę skomplikowało sytuację patrz wybory
lokalne;
2. ukończenie 18 lat najpóz
niej w dniu głosowania  ograniczenie o charakterze naturalnym;
3. posiadanie pełni praw publicznych (w tym wyborczych)  art. 62 ust. 2 albo orzeczeniem sądu jako środek
karny, albo jako kara samoistna orzeczona przez Trybunał Stanu przesłanka ujęta w sposób wyczerpujący, tzn.
niemo\
liwe jest rozszerzanie katalogu ograniczeń.
4. posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych  art. 62 ust. 2  ubezwłasnowolnione prawomocnym
wyrokiem sądy, ale takie postępowanie wszczyna się ze względów majątkowych, co w prawie publicznym nie ma
znaczenia.
cenzusy nie występują, z wyjątkiem cenzusu domicylu w wyborach lokalnych (art. 5 owst), ale nie w innych (art. 12
ows)
Bierne prawo wyborcze  krąg ró\
ny w zale\
ności od rodzaju wyborów:
przede wszystkim przesłanką jest wiek wybory samorządowe  18 lat; wybory do Sejmu  21 lat; wybory do
Senatu  30 lat; wybory na Prezydenta  35 lat;
cenzus domicylu w wyborach parlamentarnych został wprowadzony tzw. lex Tymiński, ale ze względu na
kontrowersje nie został powtórzony w nowej Konstytucji.
System gwarancji  system procedur i instytucji, zapewniajÄ…cy mo\
liwość oddania ka\
dej osobie głosu:
nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny (art. 98 ust. 2 i art. 128 ust. 2)
zasady tworzenia obwodów głosowania (jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa
wyborców)  jednolita struktura, stałych obwodów, tworzone wg kryterium terytorialnego przez rady gmin na
wniosek wójta (burmistrza, prezydenta), o wielkości 500-3000 mieszkańców, chyba \
e lokalne warunki przemawiajÄ…
za inną liczbą oraz obwody specjalne (szpitale, zakłady karne i areszty śledcze, polskie statki morskie oraz placówki
dyplomatyczne bÄ…dz
konsularne, ale nie w koszarach wojskowych i policyjnych)
instytucja rejestrów i spisów wyborców
* rejestr  o stałym charakterze, prowadzony przez gminy i aktualizowany na bie\
ąco, udostępniany do wglądu i
mo\
liwe jest zło\
enie reklamacji do wójta (burmistrza, prezydenta) z mo\
liwością ostatecznego odwołania do
sÄ…du rejonowego.
* spis  sporzÄ…dzany do ka\
dych wyborów (referendów), udostępniany do wglądu, a reklamacje rozpatrywane jak
w przypadku rejestrów. Obejmuje osoby stale zamieszkałe na terytorium obwodu, ale mo\
liwe jest
uzupełnienie na własny wniosek w razie przebywania czasowego na tym terenie, bądz
w razie braku
zamieszkania. Mo\
liwe jest równie\
uzupełnienie w dniu wyborów przez obwodową komisję wyborczą.
instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania  wydawane w urzędzie gminy danego wyborcy, z
jednoczesnym wykreśleniem go ze spisu, ale nie z rejestru.
procedura protestu wyborczego  ka\
dy wyborcza bezprawnie niedopuszczony do wyborów mo\
e wnieść
protest kwestionujÄ…cy wa\
ność, ale naruszenie to musi mieć wpływ na wynik wyborów.
ZASADA RÓWNOŚCI
w znaczeniu formalnym   jeden człowiek, jeden głos , zasada ta ma charakter oczywisty i powszechnie przyjęty;
w tym rozumieniu zasada ta odnosi się do wszystkich procedur wyborczych, włącznie z referendum.
w znaczeniu materialnym  głos ka\
dego wyborcy ma tą samą siłę w okręgach jednomandatowych liczba
mieszkańców powinna być podobna, a w wielomandatowych powinna być przydzielona odpowiednio do liczby
mieszkańców.
* 2 metody zapewnienia materialnej równości:
tzw. stała norma przedstawicielstwa  ustalenie liczby mieszkańców na 1 mandat (np. w Polsce w latach
1952-60);
tzw. jednolita norma przedstawicielstwa  ustalenie stałej liczby posłów i dopasowywanie tej liczby
mandatów do aktualnej struktury ludności (a nie wyborców), wg. art. 137 ust. 1 ows dzieli się liczbę
mieszkańców przez liczbę posłów w danym okręgu.
* Sejm  wybory równe, Senat  nie (początkowo koncepcja związana z taką samą reprezentacją województw, ale
w nowej ordynacji rozdział mandatów pokierowany liczbą ludności, z zastrze\
eniem, \
e województwo mo\
e
zostać podzielone na mniejsze okręgi wyborcze, ale musi zostać zachowana w ramach województwa jednolita
norma przedstawicielstwa)
* w wyborach do Parlamentu Europejskiego  pominięto tą kwestię.
stosunek zasady równości do biernego prawa wyborczego
* ka\
dy kto ma bierne prawo wyborcze, ma równe prawo zostania kandydatem;
* granice dopuszczalnego zró\
nicowania sytuacji prawnej partii mo\
liwe jest z uwzględnieniem zasady
proporcjonalnej równości szans; w sferze prawnej \
adne uprzywilejowanie kandydatów nie mo\
e mieć miejsca
17
(wyrok TK z 1994 r.), natomiast w sferze działań niepaństwowych (np. wewnątrz partyjnych) jest do pewnego
stopnia dopuszczalne.
ZASADA BEZPOÅšREDNIOÅšCI  oznacza, \
e wyborca oddaje swój głos na osobę/y, które mają być wybrane, tzn.
decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego; zakaz organizowania wyborów na zasadzie
wielostopniowości. Zasada ta dotyczy w Polsce wszystkich procedur wyborczych, natomiast system pośredni jest
typowy dla organizacji społecznych, stowarzyszeń, partii politycznych, itp.
w latach 1993-1997  lista ogólnopolska  pewna modyfikacja zasady pośredniości; zniesiona w 2001 r.
głosować mo\
na tylko osobiście, a nie przez e-mail, czy pocztę kwestia sporna czy jest to element zasady
bezpośredniości, czy odrębny problem techniki głosowania?
ZASADA TAJNOÅšCI GA
OSOWANIA  oznacza zagwarantowanie ka\
demu obywatelowi, \
e treść jego decyzji nie
będzie mogła być ustalona i ujawniona i pełni istotną rolę gwarancyjną, będąc jednocześnie powiązana z zasadą
wolności wyborów.
ma charakter bezwzględny  tzn. stanowi obowiązek, a nie uprawnienie wyborcy doświadczenia PRL, kiedy to
listami bez skreśleń i ró\
nymi naciskami, spowodowano powstanie obawy przed korzystaniem z kabin. Od 1989 r.
istnieje obowiązek tajnego głosowania i jest on jednolity dla wszystkich procedur (patrz art. 68 ust. 4 i 5, art. 61 ust.
1, art. 66 ust. 1 ows).
gwarancje zasady tajności:
* karty do głosowania muszą być jednakowe;
* nakaz urządzenia odpowiedniej ilości kabin;
* przygotowania odpowiedniej ilości przyborów do pisania;
* wejście do kabiny tylko samemu;
* osobiste wrzucenie karty do urny;
* art. 251 ż 2 kk  przestępstwem jest zapoznanie się z treścią głosu wbrew woli głosującego.
pewnym zakłóceniem tej zasady jest sposób zgłaszania kandydatów  konieczność przedstawienia list poparcia.
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI  odnosi się do sposobu ustalania wyniku wyborów
zasada większości względnej  ten co uzyskał największą liczbę głosów, został wybrany oraz zasada
większości bezwzględnej  wymóg uzyskania więcej ni\
50% poparcia ułatwia wyłonienie efektywnego
parlamentu, ale mo\
e być on niereprezentatywny, gdy\
system ten preferuje dwupartyjność.
zasada proporcjonalności  daje większą reprezentatywność, gdy\
mandaty przydzielane sÄ… proporcjonalnie do
odsetka głosów, jakie uzyskały poszczególne partie. System proporcjonalny wymaga tylko jednej tury wyborów, ale
okręgi muszą być wielomandatowe (im więcej mandatów tym większa proporcjonalność).
sposoby rozdzielania głosów w systemie proporcjonalnym  wymaga skomplikowanych obliczeń
matematycznych, stÄ…d powstaÅ‚ szereg systemów: Hare a (Hare-Niemeyera), Hagenbacha-Bischoffa, St. Laguë,
d Honda.
* system d Honda  liczby głosów oddanych na poszczególne listy w okręgu wyborczym porządkuje się w
kolejności od największej do najmniejszej, następnie dzieli przez kolejne liczby całkowite (2,4,6 itd), a z
powstałej tabeli ilorazów wybiera się kolejno tyle największych liczby, ile jest mandatów.
w ordynacji do Sejmu stosowany w latach 1993, 1997, odstąpiono w ordynacji z 2001, ale przywrócono w
2002 r. Przyjęty te\
w ordynacji do Parlamentu Europejskiego i w wyborach do samorzÄ…du terytorialnego.
preferuje du\
e partie.
* system St.Laguë  te\
polega na budowie tabeli ilorazów, ale dzielnikiem są liczby nieparzyste.
w polskiej wersji był zmodyfikowany  zamiast 1, dzielnikiem było 1,4.
preferuje małe partie.
tzw. listy państwowe (ogólnopolskie)  pewną liczbę mandatów obsadza się na poziomie kraju proporcjonalnie
do uzyskanych mandatów w okręgach. W Polsce było to 69 mandatów i stosowano system d Honda. Poprawiało to
sytuację małych partii oraz wyrównywało pewne niesprawiedliwości w podziale mandatów, ale stanowiło
jednocześnie parasol ochronny dla liderów partyjnych. Wyborca nie oddawał głosu na listę krajową.
tzw. progi wyborcze (klauzule zaporowe)  wymóg uzyskania minimalnego odsetka głosów w skali całego kraju.
Głosy oddane na partie, które nie przekroczyły progu przepadają i jako 100% liczą się głosy tych partii, które
przekroczyły próg. Progi przeciwdziałają nadmiernemu rozdrobnieniu  w 1991 r. zrezygnowano z progów i do
Sejmu weszło 30 partii, a parlament upadł po niecałych 2 latach. Kolejne wybory ju\
z progami wyłoniły stabilne
parlamenty, ale w 1993 r. zmarnowało się ok. 30% głosów, co spowodowało krytykę parlamentu, jako
niereprezentatywnego. Ale ju\
w kolejnych dwóch wyborach zmarnowało się po ok. 10% głosów.
18
* 5%  pojedyncze partie, ugrupowania czy grupy wyborców; 8%  komitety koalicyjne; 5%  jednolity próg w
wyborach do sejmików, rad powiatowych oraz rad gmin na prawach powiatów, oraz do Parlamentu
Europejskiego. Bez progu do rad gmin.
* wyjątek od wymogu zdobycia progu  mniejszości narodowe.
ORGANIZACJA WYBORÓW
Organizacja wyborów odbywa się w następujących etapach:
zarządzenie wyborów:
* wybory do Sejmu i Senatu (zawsze łącznie) zarządza prezydent w drodze postanowienia, nie póz
niej ni\
90 dni
przed końcem kadencji obu izb (art. 98 ust. 1). Wybory wyznacza się na dzień wolny od pracy przypadający w
ciągu 30 dni przed końcem kadencji (art. 98 ust. 2), w przypadku skrócenia kadencji wybory muszą się odbyć
nie póz
niej ni\
45 dni od dnia zarządzenia o skróceniu kadencji.
* wybory prezydenckie zarządza Marszałek Sejmu i muszą się one odbyć między 100 a 75 dniem przed upływem
kadencji prezydenta, w przypadku opró\
nienia urzędu zarządzone w ciągu 14 dni i odbyć się muszą w ciągu 60
dni od dnia zarządzenia wyborów.
Okręg wyborczy  to jednostka terytorialna, w ramach której wybierana jest określona liczba posłów lub senatorów. W
skład ka\
dego okręgu wchodzi pewna liczba obwodów głosowania.
Obwód głosowania  to jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców.
Komisje wyborcze  to szczególny organ państwowy powołany do przeprowadzenia wyborów. Wyró\
nia siÄ™:
Państwową Komisję Wyborczą  organ stały, który składa się z 9 członków będących sędziami  3 TK, 3 SN i 3
NSA, wskazani przez swojego przewodniczącego, a powoływani przez Prezydenta. Zadania:
* powołuje swojego przewodniczącego i 2 zastępców;
* nadzorczo-organizacyjne wobec ni\
szych komisji;
* czynności wyborcze (np. rejestruje kandydatów na Prezydenta, ogłasza wyniki wyborów, wydaje wytyczne
wiÄ…\
ące [quasi-prawotwórcze] dla ni\
szych komisji i wyjaśnienia dla inny organów państwowych).
Okręgowe Komisje Wyborcze (Wojewódzkie w przypadku referendum)  nie są stałe (tworzone odrębnie dla
ka\
dych wyborów), składające się z sędziów sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, zgłaszani przez
Ministra Sprawiedliwości, a powołuje ich Państwowa Komisja Wyborcza, na czele stoi wojewódzki komisarz
wyborczy lub jego zastępca. Zadania:
* rejestrują kandydatów (Senat) i okręgowe listy kandydatów (Sejm) oraz ustalają wyniki głosowania w okręgach
(wszystkie wybory).
* nadzór na ni\
szymi komisjami.
Obwodowe Komisje Wyborcze  składają się z przedstawicieli wyborców (nie muszą być składem sędziowskim),
powoływane odrębnie na ka\
de wybory przez wójtów lub okręgowe komisje wyborcze (wybory prezydenckie).
Zadania to: przeprowadzenie głosowania, ustalenie jego wyników, przekazanie ich do wy\
szej komisji wyborczej
oraz podanie do publicznej wiadomości.
zgłaszanie kandydatów
* wybory prezydencie  3 etapy:
I  zawiązanie komitetu wyborczego, popierającego kandydata na zasadzie wyłączności, przez min. 15
obywateli, pod warunkiem uzyskania 1000 podpisów i zło\
enia zgody kandydata i jego oświadczenia
lustracyjnego PKW rejestruje komitet, a spory rozstrzyga SN.
II  zebranie 100000 podpisów i formalne zgłoszenie kandydata do PKW, a spory rozstrzyga SN.
III  PKW sporządza i ogłasza listę kandydatów i rozpoczyna się kampania wyborcza. Jednocześnie
prowadzone jest przez sąd apelacyjny (=lustracyjny) postępowanie sprawdzające prawdziwość oświadczeń
lustracyjnych.
* wybory do Senatu  kandydatów zgłaszają partie polityczne i wyborcy (komitety wyborców). Kandydować
mo\
na tylko w jednym okręgu i nie mo\
na równocześnie kandydować do sejmu. Kandydat wyra\
a zgodÄ™ oraz
oświadczenie lustracyjne (nieprawda = odebranie mandatu). Ka\
dy kandydat do zgłoszenia musi uzyskać min.
3000 podpisów osób stale zamieszkujących w okręgu. Rejestruje okręgowa komisja, a spory rozstrzyga PKW.
* wybory do Sejmu  tylko listy kandydatów przez partie polityczne lub wyborców (min. 15) tworzące komitet
wyborczy. Progi wyborcze zmuszają do tworzenia list w całym kraju, a nie tylko w danym rejonie (nie dotyczy
mniejszości). Ka\
dy kandydat składa zgodę i oświadczenie lustracyjne, a lista musi uzyskać 5000 podpisów
wyborców stale zamieszkujących w danym okręgu (nie dot. komitetów, które zarejestrowały listy w min.
połowie okręgów wyborczych). Liczba kandydatów na liście nie mo\
e przekroczyć dwukrotności mandatów, a
kolejność (choć teoretycznie nie ma znaczenia) ustala komitet zgłaszający. Listy zgłaszane w okręgowych
komisjach wyborczych, a spory rozstrzyga PKW, chyba \
e dotyczą braku wymaganej liczby podpisów, wtedy
sąd okręgowy.
19
 kampania wyborcza  prawo ingeruje w niÄ… w bardzo niewielkim zakresie. Wg ordynacji wyborczej kampania
zaczyna się z dniem ogłoszenia wyborów, a kończy na 24h przed głosowaniem. Ordynacja wyborcza:
* zapewnia swobodę w prowadzeniu kampanii (zbieranie podpisów, agitacja, itd.)
* nakłada obowiązki na podmioty prowadzące kampanię, jak obowiązek  posprzątania po kampanii (plakaty
itp.) oraz oznaczenia wszelkich materiałów reklamujących, by wiadomo było do kogo nale\
Ä…, zakaz naklejania
ich na niektórych budynkach, zakaz prowadzenia agitacji na terenie zakładów pracy i instytucji publicznych, jeśli
zakłóca to pracę, oraz na terenie jednostek wojskowych, zakaz podawania sonda\
y w ostatniej dobie.
* ustanawia szczególną i przyspieszoną procedurę sądową reagowania na rozpowszechnianie nieprawdziwych
danych i informacji (24h dla obu instancji), obok normalnej procedury cywilnej czy karnej.
* ustanawia szczególne zasady dostępu do radia i telewizji  ten sam nieodpłatny dostęp do mediów dla
wszystkich komitetów. Mo\
liwy jest odpłatny czas dodatkowy. Obowiązek zachowania rzetelności i
neutralności politycznej przez media. Przepisy nie dotyczą dostępu do prasy.
* ustanawia szczególne zasady w sprawie finansowania kampanii  ze środków własnych komitetów wyborczych
pochodzących tylko w Funduszu Wyborczego partii (wpłaty partii, kredyty, spadki, zapisy, darowizny o
maksymalnej wartości w przypadku darowizn od osób fizycznych), komitety koalicyjne i komitety wyborcze
mogą uzyskiwać środki finansowe jedynie przez osoby fizyczne, będące obywatelami polskimi. Ustalenie
maksymalnej wysokości wydatków wyborczych (nadwy\
ka zebranych pieniędzy  partie  na przyszłą
kampanię, komitety wyborców  na cele charytatywne). Obowiązek zło\
enia sprawozdania o przychodach,
wydatkach i zobowiÄ…zaniach komitetu do PKW, spory z SN, publikowane w Monitorze Polskim. Odrzucenie
powoduje utratÄ™ prawa do dotacji i subwencji.
głosowanie  w lokalach obwodowej komisji wyborczej, od 6.00-20.00, przy obecności min. 3 członków
obwodowej komisji. Komitety wyborcze mogą wyznaczyć swoich mę\
ów zaufania. Niewa\
ne głosy  zaznaczenie
więcej kandydatów ni\
mo\
liwe, brak skreśleń, głosowanie na innej karcie. Dopiski nie mają wpływu na wa\
ność
głosu.
ustalenie wyników  najpierw liczenie frekwencji, potem liczenie głosów niewa\
nych, potem głosów oddanych na
poszczególnych kandydatów/listy wyniki podawane do publicznej wiadomości i do wy\
szych komisji. PKW
sumuje głosy w skali kraju, sprawdza progi i dokonuje podziału mandatów, oraz wydaje posłom zaświadczenie o
wyborze i przedkłada Marszałkowi Sejmu i SN sprawozdanie o wyborze. W przypadku Senatu  kończy się na
okręgowych komisjach. W wyborach prezydenckich okręgowe komisje dokonują jedynie zbiorczego zliczenia
głosów, a wynik ustala PKW. Przy braku większości bezwzględnej
weryfikacja wyników  oceny wa\
ności wyborów dokonuje władza sądownicza (art. 101 i art. 129). 2 etapy:
* orzekanie o protestach  wnoszone przez wyborcę w formie pisemnej do SN w ciągu 7 dni od ogłoszenia
wyników wyborów, rozpatrywane w składzie 3 sędziów Izby Administracji, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych,
którzy wydają opinię w przedmiocie protestu (uchwała SN z 1995  podstawą uniewa\
nienia wyborów mo\
e
być tylko wiarygodny, udokumentowany i sprawdzalny wpływ naruszeń prawa na wynik wyborów).
wybory parlamentarne  naruszenie ordynacji dot. głosowania i ustalania wyników wyborów;
wybory prezydenckie  naruszenie ustawy o wyborze Prezydenta.
* orzekanie o wa\
ności  SN w składzie całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
rozpatruje sprawozdanie Państwowej Komisji Wyborczej oraz opinie swoich składów orzekających o
protestach i na tej podstawie orzeka o wa\
ności wyborów. W wyborach parlamentarnych ma na to 90 dni (po
rozpoczęciu), a w prezydenckich 30 dni (przed objęciem). Orzeczenie mo\
e dotyczyć niewa\
ności wyboru
danego posła/senatora, lub wyborów w ogóle.
uzupełnienie składu Sejmu lub Senatu  W przypadku wygaśnięcia mandatu posła/senatora (art. 177 ust. 1 i
2 oraz art. 213 ust. 1 i 2 ows) tzn. odmowa zło\
enia ślubowania; utrata biernego prawa wyborczego, zrzeczenia się
mandatu; śmierci; naruszenie przepisów o incompatibilitas, orzeczenia o zło\
eniu przez posła fałszywego
oświadczenia lustracyjnego.
* o pozbawieniu mandatu z powodu naruszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem
korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo zakaz nabywania takiego majątku orzeka
Trybunał Stanu (art. 107).
* Marszałek Izby stwierdza wygaśnięcie mandatu. Marszałek Sejmu postanawia o zajęciu wolnego miejsca przez
kandydata, który uzyskał kolejno największą ilość głosów (podobnie w Parlamencie Europejskim), a w
przypadku senatora zarządzane są wybory uzupełniające (o ile mandat wygasł przed połową kadencji).
20
ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ
POJ
CIE ZASAD USTROJU
 TOśSAMOŚĆ KONSTYTUCYJNA PAC
STWA TO SUMA ZASAD PODSTAWOWYCH, KTÓRE DOTYCZ
USTROJU W
PAC
STWIE I SYSTEMU WA
ADZY. Z reguły zasady te określają suwerena, ustanawiają podstawowe formy
wykonywania i rodzaje organów państwowych powołanych do sprawowania tej władzy. Określają płaszczyznę
formalną władzy (sposoby sprawowania władzy) jak i płaszczyznę materialną (treść wykonywania władzy);
 we współczesnym konstytucjonalizmie  szereg zasad wspólnych, wyznaczających standard demokratycznego
państwa, choć są one formułowane w ró\
ny sposób, często uzupełniane deklaracjami o bardziej szczegółowym
charakterze. Często te\
nie są zdefiniowane, pozostawiając definicję pojęć dla judykatury i doktryny, z mo\
liwością
odwołania się do pozaprawnych pojęć, przez co nadaje się im elastyczności;
 w Konstytucji z 1997 r. postanowienia dot. zasad ustroju zostały umieszczone głównie w rozdziale I
(Rzeczypospolita), ale mo\
na je równie\
wyinterpretować z innych rozdziałów (głównie z rozdziału II) i
preambuły. Postanowienia z rozdz. I mają ró\
ny stopień abstrakcyjności od ogólnych o szczególnej doniosłości
(art. 1, 2, 4, 8, 10) poprzez szczegółowe unormowania (art. 13, 17, 26) a\
po przepisy mające postać raczej norm,
ni\
zasad (art. 11 ust. 2, 21 ust. 2, 27, 28, 29);
 konstytucja krytykowana jest, gdy\
wg niektórych jest w wielu miejscach  przegadana i mało jurydyczna , ale takie
ujęcie zasad pozostawia doktrynie swobodę w ustalania katalogu zasad ustroju.
 7 podstawowych zasad o ustabilizowanej treści omówione poni\
ej:
ZASADA SUWERENNOÅšCI NARODU
 określenie suwerena, czyli tego, do kogo nale\
y władza w państwie  art. 4 ust. 1  naród;
 aspekt negatywny zasady oznacza, zakaz wprowadzenia monarchii, czy wyró\
niania jakiś grup społecznych lub
kategorii obywateli ponad naród;
 aspekt pozytywny  zdefiniowanie pojęcia narodu bardzo trudne, gdy\
to nie jest tylko etniczne pojęcie, ani
te\
zwiÄ…zane tylko z obywatelstwem, gdy\
z jednej strony konstytucja w preambule definiuje naród jako wspólnotę
wszystkich obywateli, ale w art. 6 odnosi siÄ™ te\
do Polaków, zamieszkałych zagranicą
* z punktu widzenia wykonywania władzy decydującym kryterium jest posiadanie praw publicznych, co prawo
precyzyjnie konstruuje;
* wa\
ne jednak dla wykonywania tej władzy jest obowiązek zachowania to\
samości Rzeczypospolitej,
obejmującej nie tylko aktualnych obywateli, ale i wspólnej historii i tradycji, do czego nawiązuje preambuła
mówiąc o  tysiącletnim dorobku, chrześcijańskim dziedzictwie, więzach wspólnoty z rodakami rozsianymi po
całym świecie czy art. 6 ust. 1 mówiący o kulturze jako z
ródle to\
samości narodu, jego trwania i rozwoju, a
odwołanie art. 1  Rzeczypospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli w powiązaniu z tekstem
preambuły traktuje Polskę jako historyczną wspólnotę, stanowiącą istotę dzisiejszego państwa polskiego;
 art. 4 ust. 2 określa podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród. W przepisie tym pojęciu Naród
nadaje siÄ™ bardziej techniczne znaczenie.
* demokracja bezpośrednia  jej formy to: ogólne zgromadzenie wyborców (N), referendum (T), inicjatywa
ludowa (T  art. 118 ust. 2) i veto ludowe (N);
Konstytucja przewiduje 4 rodzaje referendum:
art. 125  ogólnokrajowe w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa;
art. 90 ust. 3   referendum unijne ;
art. 235 ust. 6  referendum konstytucyjne zatwierdzające zmiany rozdziału I, II i XII;
referendum lokalne.
* demokracja pośrednia (przedstawicielska)  wskazane na pierwszym miejscu w konstytucji przez co uznane
za podstawową formę sprawowania władzy.
Wymogi istnienia demokracji pośredniej:
istnienie parlamentu (art. 10, art. 95);
demokratyczna procedura wyłaniania izb (powszechność, bezpośredniość, równość i tajność
głosowania) (art. 96 ust. 2 i art. 97 ust. 2);
regularnie odbywajÄ…ce siÄ™ wybory (art. 98);
przedłu\
enie kadencji tylko w sytuacjach nadzwyczajnych (art. 228);
system polityczny oparty na zasadach pluralizmu (art. 11-13);
odpowiednio silna pozycja i kompetencje w systemie organów państwowych.
przedstawiciel Narodu:
art. 104 (art. 108)  posłowie i senatorowie przedstawicielami Narodu, ale zasada mandatu wolnego;
Konstytucja nie określa Prezydenta mianem przedstawiciela Narodu, choć materialnie jest nim, gdy\

pochodzi z wyborów powszechnych, co nadaje mu szczególną pozycję;
21
 organy przedstawicielskie to te\
organy samorządu lokalnego, ale ze względu na ograniczony
terytorialnie zakres ich legitymacji nie sÄ… traktowani jako przedstawiciele Narodu.
ZASADA NIEPODLEGA
OÅšCI I SUWERENNOÅšCI PAC
STWA
 nie ma tak uniwersalnego charakteru jak inne zasady, ale została silnie podkreślona ze względu na historyczne
doświadczenia poczynając od okresu rozbiorów, poprzez doświadczenia II wojny światowej, a kończąc na okresie
PRL. Zresztą jest to typowa konstrukcja dla konstytucji państw, które odzyskały niepodległość, a i inne państwa te\

jej u\
ywajÄ…;
! wstęp  nawiązuje do walki przodków o niepodległość, jak równie\
przypomina okres, w którym Naród
pozbawiony był mo\
liwości suwerennego i demokratycznego stanowienia o losie Ojczyzny;
! art. 5 wskazuje na zadania Rzeczypospolitej, wskazujÄ…c, \
e sÄ… to strze\
enie niepodległości i nienaruszalności
terytorium i stawia je na pierwszym miejscu wśród tych zadań;
! art. 26 ust. 1 określa w tym kontekście rolę Sił Zbrojnych, a art. 85 ust. 1 obywatelski obowiązek ochrony
Ojczyzny;
! art. 126 ust. 2 stawia Prezydenta na stra\
y suwerenności i bezpieczeństwa Państwa oraz nienaruszalności i
niepodzielności jego terytorium.
 Niepodległość to odrębny byt państwowy, a suwerenności to zdolność państwa do samodzielnego decydowania
o dotyczÄ…cych go sprawach.
Zasada ta nie oznacza zakazu włączenia się w proces integracji europejskiej (NATO i UE). Ograniczenie
suwerenności mo\
e nastąpić jedynie na podstawie wyraz
nego postanowienia konstytucyjnego, dlatego wszystkie
konstytucje państw członkowskich UE mają tzw. europejskie klauzule art. 90, który nie mówi o transferze
suwerenności, ale o transferze kompetencji, przy czym konstytucja wprowadza szereg gwarancji i zabezpieczeń:
ograniczony zakres przekazania kompetencji do niektórych spraw, nie ma więc charaktery uniwersalnego
przeniesienia, a dodatkowo nie zostaną przeniesione wszystkie kompetencje stanowiące o suwerenności państwa,
nawet, jeśli niektóre z nich będą o nie zahaczać (stanowienie prawa, wymierzanie sprawiedliwości, zapewnianie
porządku, decydowanie o finansach państwowych, tworzenie i utrzymywanie armii). Dlatego ewentualne wejście do
strefy euro prawdopodobnie pociÄ…gnie za sobÄ… zmianÄ™ konstytucji;
zło\
ony tryb procedury dochodzenia do skutku takiej umowy międzynarodowej, tzn. albo zgoda parlamentu 2/3 za
albo decyzja Narodu w referendum;
zmiany zakresu kompetencji wymagajÄ… zawarcia nowej umowy, przyjmowanej w/w procedurze;
mo\
liwość wystąpienia z UE, choć w sensie gospodarczym byłoby to samobójstwo. W obecnym stanie prawnym
nie ma takiej mo\
liwości, ale jest to prawo domniemane a dodatkowo min. Federalny Trybunał Konstytucyjny RFN
uznał, \
e ka\
de państwo ma prawo wystąpić z UE). Projekt takich postanowień znajduje się w projekcie
Konstytucji UE;
Z zasadą suwerenności i niepodległości wią\
Ä… siÄ™ te\
przepisy dot. wprowadzenia stanu wojny (art. 116) i u\
ycia
Sił Zbrojnych (art. 117)
ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAC
STWA PRAWNEGO
Historia i idea
 idea państwa prawnego stworzona została w niemieckiej doktrynie XIX w., ale pełne urzeczywistnienie znalazła
w Ustawie Zasadniczej RFN z 1949 r.;
 pojęciu  państwo prawne mo\
na przypisać szereg znaczeń, z jednej strony traktowane jest jako suma zasad
ustrojowych, a w pierwotnym znaczeniu, w aspekcie wÄ…skim, formalnym dot. nakazu przestrzegania prawa przez
wszystkich adresatów, przede wszystkim przez organy państwowe (art. 7  organy władzy publicznej działają na
podstawie i w granicach prawa);
 w Polsce wprowadzona przez nowelÄ™ grudniowÄ… z 1989 r., a obecnie zawarta w art. 2 zasada jest identycznie
sformułowana co wtedy w art. 1, co doprowadziło TK do utrzymania w mocy poprzednich swoich wypowiedzi na
ten temat, choć ograniczył odnalezione zasady tylko do tych, które wcią\
nie zostały w Konstytucji wymienione (a
dotyczą metod działania władzy publicznej), a pominą te, które znalazły ju\
swoje miejsce (jak prawo do sÄ…du,
prawo do prywatności, wyłączność ustawy w ustanawianiu przepisów prawa odnoszących się do praw i wolności,
itd.);
 wykładnia tej zasady wg TK skupiała się na stanowieniu prawa, co doprowadziło do uznania, \
e nieodzownym
elementem demokratycznego państwa prawnego są ZASADY PRZYZWOITEJ LEGISLACJI, dla których podstawą
jest ZASADA OCHRONY ZAUFANIA OBYWATELA DO PAC
STWA (= zasada lojalności państwa do obywatela),
22
która wyznacza minimum reguł uczciwości (zakaz ustanawiania pułapek na obywatela), opierając się na ZASADZIE
PEWNOŚCI PRAWA (bezpieczeństwa prawnego), które wyra\
a siÄ™ w stanowieniu norm nienagannych z punktu
widzenia techniki legislacyjnej i szanowaniu istniejących stosunków prawnych. W ramach tej ogólnej zasady
zaufania TK sformułował szereg wymogów stanowienia prawa:
* ZAKAZ WSTECZNEGO DZIAA
ANIA PRAWA, a dokładnie lex severior retro non agit, co zale\
y te\
od dziedziny
prawa  bezwzględny zakaz w prawie karnym (art. 42 ust. 1), czy prawie podatkowym, a tak\
e od istnienia
 zupełnie wyjątkowych okoliczności , takich jak np. realizacja konstytucyjnej wartości wa\
niejszej od
chronionej zakazem retroakcji, czy natury normowanych stosunków. Podobnie stanowi SN uznając zasadę tą za
 kanon podstawowych dyrektyw państwa prawnego .
* NAKAZ USTANAWIANIA ODPOWIEDNIEJ VACATIO LEGIS  zarówno ustawa o ogłaszaniu aktów
normatywnych i innych aktów prawnych jak i orzecznictwo TK uznają, \
e odstępstwo od 14 dniowego vacatio
legis dopuszczalne jest w przypadku istotnych okoliczności, albo gdy nowe przepisy nie wymagają takiego
okresu. Ale wszędzie tam gdzie nowe przepisy dot. obywateli nale\
y zastosować  odpowiedni czas, który
mo\
e być nawet dłu\
szy ni\
14 dni .
* OCHRONA PRAW NABYTYCH I INTERESÓW W TOKU  dotyczy praw nabytych słusznie, a ograniczenie tej
zasady mo\
e nastąpić w sytuacjach wyjątkowych, np. w przypadku groz
by kryzysu gospodarczego dopuszczalne
jest zamro\
enie wynagrodzeń, czy waloryzacja rent i emerytur. Dotyczy te\
tzw. ekspektatyw nabycia praw,
ale tylko tzw. maksymalnie ukształtowanych, tzn. gdy spełnione są ju\
wszystkie przesłanki ustawowe nabycia
praw pod rzÄ…dami danej ustawy. Dodatkowym czynnikiem ocenianym pod kÄ…tem ograniczenia tej zasady jest,
na ile oczekiwania jednostki dot. ochrony praw nabytych sÄ… usprawiedliwione i racjonalne. Z zakresu
podmiotowego tej zasady wyłącza się Skarb Państwa, gdy\
państwo ma zapewniać tą ochronę, a nie być jej
podmiotem. Wa\
ne dla tej zasady jest to, i\
nie ustanawia ona zakazu niezmienności prawa, ani nawet
znoszenia praw podmiotowych.
* ZASADA OKREŚLONOŚCI PRZEPISÓW PRAWA  to wymóg takiej konstrukcji przepisów, by adresat bez
trudności mógł określić konsekwencje prawne z nich wynikające, tzn. nakaz u\
ywania pojęć jasnych i
klarownych oraz zakaz u\
ywania pojęć sprzecznych lub umo\
liwiajÄ…cych dowolnÄ… interpretacjÄ™. Wymagania te
dot. te\
umieszczania przepisów w odpowiednich ustawach dot. danej materii.. Z zasadą tą wią\
e siÄ™
obowiązek jednolitego stosowania prawa i choć organy administracji mogą zmienić pogląd, to muszą go
umotywować i nie mo\
e to być nagminne.;
* ZASADA PROPORCJONALNOŚCI (ZAKAZ NADMIERNEJ INGERENCJI)  dot. treści stanowionego prawa i
zawiera nakaz, by dla przyjętego celu stosować tylko te środki, które są niezbędne dla jego realizacji
(proporcjonalne);
* HIERARCHICZNA BUDOWA SYSTEMU y
RÓDEA
PRAWA POWSZECHNIE OBOWI
ZUJ
CEGO  :
nadrzędność konstytucji i system procedur gwarantujących jej ochronę;
zwierzchnictwo ustawy i jej wyłączność w sprawach wolności i praw oraz prawa daninowego;
wykonawczy charakter regulacji przyjmowanych przez organy rzÄ…dowe.
 ZASADY SPRAWIEDLIWOÅšCI SPOA
ECZNEJ  nawiązanie do pojęcia  państwa socjalnego , tzn. państwa, które ma
być do pewnego stopnia opiekuńcze. Zasada ta mo\
e być równie traktowana:
jako wskazówka interpretacyjna do wykładni przepisów prawa  wybierać te interpretacje, które słu\
Ä…
realizacji tej zasady;
jako obowiązek wszystkich organów władzy publicznej, w tym ustawodawcy do realizowania tej zasady, a
inne działanie tych organów musiałoby być uznane za sprzeczne z Konstytucją. W takim ujęciu wzrosła by
rola TK, ale jego ocena aktów prawnych pod kątem tej zasady byłaby oceną nie jurydyczną, nie
normatywnÄ…, a pozaprawnÄ…, co nie nale\
y do zadań władzy sądowniczej, tylko ustawodawczej.
* dlatego zasada ta zawiera w sobie ogromny potencjał, ze względu na który u\
ywanie pojęcia  sprawiedliwości
społecznej musi być ostro\
ne i powściągliwe.
ZASADA SPOA
ECZEC
STWA OBYWATELSKIEGO
! pojęcie to wywodzi się z prac Hegla, ale w Polsce zaistniało w latach 80 tych, w tzw. okresie  pierwszej
Solidarności , jako hasło przeciwko stanowi rzeczy, w którym człowiek był przedmiotem władzy, a nie jej
podmiotem poczÄ…tek urzeczywistniania tej zasady to zmiana ustrojowa 1989 r.;
Konstytucja nie u\
ywa tego pojęcia, ale daje wyraz tej zasadzie w szeregu postanowień. Zasada ta zakłada po
pierwsze, \
e człowiek w społeczeństwie występuje w kilku podstawowych rolach społecznych (politycznej, zawodowej i
terytorialnej) i w ka\
dej z nich ma pewne dÄ…\
enia; po drugie owe dÄ…\
enia są zró\
nicowane u ró\
nych ludzi, więc proces
ich wyra\
ania musi być pluralistyczny, tzn. umo\
liwiający równoległe istnienie konkurencyjnych programów i tworzenie
organizacji urzeczywistniajÄ…ce je.
23
 zasada pluralizmu politycznego wyra\
a się w swobodzie tworzenia i działania partii politycznych, co zostało
wyra\
one w Konstytucji (art. 11) i w ustawie o pp.
* definicja partii i jakie musi spełniać warunki:
członkami partii mogą być tylko obywatele polscy;
zrzeszać się mogą w partii tylko na zasadach dobrowolności i równości;
celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i
sprawowanie władzy;
* partie mają uprzywilejowaną pozycję w kształtowaniu polityki państwa;
* musi zostać zarejestrowana w Sądzie Okręgowym w Warszawie, ale sąd nie mo\
e odmówić wpisu, jeśli zostaną
spełnione warunki formalne;
* ograniczenia wprowadza art. 13:
dot. programu (faszyzm, nazizm, komunizm, nienawiść rasowa lub narodowościowa);
dot. metod działania (u\
ycie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę, utajnienie
struktur lub członkowstwa)
sÄ…d mo\
e odmówić zarejestrowania takiej partii, a w stosunku do ju\
istniejÄ…cej partii TK rozstrzyga czy
cele i działania partii są sprzeczne z konstytucją, co powoduje likwidację partii.
 działanie innych organizacji realizujących ró\
ne interesy i dÄ…\
enia, inne ni\
zdobywanie władzy, choć mogą
wpływać na proces podejmowania politycznych decyzji i wtedy nazywa się je grupami interesów, stanowiącymi tło
partii. Konstytucja w art. 12 i art. 58 reguluje ich sytuacjÄ™ prawnÄ…, a ograniczenia z art. 13 odnoszÄ… siÄ™ tez do nich.
PodstawowÄ… formÄ… sÄ… stowarzyszenia (ustawa o stowarzyszeniach);
 związki zawodowe  wolność ta zagwarantowana jest te\
w prawie międzynarodowym (min. Konwencja nr 87
Międzynarodowej Organizacji Pracy) oraz w Konstytucji w art. 12. Konstytucja te\
wskazuje podstawowe dziedziny
ich działania (art. 59).
* ze względu na doświadczenia Solidarności, która była w rzeczywistości związkiem zawodowym, ale działała w
sferze polityki uznaje się związki za quasi partie polityczne, pomimo zmiany warunków i mo\
liwości istnienia
oddzielnych struktur politycznych. Tak min. orzekł TK w 1998 r. w sprawie ograniczenia wolności zrzeszania
się pracowników merytorycznych NIK, uznając związki zawodowe za quasi partie;
* samorzÄ…d zawodowy  tworzone dla sprawowania pieczy nad wykonywaniem zawodu w granicach interesu
publicznego i dla jego ochrony mogą być tworzone w drodze ustawy, nie mogą jednak ograniczać wolności
wykonywania zawodu, ani wolności podejmowania działalności gospodarczej (art. 17)
 samorząd terytorialny  ma gwarantować podmiotowość obywatela jako mieszkańca danej jednostki terytorialnej.
Istnienie samorządu jest konieczną cechą demokratyzmu państwa, a Konstytucja formułuje bezwzględny
nakaz istnienia samorządu i na jego rzecz ustanawia kompetencję wykonywania istotnej części zadań
przyznanych im przez ustawy. Podstawową rolę odgrywa gmina (art. 164 ust. 1 i 3) na rzecz, której ustanowione
jest domniemanie kompetencyjne;
 inne formy urzeczywistniające zasadę społeczeństwa obywatelskiego i pluralizmu politycznego to
istnienie:
* środków masowego przekazu  zasada wolności uznawana za podstawę demokracji, pluralizmu,
zagwarantowana w art. 14;
* kościołów i związków wyznaniowych  choć ich rola wią\
e się raczej z wolnością wyznania, to jednak
specyficzna historia kościoła w Polsce i jego rola polityczna zmusza zaliczenie ich istnienia do jednego z
warunków pluralizmu politycznego. Poza ogólnym zapewnieniem wolności sumienia i religii, Konstytucja
wprowadza w art. 25 dodatkowe zasady:
równouprawnienie (nie absolutną równość) kościołów i związków wyznaniowych;
bezstronność państwa w sferze przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych;
poszanowanie autonomii i współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego kościoła i związków;
stosunki oparte na ustawach, wydanych na podstawie umów RM ze związkami lub Stolicą Apostolską.
ZASADA PODZIAA
U WA
ADZ
 jedna z najstarszych zasad, znana ju\
za czasów Arystotelesa, ale rozwinięta w XVII i XVIII w. przez John a
Locke a i Charlesa Montesquieu, była przeciwieństwem zasady absolutyzmu monarszego i w tym sensie jest jedną z
gwarancji demokratyzmu systemu władzy.
 2 składniki zasady:
* 2 znaczenia zasady:
przedmiotowe (funkcjonalne)  polega na wydzieleniu pewnych rodzajowo odmiennych sfer władzy,
takich jak ustawodawstwo, wykonywanie praw i sądzenie. Takie podejście było ju\
u Arystotelesa;
24
 podmiotowe (organizacyjne)  polega na wyodrębnieniu grup organów sprawowania władzy. Zasługą
Locke a i Montesquieu było połączenie tych dwóch znaczeń czyli \
e ka\
dej ze sfer władzy odpowiada
odrębna grupa organów władzy
* system hamulców i równowa\
enia władz, gdy\
konstruowanie systemu władz w państwie nie polega na
tworzeniu nowych organów, a raczej na tworzeniu relacji między ju\
istniejÄ…cymi. Relacje te opierajÄ… siÄ™ na
zasadzie równości tych władz, a ka\
da z nich powinna mieć instrumenty umo\
liwiające jej hamowanie działania
innej władzy i na odwrót.
 Konstytucja z 1997 r. w art. 10 daje wyraz obu składnikom zasady, przy czym jedynie władza ustawodawcza
została wyczerpująco wymieniona, a organy władzy wykonawczej i sądowniczej podane jedynie przykładowo.
 Do tego w systemie władz znajdują się organy wykraczające poza ten system:
* NIK  organ wspomagający sejm w kontroli rządu, ale jest spór czy jest to organ działający wewnątrz funkcji
kontrolnej sejmu czy jest to szczególny organ wykonawczy, całkowicie niezale\
ny od rzÄ…du.
* RPO  blisko powiązany z Sejmem (powoływany przez Sejm za zgodą Senatu), ale ma wpływ i na egzekutywę i
na ustawodawstwo i na sÄ…downictwo.
* KRRiTV  wykonuje zadania z zakresu egzekutywy, ale pozostajÄ… one w zwiÄ…zku z zasadami konstytucyjnymi
jak zasada wolności słowa i niezale\
ności mediów.
* Krajowa Rada Sądownictwa  ciało o mieszanym składzie (powoływane przez wszystkie władze), ma zadania
z zakresu egzekutywy (jako element w procesie mianowania sędziów) i sądownictwa (organizacji)
ze względu na istnienie tych organów nale\
y uznać, \
e zasada podziału władz jest kategorią wyjściową,
ale poddanÄ… modyfikacjom.
 Zasada podziału władz nie ma charakteru absolutnego, ale to przecinanie się kompetencji nie mo\
e iść zbyt
daleko. Na tym tle wa\
ne są dwie koncepcje szczególne:
* koncepcja domniemań kompetencyjnych  mo\
e zostać przełamana jedynie przepisem konstytucyjnym, a
takie wyjątki podlegają wykładni literalnej. W przypadku gdy wyjątki te przybiorą rozmiary niweczące
odrębność kompetencyjną władz, choć zasada nie zostanie utrzymana, to jednak wa\
ność i skuteczność tych
przepisów konstytucyjnych pozostaje bez zmian.
* koncepcja istoty poszczególnych władz  domniemania kompetencyjne nie mogą być przełamane ustawami
zwykłymi ze względu na koncepcję istoty tych władz. Ustawy mogą dokonywać pewnych przesunięć
kompetencyjnych, ale nie mogą być one zbyt daleko idące patrz sprawa  Irydy (orzeczenie K 6/94 z
21.11.1994) i sprawa ustawy o prywatyzacji i komercjalizacji przedsiębiorstw (orzeczenie K 19/95 z
22.11.1995), gdzie TK uchylił przepis dający kompetencję sejmowi udzielania zgody w formie uchwały na
kontynuowanie prywatyzacji niektórych sektorów gospodarki.
 wypracowanie systemu hamulców i równowa\
enia władz doprowadziło do stworzenia 2 zasadniczych modeli
stosunków między władzą ustawodawczą a wykonawczą, przy czym struktura i organizacji parlamentu jest
zbli\
ona w obu modelach, ró\
na jest struktura i relacje władzy wykonawczej:
* system parlamentarny
dualizm egzekutywy  głowa państwa i rząd z premierem;
 król panuje a nie rządzi , a rzeczywista władza w rękach rządu, o szczególnej pozycji premiera;
prezydent powoływany przez parlament, dlatego nie mo\
e mieć równorzędnej z nim roli;
rzÄ…d pochodzi z parlamentu, tzn. konieczne jest poparcie rzÄ…du przez parlament (wyraz
ne lub milczÄ…ce)
odpowiedzialność polityczna rządu (głównie poprzez wotum nieufności)
rząd (w porozumieniu z głową państwa) mo\
e mieć mo\
liwość rozwiązania parlamentu przed upływem
kadencji;
funkcjonowanie tego systemu zale\
y od politycznego układu sił w parlamencie, co mo\
e prowadzić przy
du\
ym rozbiciu politycznym do problemów (skrajne to przełom lat 20 tych i 30 tych w Niemczech i
dojście Hitlera do władzy w legalnej procedurze) z tego powodu wyró\
nia siÄ™ tzw. racjonalizacjÄ™
systemu parlamentarnego.
* system prezydencki
jednolitość egzekutywy o bardzo silnej pozycji głowy państwa, która jest jednocześnie szefem rządu, czyli
jest jednoosobowym zwierzchnikiem władzy wykonawczej (a w USA dodatkowo nie ma wyodrębnionego
rządu jako ciała kolegialnego o własnych kompetencjach).
prezydent wybierany przez naród.
prezydent powołuje kierowników poszczególnych departamentów (za zgodą Senatu), ale potem są
odpowiedzialni tylko przed nim.
brak odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ale te\
brak mo\
liwości rozwiązania
wcześniejszego parlamentu.
25
 egzekutywa i legislatywa są w znacznym stopniu odseparowane, dzięki czemu nie musi istnieć polityczna
jednorodność między parlamentem a egzekutywą
nigdzie, poza USA, nie wprowadzono w całości takiego systemu, ale stosowano jego elementy dla
racjonalizacji systemu parlamentarnego, np. Francja.
* racjonalizacja systemu parlamentarnego najczęściej jednak to nie zwiększanie uprawnień prezydenta, ale
elementy, które w prawidłowym funkcjonowaniu systemu parlamentarnego nie są widoczne, np. utrudnienia w
obaleniu rządu (min. konstruktywne wotum nieufności) koncepcja racjonalizacji opiera się na swoistym
systemie kar i nagród  parlament jeśli ma stabilną większość mo\
e narzucić rządowi swoją wolę, ale jeśli brak
stabilnej większości traci cześć władzy na rzecz innych organów.
* w Konstytucji z 1997 r.  system parlamentarny zracjonalizowany dualizm egzekutywy,
odpowiedzialność rządu, prezydent nie mo\
e przejąć władzy wykonawczej, ale wybierany jest przez naród, choć
jego kompetencje nadal są małe. Racjonalizacja poprzez wymóg kwalifikowanej większości dla części decyzji
Sejmu, a jeśli brak, to wtedy wpływ na te decyzje przez Senat lub prezydenta; poprzez konstruktywne wotum
nieufności. Pomimo deklaracji o równowadze między władzą ustawodawczą a wykonawczą, to jednak
szczegółowe postanowienia dają szerszą władzę Sejmowi, co odpowiada tradycji polskiego konstytucjonalizmu.
 odrębne zasady jednak dot. władzy sądowniczej  podstawą jest zasada niezawisłości sędziowskiej i zasada
izolacji władzy sądowniczej, gdy\
tylko sądy mogą wymierzać sprawiedliwość, bez wyjątku(!) i na tym tle zazębia się
zasada podziału władz z zasadą państwa prawnego.
* nie zmieniają tego kompetencje prezydenta do prawa łaski, czy parlamentu do amnestii, choć nie powinny być
często u\
ywane (min. ze względu na politykę karania). Szczególną rolę odegrała ustawa o uznaniu za niebyłe
pewnych orzeczeń sądowych wydanych do roku 1956 r nie była to amnestia, gdy\
nie było to złagodzenie
kary, ale podwa\
anie zasadności orzeczeń, co na tle zasady niezale\
ności sądownictwa jest niedopuszczalne, ale
podyktowane było to bardzo szczególną sytuacją dot. wyroków sądowych z pierwszego okresu PRL.
* środek oddziaływania legislatywy na sądownictwo to stanowienie ustaw określających prawo stosowane przez
sądy, ale wyłamuje się z tego TK, gdy\
jego zadaniem jest badanie zgodności ustaw z konstytucją i stanowi on
hamulec wobec legislatywy jako ustawodawca negatywy (wg Hansa Kelsena).
 zasada ta dotyczy relacji między centralnymi organami, a nie między władzami centralnymi a władzami
poszczególnych federacji, co w Polsce jest wykluczone w art. 3  Polska jest państwem unitarnym zakaz nie
tylko federacji, ale i ustanawiania autonomii, ale nie wyklucza to powołania samorządu terytorialnego na zasadzie
odrębności i względnej niezale\
ności od organów rządowych.
 zasada podziału władz nie odnosi się do władzy lokalnej.
ZASADA SPOA
ECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ
Art. 20  Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz
solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego państwa.
 społeczna gospodarka rynkowa to pojęcie zaczerpnięte z niemieckiej doktryny, łączące w sobie:
* zasadÄ™ gospodarki rynkowej (w aspekcie negatywny  zakaz wprowadzenia socjalistycznej gospodarki
planowanej oraz w aspekcie pozytywnym  gospodarka oparta na mechanizmach rynkowych, na które państwo
mo\
e oddziaływać, ale nie mo\
e ich zastępować swoimi decyzjami)
* zasadę państwa socjalnego (nawiązanie do koncepcji tzw. państwa dobrobytu, które oddziaływuje na
likwidowanie kryzysów i napięć społecznych z jednej strony poprzez politykę interwencjonalizmu, tj. kontrola
bezrobocia, stymulowanie rozwoju itd., a z drugiej strony przez rozbudowę sieci zabezpieczeń społecznych, jak
renty, emerytury, systemy zasiłków) ogólne zobowiązanie państwa do tych działań, a szczegółowe
zobowiÄ…zania wynikajÄ… z art. 20 (poddanie pracy ochronie) jak i z praw socjalnych z art. 67-76.
 wolność działalności gospodarczej  doprecyzowana w art. 22, który dopuszcza jej ograniczenie tylko w drodze
ustawy i tylko z wa\
nego interesu publicznego, a o zachowaniu tych przesłanek rozstrzyga TK.
 własność prywatna  wskazanie na czym opierać się ma system gospodarczy, wykluczenie dominacji własności
państwowej. Element ten doprecyzowany jest w art. 64, który min. stanowi, \
e własność prywatna podlega takiej
samej ochronie niezale\
nie od form własności, a ograniczenia mogą być wprowadzane jedynie w drodze ustawy i o
ile nie naruszają istoty tego prawa. Dodatkowo zasada ta kryje w sobie nakaz kontynuowania prywatyzacji, choć nie
ustanawia zakazy posiadania przez państwo własności. Własność chronią te\
inne przepisy, min. art. 21 (min.
dotyczący warunków wywłaszczenia).
 Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych  dają wyraz idei negocjacyjnego załatwiania sporów,
wymienionego w art. 59, oraz idei dobra wspólnego (art. 1) w imię którego ka\
dy jest zobowiązany poświęcić
interes własny. Sformułowanie  partnerzy społeczni odnosi się do sporów nad włączeniem do Konstytucji tzw.
Komisji Trójstronnej i choć nie została ona uregulowana w Konstytucji (dot. jest ustawa z 2001r.), ale jest to
26
swoisty nakaz dla władz uwzględniania opinii tych partnerów przy rozwiązywaniu spraw dot. socjalnych skutków
funkcjonowania gospodarki rynkowej.
Te 4 elementy składają się na całość zasady społecznej gospodarki rynkowej, co potwierdził TK w wyroku z 2001
r. podkreślając ich wzajemnie się równowa\
Ä…cy charakter.
Art. 23 wnosi istotnÄ… modyfikacjÄ™ do w/w zasady w ustroju rolnictwa, gdy\
określa gospodarstwo rodzinne jako
podstawę tego ustroju, co zawiera w sobie nakaz dla władzy powstrzymania działań zmierzających do nadmiernej
koncentracji własności rolnej i dominacji gospodarstw opartych na pracy najemnej, ale jednocześnie przepis ten nie
nakłada obowiązku przeciwdziałania takiej koncentracji, gdy\
deklaruje, \
e nie narusza art. 21 (prawo własności) i 22
(wolność działalności gospodarczej).
ZASADA PRZYRODZONEJ GODNOÅšCI CZA
OWIEKA
 Art. 30 i postanowienia Wstępu uznają godność za cechę przyrodzoną i niezbywalną, za z
ródło wolności i praw
jednostki, a władzom państwowym nakazują jej poszanowanie i ochronę, co stawia zasadę godności na równi z
innymi zasadami ustroju, a nie tylko jako prawo człowieka;
 zasada ta to nie tylko wyznaczanie wolności i praw człowieka, gdy\
cały system unormowań konstytucyjnych
ukształtowany jest tak, by zapewnić jak najszerszą realizację tej zasady.
27
KONSTYTUCYJNY STATUS JEDNOSTKI
PRAWA CZA
OWIEKA I ICH EWOLUCJA
 myśl filozoficzna judeochrześcijańska jako podstawa dla idei praw jednostki;
* wa\
ne 2 elementy:
* przyjęcie jednostki ludzkiej (byt autonomiczny i indywidualny) jako podstawa koncepcji organizacji
społeczeństwa uznanie godności za najwa\
niejszą wartość;
* uznanie ograniczonego zakresu podporządkowania jednostki państwu;
system oparty o koncepcje indywidualistyczne, odrzucające koncepcje prymaty państwa nad jednostką;
 te koncepcje kształtowały się przez 2 tysiąclecia:
* dzieła teologów katolickich  min. św. Tomasza z Akwinu (min. sformułował prawo oporu)
* XVII w.  SZKOA
Y PRAWA NATURY  nawiązanie do wcześniejszych filozofii katolickiej, ale silniej akcentuje
świeckie elementy państwo nie mo\
e pozbawić jednostki jej praw, gdy\
one są niezbywalne; państwo jako
umowa społeczna, tj. jako organizacja wtórna i słu\
ebna wobec tych którzy ją tworzą; rząd ograniczony 
tylko te kompetencje przekazane przez ludzi wchodzących w skład państwa; idea podziału władz i
konstytucji pisanej rzeczywistość odbiegała od postulatów filozofów;
* XVIII w.  PIERWSZE CAA
OÅšCIOWE UJ
CIE  USA, Konstytucja z 1776 r. bez praw, ale z Bill of Rights w
1787. Francja  Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789;
Deklaracje Praw jako osobne dokumenty, bo osobny system prawny, a nie przywilej nadany przez
władcę;
wymieniały te prawa, które w owym czasie były najwa\
niejsze, a więc wolności osobiste (zwłaszcza
wolność sumienia czy nietykalność osobista) oraz polityczne i prawo własności, francuska deklaracja
akcentowała zasadę równości, a amerykańska gwarancje proceduralne prawa pierwszej gwarancji;
koncentrowały się na prawach negatywnych, zwane te\
prawami obronnymi (sfera zakazu ingerencji) co
było związane z koncepcją państwa jako nocnego stró\
a;
* XIX i początek XX w.  kształtowanie się państwa kapitalistycznego i zasad liberalnej demokracji
stopniowe wprowadzanie w \
ycie haseł XVIII-wiecznych, ale te\
problemy nowe, tj. formułuje się koncepcja
aktywnej roli państwa w procesach gospodarczych i społecznych (pojawiają się: powszechność szkolnictwa,
ubezpieczeń społecznych, regulacje warunków pracy, elementy interwencjonizmu państwa przekształcanie
się państwa nocnego stró\
a w państwo opiekuńcze);
odchodzenie od absolutystycznej koncepcji praw człowieka  prawa człowieka mają charakter
ewolucyjny i mogą podlegać ograniczeniom  głównie ze względu na kontestacje praw pomijających
sytuację jednostki w społeczeństwie i ze względu na rozwój pozytywizmu prawniczego;
kształtują się nowe prawa  min. związane z działalnością zbiorową (partie polityczne, związki zawodowe)
oraz nowe prawa ekonomiczno-socjalne (prawo do ubezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia, do
nauki czy do pracy) prawa drugiej generacji;
prawa pozytywne, zwane te\
prawa świadczące (sfera nakazu działania dla państwa) oraz prawa o
charakterze zasad polityki państwa (np. państwo troszczy się o kształcenie ...), czyli nie dające prawa do
indywidualnych roszczeń. Dzięki prawom pozytywnym pojawił się podział na prawa i wolności;
* XX w.  nawrót do kolektywistycznej koncepcji porządku społecznego  zało\
enie: podporzÄ…dkowanie
jednostki interesom państwa głównie państwa realnego socjalizmu;
* Po doświadczeniach systemów faszystowskich i komunistycznych:
nawrót do koncepcji prawno-naturalnych (przeświadczenie o istnieniu katalogu praw i wolności, które
przysługują ka\
demu człowiekowi, np. godność);
uniwersalizacja praw i wolności (=przysługują ka\
demu) oraz internacjonalizacja praw i wolności
(=ujmowanie ich w aktach prawa międzynarodowego);
wyroki norymberskie;
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948)  bez mocy wią\
Ä…cej;
tzw. Pakty Praw Człowieka w 2 aktach (lata 60 te): Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i
Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych  moc
wiÄ…\
ąca, ale brak mechanizmów gwarancyjnych dla jednostki;
tzw. Europejska Konwencja o ochronie prawa człowieka i podstawowych wolności (1950)  oprócz
praw te\
mechanizmy gwarancyjne, tj. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu;
w ramach UE  ETS sam  odnalazł wiele praw w ogólnych zasadach prawa, co zostało potwierdzone w
Traktacie z Maastricht w powiązaniu z Europejską Konwencją Praw Człowieka 2000 r. uchwalono
Kartę Praw Podstawowych UE, a kolejnym krokiem będzie zapewne Konstytucja;
te\
akty szczegółowe jak dokumenty Międzynarodowej Organizacji Pracy (dot. związków zawodowych,
niewolnictwa, i in.), ONZ towska konwencja o zakazie tortur, konwencje Rady Europy;
28
 jurydyzacja praw człowieka te\
na szczeblu narodowym rozwój sądownictwa konstytucyjnego.
 Ewolucja praw człowieka doprowadziła do zaakcentowania ich obecności w 3 płaszczyznach:
* aksjologicznej  przez ponowne nawiązanie do koncepcji prawnonaturalnych, którym prawo pozytywne musi
się podporządkować;
* międzynarodowej  prawo krajowe musi się podporządkować normom prawa międzynarodowego;
* jurysdykcyjnej  poprzez powstanie instytucji i procedur sÄ…dowej ochrony praw;
 nastąpił te\
podział na prawa człowieka i prawa obywatela te\
w Konstytucji z 1997 r.
KONSTYTUCJA Z 1997  ZASADY PRZEWODNIE STATUSU JEDNOSTKI
w rozdziale II w  Zasadach ogólnych określone zostały podstawowe zasady-idee przewodnie całego systemu prawa:
 ZASADA GODNOŚCI (preambuła i art. 30):
* przyrodzona i niezbywalna cecha człowieka, stanowiąca z
ródło wolności i praw człowieka i obywatela o
nienaruszalnym charakterze, a obowiązkiem władz jest jej ochrona i poszanowanie;
* zasada ta nie znajdowała dotąd wyrazu w polskich tekstach, jednak w naszym kręgu cywilizacyjnym punkt
wyjścia dla tej zasady znajduje się w filozofii chrześcijańskiej i współczesnej nauce społecznej Kościoła oraz w
filozofii nowo\
ytnej (I. Kant), jak równie\
w wielu międzynarodowych aktach  preambuła Karty NZ,
ONZ towskie Pakty Praw Człowieka, wiele współczesnych konstytucji, orzecz. ETPCz szczególnie wa\
ne dla
zakwalifikowania jej jako zasady prawnej trudno sformułować definicję godności, gdy\
jej treść zale\
y od
zało\
eń filozoficznych w których egzystuje, ale WSPÓLNE ELEMENTY to:
jej z
ródłem jest prawo naturalne dzięki czemu ma rangę suprakonstytucyjną (wszystkie unormowania
prawa stanowionego muszą być z nią zgodne, inaczej tracą przymiot legitymizmu);
jest nienaruszalna, tj. nie mo\
na siÄ™ jej zrzec, a ustawodawca nie mo\
e jej ograniczyć, z tego wynikają
pozytywne obowiązki państwa, a zakres i sposób ich dochowania mo\
e być kontrolowany przez sądy;
przyznana ka\
demu człowiekowi, czyli nie mo\
e być zró\
nicowana ze względu na rasę, narodowość
itd. zasada ta jest punktem wyjścia dla zasady równości;
nie jest po prostu jednym z wielu praw, ale prawem o podstawowym znaczeniu, stanowi z
ródło i
fundament całego porządku konstytucyjnego, co oznacza, \
e wszystkie normy konstytucyjne powinny być
interpretowane na tle zasady godności;
istotą godności jest podmiotowość człowieka (tj. autonomia) i choć człowiek musi uwzględniać
autonomię (godność) innych osób, to istnieją jednak granice, których przekroczenie sprowadzi człowieka
do roli przedmiotu procesów społecznych (w razie arbitralnego urzeczowienia traktowania osoby ludzkiej
przez ustawodawcę), a więc przekreśli jego godność zasada ta jest punktem wyjścia dla zasady wolności;
nie tylko nakaz pozostawienia człowiekowi autonomii (aspekt pozytywny), ale równie\
zakaz
poddawania człowieka takim sytuacjom czy traktowaniu, które mogą tę godność przekreślić
(aspekt negatywny), jak zakaz prześladowań, dyskryminacji, ingerencji w swobodę myśli i przekonań,
zmuszania do samooskar\
ania;
* zasadę godności  odnalazł TK w klauzuli demokratycznego państwa prawnego jeszcze pod rządami
prowizorium konstytucyjnego, a ju\
po uchwaleniu nowej Konstytucji pojawiała się w orzecznictwie TK czy
SN, w doktrynie jeszcze mało wypowiedzi, ale postulat Gardockiego, by podobnie jak wcześniej klauzula
demokratycznego państwa prawa, tak i zasada godności stała się normą, a nie jedynie deklaracją;
 ZASADA WOLNOŚCI (preambuła i art. 31) to zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu
nie nakazuje, gwarancja ochrony prawnej wolności przy jednoczesnym zobowiązaniu wszystkich do szanowania
wolności i praw innych osób;
* Konstytucja nie akcentuje prawnonaturalnych z
ródeł tej zasady, gdy\
wolność człowieka musi z natury
rzeczy podlegać pewnym ograniczeniom ze względu na interes publiczny i wolności i prawa innych.
Przesłanki ograniczenia zasady wolności formułuje art. 31 ust. 3. Zasada ta ma tak\
e konsekwencje dla
zasady godności, dla której pozostawienie jednostce swobody jest istotne, to zbytnie ograniczenie wolności
mo\
e stanąć w kolizji tak\
e z zasada godności.
* zasadę wolności nale\
y rozpatrywać w dwóch aspektach:
w znaczeniu pozytywnym  to swoboda czynienia wszystkiego, czego prawo nie zakazuje;
w znaczeniu negatywnym  nało\
enie nakazu mo\
e nastąpić jedynie wtedy, gdy prawo to przewiduje;
te 2 aspekty to formalne pojmowanie zasady wolności (wolność jako zakres swobody wyznaczonej
prawem), a materialna treść zasady wyznaczana jest w ka\
dym konkretnym przypadku;
* zasada ta nigdy w polskich konstytucjach nie była w tak ogólny sposób formułowana, dlatego jest klauzulą
generalną (metanormą) określająca sposób i kierunek interpretacji całego systemu norm konstytucyjnych;
 ZASADA RÓWNOŚCI (art. 32):
* 3 podstawowe wymiary równości:
29
 wymiar prawny;
wymiar polityczno-społeczny;
wymiar ekonomiczny;
* w Konstytucji zasada ta została skonkretyzowana jako:
zasada równości wobec prawa;
zasada równego traktowania wszystkich przez władze publiczne;
zakaz dyskryminacji z jakichkolwiek przyczyny w \
yciu politycznym, społecznym i gospodarczym;
* zasada ta nie jest nowa w polskim konstytucjonalizmie i ma bogatą treść orzeczniczą:
zasada równości to równość wobec prawa (tzn. nakaz równego traktowania przez organy władzy
publicznej) jak i równość w prawie (tzn. nakaz uwzględniania zasady równości w procesie stanowienia
prawa);
nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych, a podobieństwo wyznaczane
przez kryterium cechy relewantnej (TK z 1988 r.);
dot. sytuacji prawnej, a nie faktycznej, ALE nie jest zakazane stanowienie prawa stwarzajÄ…cego np.
przywileje słabszej grupie (np. dla kobiet  według TK  dyskryminacja pozytywna/uprzywilejowanie
wyrównujące);
nie ma charakteru bezwzględnego, tj. dozwolone jest usprawiedliwione zró\
nicowanie podmiotów
podobnych, a wg TK argumenty usprawiedliwiające muszą mieć:
charakter relewantny, tzn. pozostający w bezpośrednim związku z celem i treścią przepisów, w których
zawarta jest kontrolowana norma oraz słu\
yć realizacji tego celu i treści (= muszą być racjonalnie
uzasadnione);
charakter proporcjonalny w stosunku do interesu któremu mają słu\
yć;
związek z innymi wartościami uznanymi przez konstytucję za usprawiedliwiające uprzywilejowanie
podmiotów (np. zasada sprawiedliwości społecznej);
zasada równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej;
zasada równości ma charakter uniwersalny, bo odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania
społeczeństwa i do wszelkich zró\
nicowań wprowadzanych przez prawo;
w Konstytucji dodatkowo zaznaczono niektóre aspekty zasady równości:
zasada równości kobiet i mę\
czyzn (art. 33);
równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych(art. 25 ust. 1);
zasada równości w prawie wyborczym (art. 96 ust. 2, art. 127 ust. 1 i art. 169 ust. 2);
 równa dla wszystkich ochrona prawna prawa własności, innych majątkowych i prawa dziedziczenia
(art. 64 ust. 2);
dostęp do słu\
by publicznej na  jednakowych zasadach (art. 60)
PODMIOTY PRAW I WOLNOÅšCI
 OBYWATELE  CUDZOZIEMCY:
* uregulowania prawne:
Konstytucja;
ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. (niespójna z Konstytucją);
* obywatelstwo nabywa siÄ™ prawem krwi (art. 34 ust. 1) oraz (wg ustawy):
na wniosek osoby zainteresowanej lub z mocy prawa, jak w przypadku repatriantów;
uznanie obywatelstwa  decyzja adm. dot. apatrydy stale zamieszkujÄ…cego w RP;
nadanie obywatelstwa postanowieniem prezydenta (bez mo\
liwości skargi);
* utrata obywatelstwa tylko na wniosek osoby (art. 34 ust. 2);
* cudzoziemcy są podmiotami tych praw, które nie zostały określone kryterium  obywateli , ale Konstytucja
wprowadza mo\
liwość innych ograniczeń:
art. 37 ka\
dy pod władzą RP ma prawo korzystania z praw i wolności zapewnionych w K., ale ustawa
mo\
e określać wyjątki (ustawa o cudzoziemcach, ale te\
i inne ustawy szczegółowe), które nie mogą
jednak wychodzić poza zakres praw przyznanych przez konwencje międzynarodowe;
art. 79 ust. 2 wyłączona mo\
liwość skargi konstytucyjnej dla dochodzenia prawa azylu i uzyskania
statusu uchodz
cy;
* szczególny status  cudzoziemcy pochodzenia polskiego mają prawo do osiedlania się na stałe w RP;
 DZIECI (punktem wyjścia ONZ towska konwencja o prawach dzieci, rat. w 1991 r.):
* obowiązek państwa zapewnienia ochrony praw dziecka (art. 72 ust. 1);
* ochrona dziecka przed przemocą, okrucieństwem i demoralizacją (art. 72) min. poprzez:
30
 obowiÄ…zek szkolny do 18 roku \
ycia (art. 70 ust. 1);
zakaz stałego zatrudniania dzieci poni\
ej 16 lat (art. 65 ust. 3);
* majÄ… wszystkie prawa (chyba, \
e konieczny jest wiek), ale nie oznacza to pełnej mo\
liwości ich
wykorzystywania:
dziecko powinno funkcjonować w rodzinie (art. 18, 48 ust. 2 i 71);
podstawowe decyzje nale\
ą do rodziców (art. 53 ust. 3 i art. 70 ust. 3);
jednak obowiązek władz wysłuchania dziecka (Art. 72 ust. 3);
obowiązek rodziców uwzględniania stopnia dojrzałości dziecka, jego przekonań i wolności sumienia i
wyznania (art. 48 ust. 1);
w razie braku opieki dziecko ma prawo do opieki i pomocy ze strony władz publicznych (art. 72 ust. 2);
* Rzecznik Praw Dziecka (RPD)  art. 72 ust. 4  powołany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat, brak
kompetencji rozstrzygajÄ…cych, a mo\
e jedynie zwracać się do właściwych organów z wnioskami;
 OSOBY PRAWNE kwestia sporna:
* osoby prawne prawa prywatnego: niektóre prawa są nierozerwalnie związane jedynie z osobą fizyczną
(prawo do \
ycia), ale wiele praw mo\
e przysługiwać te\
osobom prawnym (podobna opinia została ju\

zarysowana w orzecznictwie TK  uznano, \
e osoba prawna mo\
e wnosić skargę konstytucyjną dla ochrony
swoich praw);
* osoby prawne prawa publicznego  ze względu na fakt, i\
nie sÄ… one prostymi zrzeszeniami obywateli
realizujących swoje prawa nie uznaje się ich za podmioty praw i wolności z rozdz. II, a ich samodzielność
chroniona jest osobnymi mechanizmami (choć są sytuacje graniczne, np. K. daje szkołom wy\
szym autonomiÄ™,
więc nadaje im prawo);
ADRESACI PRAW I WOLNOÅšCI
 WERTYKALNE DZIAA
ANIE KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOŚCI adresatem praw i wolności są organy
władzy publicznej, tj. wszystkie organy o państwowym lub samorządowym charakterze, które sprawują
kompetencje władcze. Określonym prawo przypisane są określone obowiązki (o charakterze pozytywnym lub
negatywnym) po stronie władz publicznych. W związku z tym jednostce powinna przysługiwać procedura
dochodzenia swych praw. Jest to podstawowa ró\
nica między  prawami i wolnościami a  zasadami polityki
państwa , z której wynikają tzw. refleksy prawne, tzn. istnieje wprawdzie adresat obowiązku, ale nie ma podmiotu
uprawnionego do bezpośredniego dochodzenia realizacji tego obowiązku;
* do wszystkich tych obowiązków odnosi się ogólna zasada najwy\
szej mocy prawnej Konstytucji i
bezpośredniego stosowania jej przepisów (art. 8) instrumentami jakie posiadają: władza ustawodawcza ma
stanowić ustawy zapewniające realizację i ochronę praw i wolności, władz wykonawcza i samorządowa ma za
zadanie realizację tych praw w konkretnych przypadkach, a władza sadownicza ma obowiązek ochraniać prawa
i wolności jednostki w jej stosunkach z władzami publicznymi;
 HORYZONTALNE DZIAA
ANIE KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOÅšCI brak jasnej odpowiedzi, ale koncepcja
ta ma szerokie uznanie w krajach zachodnich (głównie w RFN  szereg praw i wolności nie tylko chronią
obywatela wobec państwa, ale te\
stanowiÄ… podstawy porzÄ…dku \
ycia społecznego i wywierają bezpośredni wpływ
na obywateli) nie oznacza to mo\
liwości pociągnięcia do odpowiedzialności za naruszenie normy konstytucyjnej,
ale oznacza, \
e sądy i inne organy nie będą takim działaniom zapewniać ochrony i egzekucji;
* w polskim orzecz. nie zaznaczyła się jeszcze, choć mo\
na się tego spodziewać;
OGRANICZENIA PRAW I WOLNOÅšCI
 konstytucyjne zasady ograniczeń praw i wolności (art. 31 ust. 3):
* aspekt formalny  ustanawiane jedynie w ustawie;
* aspekt materialny  ustanowione dla ochrony następujących zasad:
bezpieczeństwa państwa
porzÄ…dku publicznego
środowiska
zdrowia publicznego
moralności publicznej
wolności i praw innych osób
  ograniczenia ograniczeń : zasada proporcjonalności oraz koncepcja istoty poszczególnych praw i wolności.
* ZASADA PROPORCJONALNOÅšCI  opiera siÄ™ na idei zakazu nadmiernej ingerencji, tzn. wprowadzenie
ograniczeń tylko w zakresie niezbędnym, a podstawową miarą tego, co niezbędne jest porównanie rangi
interesu publicznego, któremu dane ograniczenie ma słu\
yć i rangi prawa czy wolności, które ma zostać
ograniczone ( & gdy są konieczne w demokratycznym państwie&  ) 2 idee:
31
 ograniczenie mo\
e być wprowadzone tylko w koniecznym zakresie, tzn. (według TK z 1995) wa\
ne
jest udzielenie odpowiedzi na trzy pytania: (1) czy wprowadzana regulacja ustawodawcza jest w stanie
doprowadzić do zamierzonych przez nią skutków; (2) czy regulacja ta jest niezbędna dla ochrony interesu
publicznego, z którym jest powiązana; (3) czy efekty wprowadzonej regulacji pozostaną w proporcji do
ciÄ™\
arów nakładanych przez nią na obywatela;
ocena odpowiedzi na pytanie czy proporcja zachodzi odniesiono do pojęcia państwa
demokratycznego (inaczej demokratyczne państwo prawa), a więc konieczne jest uwzględnienie
wszystkich elementów określających istotę demokratycznego państwa prawa. Problem ograniczeń koniecznych
w społeczeństwie demokratycznym znalazł szerokie rozwinięcie w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka;
* KONCEPCJA ISTOTY POSZCZEGÓLNYCH PRAW I WOLNOŚCI  opiera się na zało\
eniu istnienia takiej części
prawa, bez którego dane prawo nie istnieje i takiej części prawa, które stanowi jedynie otoczkę tego prawa, więc
bez niego istnienie prawa nie jest zagro\
one. Naruszenie istoty prawa nale\
y rozpatrywać w dwóch wymiarach:
negatywnym  oznaczający nakaz miarkowania ograniczeń;
pozytywnym  nawet w przypadku chronienia wartości wymienionych w art. 32 ust. 3 nie mo\
na
naruszyć rdzenia praw i wolności;
naruszenie to nie tylko zniesienie, ale równie\
wprowadzenie takich ograniczeń, które uniemo\
liwiajÄ…
realizacjÄ™ prawa;
 TECHNIKA HARMONIZOWANIA/BALANSOWANIA KOLIDUJ
CYCH ZE SOB
INTERESÓW:
* ograniczenia mo\
liwe tylko gdy konstytucja to wyraz
nie dopuszcza;
* stosowanie tej techniki musi opierać się na kryteriach aksjologicznych, które nale\
y odnalez
ć w Konstytucji,
jak demokratyczne państwo prawne, zasada godności, równości i wolności;
* poszczególne prawa i wolności mają ró\
ną rangę ze względu na stopień związku z w/w naczelnymi zasadami
podział na prawa pierwszej (osobiste i polityczne) i drugiej (socjalne i ekonomiczne) kategorii;
* wskazówką powinny być te\
uregulowania dotyczące poszczególnych praw i mo\
liwości ich
ograniczania (art. 53 ust. 3, art. 58 ust. 2, art. 59 ust. 4, art. 60 ust. 3, art. 64 ust. 3);
 szczególna sytuacja w razie wystąpienia STANU NADZWYCZAJNEGO  3 kwestie:
* istotą stanu nadzwyczajnego jest wprowadzenie ograniczeń praw i wolności jednostki, więc najwa\
niejsze jest
ustalenie zakresu i procedur wprowadzania tych ograniczeń;
* unormowania w prawie międzynarodowym  specjalny tryb notyfikacji i zakaz ograniczania najbardziej
podstawowych praw (MPPO rat. w 1977 i EKPCz rat. w 1992);
* Konstytucja ustanawia trzy typy stanów nadzwyczajnych, i dla ka\
dego ustanowiony jest odrębny re\
im
prawny, w tym dopuszczający ograniczenia praw i wolności jednostki;
SYSTEM PRAW I WOLNOÅšCI W KONSTYTUCJI Z 1997
 dwuwarstwowe pojmowanie norm o prawach jednostki  przepis musi być rozumiany jednocześnie jako:
* prawo podmiotowe z mo\
liwością wymuszenia jego realizacji przez władze publiczne, przede wszystkim na
drodze sÄ…dowej;
* wytyczna działania dla całego systemu władz publicznych, wyra\
ająca określoną wartość, której realizacja jest
ogólnym obowiązkiem wszystkich władz publicznych;
szerokie rozwinięcie w niem. doktrynie (głównie w FTK)  subiektywny (obronny) i obiektywny aspekt
praw człowieka;
 przedmiotowa klasyfikacja praw i wolności (nawiązanie do systematyki ONZ-owskich Paktów Praw
Człowieka):
* prawa i wolności osobiste (art. 38-56);
* polityczne (art. 57-63);
* ekonomiczne, socjalne i kulturalne (art. 64-76);
* artykuły 82-86 poświęcono obowiązkom jednostki;
PRAWA I WOLNOŚCI OSOBISTE  określone jako prawa człowieka (wyjątki art. 52 ust. 4 i 5, art. 55 i 56):
 PRAWO DO śYCIA (art. 38)  zapewnienie prawnej ochrony \
ycia  prawo ujęte bardzo ogólnie ze względu na
kontrowersje dot. nasciturusa, kary śmierci, i in.;
 NIETYKALNOŚĆ OSOBISTA to min.: zakaz eksperymentów medycznych (art. 39), zakaz tortur (art. 40), zakaz
pozbawienia wolności, z wyłączeniem sytuacji przewidzianych przez ustawę (art. 41), nienaruszalność mieszkania
(art. 50);
 PRAWO DO RZETELNEJ PROCEDURY S
DOWEJ to min.: prawo do sądu dot. wszystkich spraw i sporów, w
których jednostka jest stroną (art. 45), prawo do obrony (art. 42 ust. 2), zasada nullum crimen nulla pooena sine lege
(art. 42 ust. 1), domniemanie niewinności (art. 42 ust. 3), wyłączenie przedawnienia dla zbrodni wojennych i
32
przeciwko ludzkości (art. 43); zawieszenie przedawnienia w stosunku do przestępstw funkcjonariuszy publicznych
(art. 44);
 PRAWO DO OCHRONY PRYWATNOÅšCI (art. 47) obejmuje prawo do ochrony \
ycia prywatnego, rodzinnego, czci i
dobrego imienia, prawo do decydowania o swoim \
yciu osobistym, w szczególności:
* zakaz zobowiązywania do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań czy wiary (art. 53 ust. 7);
* autonomia stosunków rodzinnych (art. 48 i art. 53 ust. 3);
* ograniczenia dot. ujawniania, pozyskiwania i dostępności do informacji o osobach prywatnych (art. 51);
prawo to znalazło ujęcie w orzecz. TK i SN;
 WOLNOŚĆ PRZEMIESZCZANIA SI
(art. 52) obejmuje:
swobodÄ™ przemieszczania siÄ™ po RP;
swobodÄ™ wyboru miejsca zamieszkania i pobytu;
swobodÄ™ opuszczenia RP (prawo do paszportu);
* mo\
liwość wprowadzania ograniczeń zgodnych z art. 31 ust. 3, ale prawem bezwzględnym są:
zakaz banicji (art. 52 ust. 4)  dot. tylko obywatela polskiego;
zakaz ekstradycji obywatela polskiego (art. 55 ust. 1), ka\
dej osoby podejrzanej o polityczne przestępstwo
bez u\
ycia przemocy (art. 55 ust. 2) oraz na mocy EKPCz, gdy zachodzi prawdopodobieństwo, \
e dana
osoba będzie poddana tam nieludzkiemu i poni\
ającemu traktowaniu o dopuszczalności orzeka sąd;
 WOLNOŚĆ SUMIENIA I RELIGII (art. 53) musi być rozpatrywana na tle konstytucyjnego statusu kościołów i
związków wyznaniowych oraz ich relacji (art. 25). Obejmuje w szczególności:
* wolność wyznawania i \
ycia zgodnie ze swoją religią, z czym związane jest prawo odmowy słu\
by wojskowej z
powodu przekonań religijnych (art. 85 ust. 2);
* swoboda uzewnętrzniania religii;
* swoboda posiadania świątyń i innych miejsc kultu;
* prawo do korzystania z pomocy religijnej tam gdzie się znajdują (dot. przede wszystkim więz
niów, \
ołnierzy,
chorych, uczniów, itp);
* prawo rodziców do wychowania dziecka zgodnie ze swoimi przekonaniami;
nie jest szczegółowo unormowana w konstytucji;
dot. te\
wolności światopoglądowej;
 WOLNOŚĆ WYRAśANIA POGL
DÓW I OPINII (art. 54) to wolność wyra\
ania poglądów; uzyskiwania informacji i
ich rozpowszechniania w praktyce realizowane jest poprzez wolność prasy i druku i jest uwa\
ana za jednÄ… z
podstawowych zasad demokracji i pluralizmu politycznego art. 14 i art. 54 (zakaz cenzury i koncesjonowania
prasy);
* regulacja wolności wyra\
ania poglądów ma zbyt wąski wymiar;
* szczególny wyraz wolność twórczości artystycznej, badań naukowych i ogłaszania ich wyników oraz
wolność nauczania (art. 73);
PRAWA I WOLNOŚCI POLITYCZNE  część przyznana wszystkim, a związane z udziałem w \
yciu publicznym
przyznane tylko obywatelom;
 PRAWA ZWI
ZANE Z UDZIAA
EM W śYCIU PUBLICZNYM to:
* prawo głosowania w wyborach i referendach (art. 62);
* prawo kandydowania w wyborach (art. 99 i art. 127 ust. 3);
* prawo inicjatywy ustawodawczej (art. 118 ust. 2);
* prawo dostępu do słu\
by publicznej (art. 60)  dot. te\
wojska, a kontrola odmowy przez sÄ…dy;
* prawo uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje
publiczne (art. 61);
* prawo petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym, osoby trzeciej za jej zgodą (art. 63);
 WOLNOŚĆ ZGROMADZEC
(art. 57)  wg. TK warunkiem jest pokojowy charakter zgromadzeń;
 WOLNOŚĆ ZRZESZANIA SI
(art. 58), ale mo\
liwa jest sÄ…dowa rejestracja, a zakaz mo\
e wydać sąd (TK dla partii);
* to nie tylko prawo jednostek, ale jako jedna z podstawowych zasad ustroju (patrz zasada społeczeństwa
obywatelskiego);
* formy zrzeszeń:
art. 11  wolność partii politycznych;
art. 59  wolność związków zawodowych (tzw. wolność koalicji), organizacji społeczno-zawodowych
rolników i organizacji pracodawców;
* ograniczeniem dla tej wolności jest wymóg zgodności z prawem, w szczególności zakaz odwoływania się do
totalitarnych metod i praktyk działania faszyzmu, komunizmu i nazizmu, nienawiści rasowej i
narodowościowej, stosowania przemocy i utajniania struktur;
33
 mo\
liwe ograniczenie w stosunku do osób, których funkcja lub stanowisko wymaga apolityczności;
PRAWA I WOLNOÅšCI EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE  katalog tych praw to:
 PRAWO DO WA
ASNOŚCI (art. 20, 21, 64)  rozró\
nienia:
* jako jedna z podstaw społecznej gospodarki rynkowej, z priorytetem dla własności prywatnej;
* jako jedno z praw człowieka, podlegające ochronie 2 znaczenia:
sens cywilistyczny  art. 64 ust. 1 i 2  ochrona własności, innych praw majątkowych i prawa
dziedziczenia ;
sens ogólny  art. 21 ust. 1  jako określenie zbiorcze dla praw majątkowych
* zasady dot. prawa własności:
równa dla wszystkich ochrona własności, innych praw majątkowych i dziedziczenia;
wywłaszczenie tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 2);
ograniczenia własności (cywilne znaczenia) nie mogą naruszyć istoty tego prawa (art. 64 ust. 3);
przepadek rzeczy tylko na podstawie prawomocnego wyroku sÄ…du (art. 46);
* najwa\
niejsze tezy z wyroku TK (P11/98  podsumowujÄ…cy):
prawo to i jego gwarancje nale\
y konstruować na tle ogólnych zasad ustroju, z których wynika, \
e
zagwarantowanie ochrony własności jest obowiązkiem państwa i wartością wyznaczając kierunek
interpretacji art. 64 oraz innych uregulowań;
nie jest ius infinitum, więc jego ochrona nie mo\
e mieć charakteru bezwzględnego;
art. 64 ust. 3 ma 2 role: jako podstawa ograniczeń tego prawa oraz jako kryterium oceny wprowadzonych
ograniczeń;
ograniczenia tego prawa muszą być oceniane tak\
e na podstawie art. 31 ust. 3;
ograniczenia sÄ… dopuszczalne o ile nie naruszajÄ… istoty tego prawa;
* TK o dziedziczeniu  korelat i dopełnienie prawa własności, a na mocy art. 21 ust. 1 nale\
y do zasad ustroju,
więc niemo\
liwe jest pozbawienie własności cechy dziedziczenia, natomiast innych praw tak;
regulacje dot. spadków nie mogą wprowadzać ukrytego wywłaszczenia;
* z prawem tym wiÄ…\
e siÄ™ prawo z art. 77 ust. 1 do wynagrodzenia za szkodÄ™ wyrzÄ…dzonÄ… niezgodnie z prawem
przez organ władzy publicznej;
 SWOBODA DZIAA
ALNOŚCI GOSPODARCZEJ (art. 22)  choć jako zasada ustroju, to wg TK mo\
e stanowić
podstawÄ™ konstruowania prawa podmiotowego;
 UPRAWNIENIA PRACOWNICZE  brak prawa do pracy (jest jako zasada polityki państwa), ale stworzono
pewne szczegółowe prawa związane z pracą:
* prawo do wolności zawodu i miejsca pracy (art. 65 ust. 1);
* prawo do minimalnego wynagrodzenia (art. 65 ust. 4);
* prawo do bezpiecznych warunków pracy (art. 66 ust. 1);
* prawo do urlopu (art. 65 ust. 2);
* prawo do koalicji (art. 59 ust. 1) i związane z tym uprawnienia związków do zawierania zbiorowych układów
pracy, prowadzenia sporów zbiorowych i strajków (art. 59 ust. 2 i 3);
* zasada ogólna praca pod ochroną RP uprawnienia państwa do nadzoru nad warunkami pracy (art. 24
zd. 2), zakaz stałego zatrudniania dzieci do 16 lat (art. 65 ust. 3); określanie minimalnego wynagrodzenia (art. 65
ust. 4) i maksymalnego czasu pracy (art. 65 ust. 2) wpływa na swobodę przedsiębiorczości;
 PRAWO DO ZABEZPIECZENIA SPOA
ECZNEGO (art. 67)  dot. obywateli; sytuacje:
* niezdolności do pracy z powodu choroby lub inwalidztwa;
* emerytury;
* niezawinionego bezrobocia;
* w ogólnych zasadach  prawo dla rodzin w bardzo trudnej sytuacji do szczególnej pomocy (art. 71 ust. 1);
 PRAWO DO OPIEKI ZDROWOTNEJ (art. 68) poza ogólną normą o prawie do ochrony zdrowia:
* obowiązek stworzenia i utrzymywania publicznej słu\
by zdrowia;
* zasady polityki:
szczególna opieka dla pewnych kategorii osób (kobiety cię\
arne, niepełnosprawni, starzy, dzieci);
obowiązek zwalczania epidemii i zapobiegania skutkom degradacji środowiska;
popieranie rozwoju kultury fizycznej;
* osobne uregulowania szczególne dot. pomocy osobom niepełnosprawnym (art. 69) i kobietom przed i po
urodzeniu dziecka (art. 71 ust. 2);
 PRAWO DO NAUKI (art. 70)  a do 18 roku \
ycia jest obowiązkiem; bezpłatna nauka w szkoła publicznych (wyjątek
 szkoły wy\
sze  wyrok TK);
34
* zasady polityki dot. nauki powszechny i równy dostęp do wykształcenia, min. poprzez tworzenie systemów
pomocy finansowej dla uczniów i studentów;
* inne prawa zwiÄ…zane z prawem do nauki:
wolność (dla rodziców) wyboru szkoły publicznej lub innej;
wolność tworzenia szkół niepublicznych wszystkich szczebli;
wolność nauczania (art. 73), szczególnie w przypadku szkół wy\
szych (autonomia);
 PRAWO DO INFORMOWANIA O STANIE ÅšRODOWISKA I JEGO OCHRONIE (art. 74) w zwiÄ…zku z zasadÄ… polityki
dot. zapewniania bezpieczeństwa ekologicznego i obowiązkiem władz publicznych ochrony środowiska, przy
wspieraniu działań obywateli;
INNE ZASADY POLITYKI, NIE SPRZ
GNI
TE Z PRAWAMI JEDNOSTEK:
 opieka i ochrona mał\
eństwa, rodzicielstwa i rodziny (art. 18) i obowiązek uwzględniania dobra rodziny
(art. 71 ust. 1) i dobra dziecka (art. 72);
 opieka nad weteranami walk o niepodległość, zwłaszcza inwalidami (art. 19);
 polityka sprzyjająca zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, przeciwdziałanie bezdomności (art. 75);
 ochrona konsumentów, u\
ytkowników i najemców przed działaniami zagra\
ającymi ich zdrowiu, prywatności i
bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (art. 76);
OCHRONA PRAW I WOLNOÅšCI
 SZCZEGÓLNE OGRANICZENIE OCHRONY NIEKTÓRYCH PRAW (art. 81) tzn. tylko w granicach określonych w
ustawie (czyli ograniczenie bezpośredniego stosowania Konstytucji, ale wcią\
nie mogą one pozbawiać tych praw
ich istoty i art. 81 nie wyklucza skargi konstytucyjnej):
* art. 65 ust. 4 i 5 (minimalne wynagrodzenie oraz polityka zwalczania bezrobocia), art. 66 (bezpieczne i
higieniczne warunki pracy), art. 69 (pomoc dla niepełnosprawnych), art. 71 (opieka nad rodziną i
macierzyństwem) i art. 74-76 (bezpieczeństwo ekologiczne, zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, ochrona
konsumentów);
 PODSTAWOWA DROGA OCHRONY  DROGA S
DOWA art. 45  prawo do sÄ…du, art. 77 ust. 2  zakaz
zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności i praw, art. 78  zasada dwuinstancyjności
(mo\
liwe wyjÄ…tki);
* podkreślenie cywilnej odpowiedzialności państwa za niezgodne z prawem działania funkcjonariuszy
(art. 77 ust. 1  szerszy ni\
w kc);
 PROCEDURY SZCZEGÓLNE:
* SKARGA KONSTYTUCYJNA  mo\
e wnieść ka\
dy, czyje prawa konstytucyjne zostały naruszone ostatecznym
orzeczeniem wydanym przez sÄ…d lub organ administracji wÄ…ska skarga konstytucyjna  tylko przeciwko
normie na podstawie, której dokonano orzeczenia (art. 79);
* WNIOSEK DO RPO  mo\
e wystąpić ka\
dy o pomoc w ochronie swoich praw i wolności naruszonych przez
organy władzy publicznej (art. 80)
KONSTYTUCYJNE OBOWI
ZKI JEDNOSTKI
 wyliczenie nie ma charakteru wyczerpujÄ…cego, gdy\
ograniczenia praw i wolności mogą tworzyć po stronie
adresatów określone obowiązki nie są bezpośrednio stosowane, gdy\
nało\
enie obowiÄ…zku na jednostkÄ™ musi
być zawsze wprowadzone na podstawie ustawy:
* OBOWI
ZEK WIERNOŚCI RP I TROSKI O DOBRO WSPÓLNE (art. 82);
* OBOWI
ZEK OBRONY OJCZYZNY LUB SA
UśBY ZAST
PCZEJ (art. 85);
* OBOWI
ZEK PRZESTRZEGANIA PRAWA RP (art. 83);
* OBOWI
ZEK PONOSZENIA CI
śARÓW I ŚWIADCZEC
PUBLICZNYCH (art. 84);
* OBOWI
ZEK DBAA
OŚCI O STAN ŚRODOWISKA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SPOWODOWANE SZKODY (art. 86);
35
PARLAMENT. STRUKTURA, SKA
AD I ORGANIZACJA
WPROWADZENIE
 istnienie parlamentu, który skupia w sobie kompetencje ustawodawcze i kontrolne względem władzy
wykonawczej, będący organem naczelnym, demokratycznie wybieranym przez Naród jest podstawową
przesłanką demokratyzmu państwa;
 istotÄ… parlamentu jest jego przedstawicielski charakter, gdy\
jako jedyny powoływany jest w taki sposób by
odzwierciedlić orientacje i preferencje w społeczeństwie, a ze względu na to, i\
wszystkie państwa obecnie
przyjmujÄ… metodÄ™ demokracji przedstawicielskiej, jest on jedynym organem zdolnym do reprezentowania Narodu;
* przedstawicielski charakter sprawia, \
e wszyscy wybrani do niego reprezentanci muszą mieć ten sam status
prawny (zasada jednolitości składu);
 ze względu na zasadę podziału władz zakazane jest, by w parlamencie skoncentrowana została cała
władza, ale zasada ta nie ma charakteru absolutnego, dlatego parlament ma pewne kompetencje zahaczające o
władzę wykonawczą (udział w jej powoływaniu, kontrola rządu, egzekwowanie odpowiedzialności politycznej czy
konstytucyjnej), a tak\
e choć w mniejszym stopniu o władzę ustawodawczą (uchwalanie ustaw, które wią\
Ä…
sędziów, powoływanie części składu TK, TS, ale TK ma wpływ na ustawy);
 autonomia parlamentu to uznanie wyłącznej właściwości parlamentu do podejmowania pewnych rozstrzygnięć,
głównie dot. wewnętrznej organizacji i sposobu działania;
* aspekt formalny tzw. autonomia regulaminowa, ale i ona ma swojÄ… cenÄ™, gdy\
nie stanowi z
ródła prawa
powszechnie obowiÄ…zujÄ…cego;
* aspekt materialny jako gwarancje swobodnego wykonywania zadań parlamentu i parlamentarzystów:
autonomia personalna (wyłączność ustalania składu organów wewnętrznych);
autonomia bud\
etowo-finansowa (wyłączność ustalania bud\
etu i sposobu jego wykonania);
autonomia terytorialna (odrębność siedziby parlamentu i wyłączność zarządzania swoim terenem);
autonomia jurysdykcyjna (wyłączność decyzji w sprawach immunitetowych i dyscyplinarnych).
 prawo parlamentarne opiera siÄ™ na prawie stanowionym, ale w praktyce du\
e znaczenie ma zwyczaj i orzecznictwo.
Podstawowe uregulowania dot. Sejmu i Senatu są w Konstytucji (ró\
ne rozdziały) oraz w Regulaminie tych izb.
Regulaminy mogą regulować (art. 112 w zw. z art. 124):
* organizację wewnętrzną izby;
* porzÄ…dek prac,
* tryb powoływania i działalność organów izby,
* sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych (nie samorządowych)
wobec danej izby
charakter prawny  kontrowersje, gdy\
regulaminy, podejmowane w formie uchwał nie ograniczają
swobody ich kształtowania, ale te\
nie mogą stanowić z
ródła prawa powszechnie obowiązującego, dlatego
szereg regulacji musiał znalez
ć się w ustawach (np. o wykonywania mandatu, czy o komisji śledczej), a
określenie sposobu wykonywania obowiązków organów państwowych wobec izby ma charakter wtórny,
gdy\
najpierw musi być uregulowane w ustawie albo w K. Dodatkowo zarezerwowanie w/w materii dla
regulaminów, stanowi zakaz regulowania ich w innej formie;
 prawne regulacje dot. parlamentu (prócz regulaminów, K i ordynacji):
* ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora;
* ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne;
* ustawa o sejmowej komisji śledczej;
* ustawa o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli;
* ustawa o współdziałaniu RM z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkowstwem RP w UE;
* ustawa o finansach publicznych;
* ustawa o TS.
STRUKTURA PARLAMENTU: ZASADA DWUIZBOWOÅšCI
Geneza dwuizbowości
 tzw. mieszczańsko-szlachecki kompromis (XVII-XIX w.)  który z czasem zdemokratyzowano (wyjątek Wielka
Brytania, ale tam Izba Lordów prawie nie ma kompetencji), a\
do takiej postaci jak we WÅ‚oszech, gdzie obie izby
do niedawna miały tą samą legitymację wyborczą);
 federalna struktura państwa  z reguły izba ni\
sza wybierana na zasadach materialnej równości, a izba druga
wybierana jako reprezentanci części składowych federacji (np. USA, Szwajcaria, Niemcy, Austria);
36
 regionalizacja państwa  gdy regiony uzyskują daleko idącą samodzielność, czy wręcz autonomię (np. Hiszpania,
Belgia);
 podział kompetencji  z reguły izba wy\
sza/druga jest de facto izbą słabszą, gdy\
ma jedynie kompetencje
ustawodawcze, ograniczone przez mo\
liwość przełamania jej stanowiska przez izbę ni\
szÄ…, a jedynie wyjÄ…tkowo ma
udział w funkcji kontrolnej w stosunku do rządu. Z reguły ma równie\
mo\
liwość wpływu na obsadę niektórych
stanowisk, ale kompetencja ta nie ma kluczowego znaczenia. Istnieją jednak państwa, w których druga izba ma
pozycję równorzędną, a nawet silniejszą (USA);
 w tradycji polskiej parlament miał prawie zawsze postać dwuizbową, co zostało zmienione dopiero w 1947 r. po
referendum (fałszerstwa!). Senat powrócił jako wynik kompromisu Okrągłego Stołu i nabrał nowego znaczenia,
gdy\
jako pierwszy organ był w pełni demokratycznie wybrany. Potem nie odgrywał ju\
takiej roli, a podczas prac
nad Konstytucją chciano go nawet zlikwidować;
 Konstytucja określa Sejm i Senat jako organy władzy ustawodawczej, ale jedynie w stosunku do Sejmu nakazuje,
by wybory były 5-cioprzymiotnikowe, a w przypadku Senatu określa jedynie wymóg powszechności i
bezpośredniości, dlatego podczas tworzenia ordynacji wyborczej po reformie terytorialnej państwa mo\
na było
wprowadzić dowolny sposób rozdzielania mandatów i obliczania głosów. Zdecydowano się na podział na 40
okręgów, przy czym przy określaniu wielkości tych okręgów i rozdzielaniu na nie mandatów dą\
ono do równości
wyborów. Tak samo zamiast proporcjonalności wprowadzono wybory większościowe (w. bezwzględna);
 Senat nie ma równorzędnej z Sejmem roli, gdy\
art. 95 ust. 2 przekazuje kompetencje kontrolne tylko Sejmowi,
co jest określane w doktrynie jako dwuizbowość nierównorzędna, niepełna, ułomna, czy jako izba refleksji,
podobne stanowisko ma TK  dwuizbowość niesymetryczna ;
 kompetencje Senatu:
* ograniczone przez Sejm uczestnictwo w ustawodawstwie;
* uczestnictwo w powoływaniu niektórych organów: prezes NIK, RPO, 2 członków KRRiTV, 3 członków RPP;
* byt Senatu uzale\
niony od bytu Sejmu, a uchwała sejmu o samorozwiązaniu powoduje rozwiązanie Senatu;
STRUKTURA PARLAMENTU: ZGROMADZENIE NARODOWE
Historia:
 konstytucja marcowa  TAK rewizja konstytucji co 25 lat (Å‚atwiej ni\
zmiana) oraz dokonywanie wyboru
prezydenta;
 konstytucja kwietniowa  NIE ale kompetencja uznania urzędu prezydenta za opró\
niony przyznana
 połączonym Izbom Ustawodawczym ;
 nowela kwietniowa  TAK po to by wybrać Jaruzelskiego na prezydenta, te\
odbiór ślubowania, uznanie trwałej
niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu, stawianie prezydenta w stan oskar\
enia przed TS;
 nowela wrześniowa  TAK ale zmiana wyboru prezydenta na wybór powszechny;
 ustawa konstytucyjna z 1992 r.  TAK uchwalenie konstytucji;
Obecnie:
 charakter ustrojowy  kontrowersyjny czy jest to odrębny organ czy tylko szczególna forma działania obu izb
 za szczególną formą przemawia art. 114, który określa Sejm i Senat obradujące wspólnie, działają jako
Zgromadzenie Narodowe, ale ZN ma równie\
pewne (skromne) kompetencje, które wykonuje jako jedno ciało,
bez rozgraniczenia na posłów czy senatorów. ZN to nie wspólne posiedzenia izb, podczas których nie mo\
na
podejmować \
adnych aktów prawnie wią\
ących, a Sejm i Senat zachowują swoją odrębność;
 organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania określa regulamin ZN, a Konstytucja przesądza jedynie 2
sprawy:
* przewodniczy Marszałek Sejmu (zastępuje go Marszałek Senatu);
* poniewa\
jest powiedziane, \
e izby obradują wspólnie to konieczność liczenia kworum i większości do ogólnej
liczby posłów i senatorów (560), oraz nie ma obowiązku zachowania parytetów sejmowo-senackich;
 kompetencje ZN (art. 114 mówi, \
e ZN działa w przypadkach określonych w Konstytucji enumeracja):
* przyjęcie przysięgi od prezydenta (art. 130);
* stwierdzenie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu (art. 131 ust. 2 pkt. 4);
* postawienie prezydenta w stan oskar\
enia przed TS (2/3, wniosek 140 członków, art. 145);
* wysłuchanie orędzia prezydenta (art. 140);
37
KADENCJA I SPOSÓB FUNKCJONOWANIA
 kadencja to okres na jaki wyborcy udzielają organowi wybieralnemu pełnomocnictw, i w jakim realizuje on swoje
zadania funkcjonując w chwilowym składzie pochodzącym z jednych wyborów;
* rodzaje kadencji: normalna, skrócona, przedłu\
ona;
 konieczny składnik demokratyzmu, a wg TK składają się na niego 3 elementy:
* nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry oznaczonych ram czasowych;
* ramy czasowe muszą być rozsądne;
* nakaz ustanowienia regulacji umo\
liwiających ukonstytuowanie się nowo wybranego organu bez zbędnej
zwłoki;
 2 metody obliczania biegu czasu trwania kadencji:
* wybory do nowego parlamentu odbywają się po zakończeniu kadencji poprzedniej izby, ale to prowadzi do
istnienia okresów międzykadencyjnych, kiedy parlamentu nie ma;
* pierwsze posiedzenie to początek kadencji nowego parlamentu, a jednocześnie koniec poprzedniego 
zakłada istnienie w pewnym okresie dwóch parlamentów, ale ten nowy to byt potencjalny przyjęte od noweli
marcowej z 1995 r. (z uwagi na obawę przed Wałęsą);
90 dni przed końcem zarządzenie, 30 dni przed końcem wybory, 30 dni po wyborach posiedzenie;
 przedłu\
enie kadencji  niemo\
liwe, chyba, \
e zostanie wprowadzony stan nadzwyczajny, gdy\
nie mo\
na
przeprowadzać wyborów w ciągu 90 dni od zakończenia tego stanu. Inne mo\
liwości nie istnieją, gdy\
trzeba by
było do tego zmieniać konstytucję (by zmienić długość kadencji w ogóle lub tylko jedną kadencję wydłu\
yć, co
zdarzyło się za PRL);
 skrócenie kadencji  2 procedury:
* samorozwiązanie Sejmu (art. 98 ust. 3)  uchwała 2/3 ustawowej liczby posłów, mo\
liwe z ka\
dego powodu
i prawie w ka\
dym czasie (j/w). Wprowadzona nowelÄ… kwietniowÄ…;
* rozwiązanie Sejmu (art. 98 ust. 4) przez prezydenta  wprowadzone nowelą kwietniową, powtórzone w Małej
Konstytucji, a teraz w obecnej. Mo\
liwe jedynie w 2 sytuacjach:
obligatoryjne  art. 155 ust. 2  w procesie tworzenia rzÄ…du;
fakultatywne  art. 225  w razie nie uchwalenia ustawy bud\
etowej w terminie 4 miesięcy prezydent mo\
e
rozwiązać sejm w ciągu 14 dni w drodze postanowienie bez konieczności kontrasygnaty, a jedynie po
zasięgnięciu opinii obu Marszałków;
* skutki prawne rozwiązania parlamentu  wraz z decyzją o rozwiązaniu sejmu prezydent jednocześnie
zarządza wybory na dzień nie póz
niej ni\
45 dni od rozwiązania. Innych skutków prawnych nie ma, choć
zarówno parlament jak i rząd powinny powstrzymać się w tym okresie od pewnych działań, ale w
przeciwieństwie do Małej Konstytucji nie ma \
adnych ograniczeń ani na parlamencie ani rządzie;
 zasada dyskontynuacji  przerwanie materialnej ciągłości parlamentu. Istnieje spór czy zasada ta ma walor
normatywny (tzn. jest elementem zwyczajowego prawa konstytucyjnego) czy jest tylko utrwalonym zwyczajem.
WyjÄ…tki od zasady wyraz
nie w konstytucji przewidziane:
* projekt ustawy z inicjatywy obywatelskiej;
* sprawozdania sejmowej komisji śledczej;
* postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej;
* nie zakończone postępowanie w Komisji ds. UE;
 okres 30 (15) dni od wyborów do pierwszego posiedzenia (którego zwołanie jest konstytucyjnym obowiązkiem
prezydenta) to czas politycznego rozło\
enia sił w przyszłym parlamencie (rola prezydenta  albo obserwator, albo
mediator);
 pierwsze posiedzenie (wg regulaminu Sejmu)  przewodniczy mu Marszałek Senior (powoływany przez
Prezydenta spośród najstarszych posłów) ślubowanie posłów wybór Marszałka i pod przewodnictwem
nowego marszałka wybór wicemarszałków;
* zło\
enie dymisji przez poprzedni rząd (art. 162) i najpóz
niej po miesiÄ…cu wniosek o votum zaufania dla nowego
rzÄ…du (art. 154);
 sposób funkcjonowania parlamentu
* 2 zasady:
sesyjność  parlament obraduje na sesjach (z reguły kilkumiesięcznych) przewa\
nie zwoływanych przez
głowę państwa, a w okresie międzysesyjnym jedynie tzw. sesje nadzwyczajne. Prawo to dawało głowie
pastwa du\
e mo\
liwości, ale obecnie terminy te przewa\
nie są ściśle określony, ograniczając tą swobodę.
W ramach sesji posiedzenia zwołuje prezydium lub przewodniczący. Występuje w większości państw, a w
Polsce do 1989 r.;
38
 permanencja  kadencja ma charakter jednolity, a posiedzenia mo\
e zwoływać
prezydium/przewodniczÄ…cy w ka\
dym momencie (bez wpływu na to przez głowę państwa). W Polsce od
noweli kwietniowej, obecnie w art. 109;
* posiedzenia  trwa do wypełnienia porządku dziennego (czasem przerywane kilkudniowymi przerwami).
Istnieje tradycja wakacji parlamentarnych. Wg regulaminu (system wprowadzono w 10.1997):
terminy ustala prezydium po opinii Konwentu Seniorów lub cała izba, ale zwołanie posiedzenia nale\
y do
Marszałka;
ustalenie porządku dziennego  przez Marszałka po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów. Kluby, koła
i grupy min. 15 posłów mogą składać wnioski o uzupełnienie porządku, na temat których jednomyślnie
wypowiada siÄ™ Konwent;
w razie braku jednomyślności Konwentu przeprowadza się głosowanie w izbie nad zmianą porządku
obrad
* zasada jawności (art. 113 K.) posiedzeń Sejmu (i Senatu  art. 124 K.) to:
jawność i publiczność obrad;
dostępność dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot obrad;
dostępność druków sejmowych i materiałów rejestrujących przebieg obrad (w tym imienne wykazy
głosowań);
sejm mo\
e dla dobra państwa zarządzić tajność obrad;
posiedzenia komisji są jawne, ale uczestnictwo środków masowego przekazu wymaga zgody
przewodniczącego komisji (art. 154 ust. 5 rSej). Posiedzenia te mogą odbyć się w formie posiedzenia
zamkniętego (art. 156 rSej), a niektóre komisje obradują z ograniczeniem jawności;
* obrady sejmu  przewodniczy marszałek/wicemarszałek mający 2 sekretarzy do pomocy. Obrady toczą się
zgodnie z porządkiem obrad, a do debaty posłowie zapisują się u sekretarza. Marszałek mo\
e dyscyplinować
posłów, a\
do wykluczenia z obrad;
* uczestnictwo innych osób prezydent, premier i członkowie rządu, prezes TK, pierwszy prezes SN, prezes
NIK, RPO, prezes NBP mają prawo do zabierania głosu poza kolejnością (bez prezydenta);
* głosowanie  zwykle jawne, przez podniesienie ręki i przy pomocy karty magnetycznej. Zwykła większość
przy ½ obecnych.
Zwykła większość  to znaczy \
e głosów za było więcej ni\
głosów przeciw.
Bezwzględna większość  to znaczy \
e głosów za było więcej ni\
głosów przeciw i wstrzymujących się.
Większość kwalifikowana  to znaczy \
e liczba głosów za musi osiągnąć pewien ułamek ogólnej liczby
głosujących, np. 2/3.
ORGANIZACJA WEWN
TRZNA
Powszechnie odró\
nia się organy kierownicze i pomocnicze Sejmu i Senatu, które muszą składać się z
posłów/senatorów, a wpływ na ich kształt ma tylko dana izba. Organem apolitycznym i permanentnym jest Kancelaria
Sejmu, która zajmuje się sprawami techniczno-organizacyjnymi.
DO ORGANÓW KIEROWNICZYCH SEJMU NALEś
:
Marszałek Sejmu:
" art. 110 ust. 1  Sejm wybiera ze swego grona Marszałka Sejmu i wicemarszałków. Ust. 2  Marszałek Sejmu
"
"
"
przewodniczy obradom, strze\
e praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnÄ…trz;
" kandydaturÄ™ mo\
e zgłaszać grupa min. 15 posłów, a wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów
"
"
"
przy ½ obecnych (tak samo wicemarszaÅ‚kowie  brak okreÅ›lonej ich liczby). Brak uregulowaÅ„ prawnych dot.
odwołania, ale bak te\
zakazu (w rSen jest taka mo\
liwość);
" wewnętrzne obowiązki:
"
"
"
reprezentowanie Sejmu (przekazywanie aktów podjętych przez Sejm innym organom), stanie na stra\
y
praw i godności Sejmu (opinia w sprawie rozwiązania sejmu);
prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami i innymi organami UE;
zwoływanie posiedzeń Sejmu (ustalanie porządku dziennego i przewodniczenie obradom, dyscyplinowanie
posłów);
kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie Prezydium i Konwentowi Seniorów;
czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu (nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym,
decydowanie o sposobie przeprowadzania pierwszego czytania projektów);
udzielanie posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, min. czuwanie nad wykonywaniem obowiązków
wobec posłów przez administrację rządową i samorządową;
administrowanie Sejmem (min. powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Sejmu po opinii Komisji
Regulaminowej oraz jego zastępców po opinii Szefa, wydawanie zarządzeń porządkowych);
39
" zewnętrzne obowiązki:
"
"
"
przewodniczÄ…cy Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 1);
sprawuje zastępstwo Prezydenta RP, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w razie opró\
nienia
urzędu prezydenta (art. 131);
zarzÄ…dza wybory prezydenta (art. 128 ust. 2);
Wicemarszałkowie  są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów oraz zastępcami Marszałka w zakresie
jego wewnątrzsejmowych zadań. W odniesieniu do zadań zewnętrznych zadań zastępcą jest przewa\
nie Marszałek
Senatu;
Prezydium Sejmu  nie jest organem konstytucyjnym, składa się z Marszałka i wicemarszałków (organ
kolegialny). Funkcjonuje ciÄ…gle w czasie kadencji. Nie ma mo\
liwości odwołania całego prezydium, czy wszystkich
jego członków na raz. Brak jasnego podziału zadań między Marszałka a Prezydium;
" kompetencje (bez formuły kierowania pracami Sejmu):
"
"
"
zwiÄ…zane z organizacjÄ… prac Sejmu, tj. ustalanie planu prac Sejmu (konieczna jest opinia Konwentu
Seniorów), ustalanie tygodni posiedzeń, ustalanie terminów posiedzeń;
związane z pracami organów Sejmu, tj. organizowanie współpracy między komisjami i koordynowanie ich
działań;
związane z tokiem prac sejmowych, min. opiniowanie co do zgodności z prawem projektów ustaw;
związane z sytuacją prawną posłów, min. stosowanie kar z tytułu odpowiedzialności regulaminowej,
decydowanie w sprawach diet i ryczałtów poselskich i in. sytuacjach finansowych posłów;
związane z regulaminem Sejmu, tj. dokonywanie wykładni i inicjowanie zmian regulaminu, określenie
zasad doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i korzystania z pomocy ekspertów;
Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanym z działalnością i
tokiem prac sejmowych.
" skład: Marszałek, wicemarszałkowie Sejmu, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów poselskich,
"
"
"
przedstawiciel porozumień liczących co najmniej 15 posłów, przedstawicieli kół parlamentarnych, które w dniu
rozpoczęcia kadencji Sejmu reprezentowały osobną listę wyborczą;
" formalnie jest ciałem doradczym dla Prezydium, w rzeczywistości jednak odgrywa znacznie silniejszą rolę
"
"
"
opinie dot. porządku dziennego, terminów posiedzeń, trybu dyskusji nad punktami porządku, wnioski co do
wyboru przez Sejm jego organów charakter politycznych dyrektyw dot. pracy Sejmu;
DO ORGANÓW POMOCNICZYCH ZALICZAMY:
Komisje sejmowe  są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu, zajmującymi się rozpatrywaniem,
opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyra\
aniem
opinii o sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka lub Prezydium. Choć ich rola jest
pomocnicza względem Sejmu, to w praktyce przewa\
nie większość aktów jest przyjmowana w brzmieniu zgodnym
z propozycjami odpowiednich komisji;
" rodzaje komisji:
"
"
"
stałe  przewiduje je regulamin, tj. sejm ma obowiązek je utworzyć. Istnieją przez całą kadencję. Obecnie
25 komisji, 2 kryteria wyodrębnienia  resortowe i funkcjonalne (np. k. ustawodawcza, k.
odpowiedzialności konstytucyjnej);
" szczególna rola k. finansów publicznych (kryterium resortowo-funkcjonalne);
nadzwyczajne  tworzone doraz
nie przez Sejm, który określa zakres spraw, cel, zasady i tryb działania.
Praktyka  dla konkretnej ustawy (np. kodyfikacje) oraz dla zajmowania się określonym wycinkiem prac
ustawodawczych w dłu\
szym czasie (np. komisja prawa europejskiego) lub dla przygotowania materiałów
związanych z jakąś działalnością sejmu lub komisję śledzczą;
" skład  tylko posłowie (ka\
dy poseł musi być w jakiejś komisji) wybierani przez Sejm na wniosek Prezydium
"
"
"
po opinii Konwentu. Mo\
liwość zmiany w ka\
dym momencie. O tym, który poseł będzie w której komisji
decyduje jego klub;
" zasada pełnej reprezentacji politycznej, a dopiero potem uwzględnienie specjalności;
"
"
"
" pracami komisji kieruje jej prezydium (wybierane przez komisjÄ™);
"
"
"
" mo\
liwość powołania podkomisji: stałe (za zgodą Prezydium) i nadzwyczajne;
"
"
"
" obradują na posiedzeniach, ale ich działania mają ró\
ny wymiar w zale\
ności od rodzaju funkcji sejmu, którą
"
"
"
się zajmują  ustawodawcza (przygotowywanie projektów), powoływanie innych organów (opinie i oceny),
kontrolna (większość działań adresowana na zewnątrz);
Sekretarze Sejmu  są to posłowie (20) wybierani przez Sejm. Pełnią pomocniczą rolę przy prowadzeniu obrad
Sejmu przez Marszałka (min. prowadzą listę mówców, przyjmują wystąpienia posłów składane na piśmie, obliczają
40
głosy w głosowaniu imiennym oraz w innych głosowaniach). Ich funkcje mają charakter tradycyjny, gdy\
wszystkie
kwestie techniczne załatwiane są przez wyspecjalizowany personel Kancelarii Sejmu.
Organizacja Senatu jest ujęta w sposób analogiczny, głównie za sprawą art. 124. Ró\
nice pomiędzy Senatem a
Sejmem wynikają głównie z jego mniejszej liczebności, odmiennego zakresu funkcji oraz zobowiązania Senatu
określonymi terminami zawitymi.
Generalny schemat Sejmu i Senatu pokrywa się (Marszałek, wicemarszałkowie, Prezydium, Konwent, komisje). Do
najpowa\
niejszych ró\
nic nale\
Ä…:
określenie w rSen liczby wicemarszałków (3);
odmienna struktura komisji stałych (14, w tym 2 funkcjonalne  regulaminowa i spraw senatorskich oraz
ustawodawcza i praworządności), głównie ze względu na brak innych kompetencji ni\
ustawodawcze;
brak mo\
liwości powołania w Senacie komisji śledczej (art. 124 w powiązaniu z art. 111);
Formami politycznej organizacji posłów i senatorów są kluby, koła lub zespoły poselskie lub senatorskie (te\

wspólne), a prawo ich tworzenia wynika z wolności działalności partii politycznych (wyrok TK);
 zorganizowane na zasadzie politycznej;
 poseł/senator mo\
e być członkiem tylko jednego klubu, ale mo\
na zmieniać klub.
 klub mo\
e zało\
yć 15 posłów lub 7 senatorów i są reprezentowane z mocy prawa w Prezydium, a z mocy
zwyczaju w Konwencie i komisjach. Mają uprzywilejowaną pozycję w zakresie finansowania działalności w
porównaniu z kołami czy zespołami;
 ogólna struktura klubów i kół wyznacza przede wszystkim podział na obóz rządzący i opozycję. W ramach
klubów (kół) formułowane są polityczne stanowiska poszczególnych partii i ugrupowań. Wewnętrzna organizacja
klubów (kół) zale\
y od ich liczebności. Kluby (koła) tworzą prezydia, mo\
liwe jest te\
tworzenie wewnętrznych
kół czy zespołów;
 spoiwem i gwarantem jest tzw. dyscyplina klubowa, której istota polega na zało\
eniu, \
e stanowisko
wypracowane w ramach klubu będzie reprezentowane przez jego członków. Kluby czasem podejmują uchwały
zobowiązujące do głosowania w ustalony sposób i choć te uchwały nie mają prawnego znaczenia, to w praktyce
odnoszą często skutek, gdy\
np. mo\
liwe jest wycofanie takiej osoby z atrakcyjnej komisji, brak poparcia w
następnych wyborach czy nawet wykluczenie z klubu;
STATUS PRAWNY POSA
ÓW I SENATORÓW
uwm  ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora;
Mandat parlamentarny ma trzy znaczenia:
1. jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców;
2. jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty;
3. jako określenie funkcji członka parlamentu.
mandat poseł zyskuje w dniu ogłoszenia wyników (art. 105 ust. 2), ale pełnię praw uzyskuje w dniu pierwszego
posiedzenia, po zło\
eniu ślubowania;
mandat trwa przez całą kadencję, a wyjątkowo mo\
e wygasną wcześniej, gdy poseł:
odmówi zło\
enia ślubowania;
utraci prawo wybieralności;
zrzecze siÄ™ mandatu;
umrze;
obejmie jedno ze stanowisk wymienionych w art. 103;
zostanie uznany za winnego zło\
enia fałszywego oświadczenia lustracyjnego;
utraci mandat w wyniku wyroku TS za naruszenie nakazu z art. 107;
STOSUNEK PARLAMENTARZYSTY DO WYBORCÓW:
Mandat imperatywny (związany)  poseł jest prawnie związany wolą swych wyborców i ponosi przed nimi
odpowiedzialność, oraz mo\
liwa jest instytucja nakazów i instrukcji;
Mandat wolny  ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa Narodu. Opiera się na zało\
eniu, \
e poseł
reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności, nie jest więc związany instrukcjami wyborców. Wręcz przeciwnie 
status posła jest ukształtowany na zasadzie niezale\
ności prawnej, choć w wymiarze faktycznym musi liczyć się tak z
głosami wyborców jak i partii, która wysunęła jego kandydaturę;
taki status posła został przyjęty w Konstytucji z 1997 w art. 104 z tego mo\
na wyprowadzić trzy zasady:
1. uniwersalność  poseł reprezentuje cały Narów, a nie poszczególne grupy;
2. niezale\
ność
3. nieodwołalność
41
Mandat zawodowy  gdy działalność parlamentarna staje się głównym z
ródłem utrzymania. Koncepcja ta związana
jest z ideą powstania klasy zawodowych polityków, których powtarzające kadencje zwiększają kwalifikacje, wiedzę i
doświadczenie, choć jednocześnie silniej akcentują ich związek z partią, co mo\
e wpływać na niezale\
ność i wymóg
kierowania siÄ™ dobrem Narodu;
GWARANCJE NIEZALEśNOŚCI
IMMUNITETY pełnią dwie funkcje:
ochrony niezale\
ności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandaty, ale nie przywilej
bezkarności;
ochrony niezale\
ności i autonomii parlamentu jako takiego.
IMMUNITET MATERIALNY (art. 105 ust. 1)  tzn. stałe wyłączenie karalności określonych czynów,
wykonywanych w ramach działalności wynikającej z mandatu (= wg SN te\
poza sejmem, ale tylko jeśli działa jako
parlamentarzysta (podobnie w uwm) i tylko przy u\
yciu godziwych metod postępowania, czyli nie np. głosowanie
za kolegÄ™);
* charakter bezwzględny (niewzruszalny)  nie ma mo\
liwości uchylenia tego immunitetu;
* odpowiada jedynie przed Sejmem (regulaminowa), chyba, \
e narusza prawa osób trzecich (=naruszy dobra
osobiste) to odpowiada przed sÄ…dem tylko za zgodÄ… Sejmu;
wg TK immunitet ten nie chroni przed orzeczeniem cywilnym w razie naruszenia dobrego imienia lub czci;
* charakter trwały  nie wygasa wraz z mandatem;
IMMUNITET FORMALNY (art. 105 ust. 2)  polega na czasowym uchyleniu karalności (wszelkie fazy
postępowania, nawet rewizja nadzwyczajna na korzyść posła) wszystkich czynów wypełniających znamiona
przestępstwa (karnego wg K., a karno-administracyjnego wg uwm, nie dot. odpowiedzialności cywilnej,
pracowniczej, zawodowej, itp.), niezale\
nie od czasu ich popełnienia;
* art. 105 ust. 3 gdy postępowanie wszczęto przed wyborem zostaje ono zawieszone na \
Ä…danie Sejmu do
czasu wygaśnięcia mandatu, a uchwała w tej sprawie podejmowana jest na wniosek zainteresowanego
większością 3/5 za (uwm);
* gdy postępowanie nie zostało wszczęte przed wyborem 2 mo\
liwości:
art. 105 ust. 2  za zgodą izby (bezwzględna większość);
art. 105 ust. 4  za zgodą zainteresowanego posła i \
adne działania proceduralne nie są wymagane;
NIETYKALNOŚĆ  zakaz zatrzymania lub aresztowania (art. 105 ust. 5) bez zgody izby (uchwała 
bezwzględna większość);
* w uwm szerokie rozumienie  zatrzymania wszelkie formy pozbawienia lub ograniczenia wolności
osobistej przez organy stosujÄ…ce przymus;
* mo\
na bez zgody (ale konieczne jest poinformowanie Marszałka Sejmu, który mo\
e nakazać zwolnienie
posła), gdy:
na gorącym uczynku i konieczne jest dla prawidłowego toku postępowania K.;
stan wy\
szej konieczności/obrony koniecznej uwm;
ZASADA NIEPOA

CZNOÅšCI (incompatibilitas) nale\
y rozpatrywać w dwóch aspektach:
ASPEKT FORMALNY  jako zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi (art. 103):
* niepołączność formalna  niemo\
ność piastowania innego urzędu czy pełnienia innej funkcji, a
ordynacja ustala termin 14 dni na rezygnacjÄ™ z zajmowanego stanowiska, inaczej mandat wygasa:
art. 102 zakaz łączenia posła i senatora;
art. 103 ust. 1 zakaz łączenia posła/senatora z: prezesem NBP, prezesem NIK, RPO, RPD i ich
zastępcami; członkiem RPP i KRRiTV, ambasadorem, zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu,
Prezydenta lub adm. rząd. nie dot. członków RM i sekretarzy stanu w adm. rzad.;
art. 103 ust. 2 zakaz łączenia posła/senatora z pracą jako sędzia, prokurator, urzędnik SC,
funkcjonariusz policji i słu\
b ochrony państwa, czynny \
ołnierz;
art. 103 ust. 3 ustawa mo\
e rozszerzyć ten katalog;
* niewybieralność  wykluczenie zdolności danej osoby do kandydowania w wyborach (brak biernego
prawa wyborczego) i objęcia mandatu jedyny przypadek to art. 123 dot. prezydenta i wyborów
parlamentarnych;
ASPEKT MATERIALNY  zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności
zawodowej w okresie pełnienia mandatu dot. działalności z osiąganiem korzyści z SP lub samorządu i
nabywanie ich majÄ…tku (art. 107), zagro\
one sankcjÄ… pozbawienia mandatu przez TS (postawienie w stan oskar\
enia
przez izbę uchwałą na wniosek Marszałka), a w ustawodawstwie zwykłym dodatkowe zakazy, min. członkostwa
we władzach podmiotów gospodarczych z udziałem SP lub mienia komunalnego uzasadnienie: poseł
dobrowolnie podejmuje się słu\
by publicznej poddanej dodatkowym ograniczeniom;
42
Uprawnienia i obowiązki wg ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora:
uregulowania prawne: uwm i RSejm i RSen;
I. Uprawnienia i obowiązki związane z działalnością Izby i jej organów,
 udział posła w posiedzeniach oraz komisjach  uprawnienie (poza naruszeniem dyscypliny obrad nie mo\
na go
wykluczyć) i obowiązek (sankcje za nieobecność, głównie finansowe), oraz związane z tym inne uprawnienia,
jak prawo zabierania głosu, głosowania, składania wniosków, uczestniczenia te\
w komisjach, których nie
jest członkiem;
 prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu (jako uprawnienie w stosunku do min. 1 komisji);
 prawo organizowania się w kluby (min. 15), koła i zespoły poselskie;
 prawo zgłaszania interpelacji, zapytań oraz pytań w sprawach bie\
ących (tylko posłowie) do premiera i
członków RM (art. 115);
II. Uprawnienia i obowiÄ…zki zwiÄ…zane z wykonywaniem mandatu,
 obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności Izby, do której został wybrany;
 prawo do informacji i wyjaśnień od członków RM oraz od przedstawicieli właściwych instytucji i organów
państwowych lub samorządowych, dotyczących spraw wynikających z wykonywania obowiązków członka
parlamentu;
 prawo do informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu
terytorialnego a tak\
e spółek i jednostek SP lub komunalnych (ograniczenia związane z tajemnica państwową
lub słu\
bową oraz ochroną dóbr osobistych);
 prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w zakładzie
lub przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej, a tak\
e w jednostkach gospodarki
niepaństwowej dla załatwienia sprawy własnej bądz
wyborcy i prawo zajmowania siÄ™ tokiem jej rozpatrzenia.
Te\
prawo wstępu na teren tych jednostek, a ich kierownicy mają obowiązek powiadomić w ciągu 14 dni o
stanie interwencji i czasie jej załatwienia;
 prawo do zorganizowania biura poselskiego (senatorskiego) w terenie i do środków finansowych na ten cel;
III. Uprawnienia i obowiązki dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła/senatora.
 immunitet;
 niepołączność;
 prawo do diety parlamentarnej  przysługują ka\
demu posłowi/senatorowi, jako wyrównanie kosztów
ponoszonych przy wykonywaniu mandatu, ale od pojawienia się posłów zawodowych traci charakter
podstawowego z
ródła finansowania. Obecnie stanowi ź uposa\
enia posła zawodowego;
 prawo do bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego na terenie kraju;
 prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych;
 prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych;
 obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym bezpośrednio po wyborze, potem raz do roku i na 2
miesiące przed kolejnymi wyborami  od 2001 roku są jawne i w formie Rejestru Korzyści (prowadzone
przez Marszałka danej izby, a w stosunku do innych osób przez PKW). Składane są Marszałkowi i
weryfikowane w Komisji Etyki Poselskiej, a gro\
Ä…ce sankcje to: utrata uposa\
enia (za niezło\
enie
oświadczenia), odpowiedzialność za fałszywe zeznania (za nieprawdziwe informacje; konieczność uchylenia
immunitetu);
 w razie uzyskania urlopu bezpłatnego w miejscu stałej pracy, staje się POSA
EM ZAWODOWYM (dostaje
uposa\
enie w wysokości uposa\
enia podsekretarza stanu i szereg świadczeń finansowych i socjalnych oraz
jest traktowany jak pracownik, min. ma zakaz równoczesnego podejmowania pracy);
Odpowiedzialność posła/senatora:
 w zakresie immunitetu znacznie ograniczona, jedynie cywilna, pracownicza, zawodowa, dyscyplinarna;
 brak odpowiedzialności przed wyborcami i ugrupowaniem politycznym (mandat wolny);
 brak odpowiedzialności przed parlamentem (nie licząc odpowiedzialności regulaminowej);
 POZBAWIENIE MANDATU GDY:
* wyrok TS za naruszenie art. 107;
* utrata mandatu te\
w razie prawomocnego orzeczenia utraty praw publicznych;
 odpowiedzialność regulaminowa  przez izbą za działalność związaną z wykonywaniem mandatu (są to głównie
działania objęte immunitetem materialnym) w RSejm procedura odpowiedzialności regulaminowej posłów:
43
* za naruszenie lub niedopełnienie obowiązków z uwm dot. dodatkowej pracy czy oświadczenia o stanie
majÄ…tkowym, Prezydium Sejmu (po opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich) mo\
e zwrócić posłowi
uwagę, dać upomnienie lub naganę;
* to samo mo\
e zrobić w/w Komisja za niewykonanie obowiązków poselskich;
* gdy uniemo\
liwia pracę Sejmu lub jego organów Prezydium mo\
e uchwałą obni\
yć dietę lub uposa\
enie;
* w przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności Marszałek obni\
a uposa\
enie lub dietÄ™;
* w przypadku wykluczenia posła z posiedzenia (za ciągłe, pomimo upomnień, uniemo\
liwienie prowadzenia
obrad) Marszałek obni\
a uposa\
enie lub dietÄ™;
* szczególna rola Komisji Etyki Poselskiej:
stałe zadania: rozpatrywanie spraw wynikających z Rejestru Korzyści i uchwalanie Zasad Etyki Poselskiej
(podstawa oceny zachowania posłów);
skład: po jednym z ka\
dego klubu, a kandydatów zgłaszają przewodniczący klubów, a członek Komisji
mo\
e wnieść sprzeciw przeciwko jakiejś kandydaturze, wtedy trzeba zgłosić nową kandydaturę  wybór
przez Sejm w głosowaniu łącznym;
44
FUNKCJE PARLAMENTU
FUNKCJA USTAWODAWCZA
 zasada wyłączności sprawowania przez parlament funkcji ustawodawczej:
* \
aden inny organ nie mo\
e stanowić aktów o randze ustawy, chyba, \
e Konstytucja dopuszcza to w sposób
wyraz
ny;
* kompetencje prawodawcze innych organów mają charakter podporządkowany, wyjątkowy i
interpretowany zwÄ™\
ajÄ…co;
 funkcja ustawodawcza dzieli siÄ™ (doktryna francuska) na:
* funkcjÄ™ ustrojodawczÄ… parlament, ale w innej procedurze, a tylko wyjÄ…tkowo zatwierdzane w referendum;
* funkcjÄ™ ustawodawczÄ… sensu stricto;
FUNKCJA KONTROLNA
 odnosi się do rządu i administracji i musi być rozpatrywana na tle 2 zasad:
* rząd pochodzi z parlamentu i przed nim odpowiada by to było mo\
liwe konieczne jest posiadanie
przez parlament wiedzy o faktycznym funkcjonowaniu rzÄ…du;
* istnienie opozycji, która musi mieć wgląd w działania rządu, tak\
e wtedy gdy dla większości parlamentarnej
nie jest to wygodne;
 mo\
liwe działania:
* prawo \
ądania informacji włącznie z obecnością ministrów na posiedzeniach Sejmu;
* prawo \
ądania wysłuchania konieczność ustosunkowania się do ocen i sugestii formułowanych przez
parlament;
 prawo \
Ä…dania wykonania w normalnych sytuacjach jest niedopuszczalne, gdy\
jest złamaniem istoty zasady
trójpodziału władz, choć Konstytucja przewiduje wyjątki związane z wprowadzeniem lub utrzymaniem stanów
nadzwyczajnych:
* decyduje o wojnie i pokoju (art. 116);
* zgoda sejmu jest konieczna dla rozp. Prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjÄ…tkowego (art. 231);
* zgoda sejmu jest konieczna dla przedłu\
enia terminu konstytucyjnego stanu klęski i wyjątkowego (art. 232);
FUNKCJA KREACYJNA
Polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób
wchodzących w skład tych organów, a zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności.
1. Prezydent  izby (jako ZN) mogą uznać trwałą niezdolność Prezydenta (art. 131 ust. 2 pkt. 4) lub postawić
Prezydenta przez Trybunałem Stanu (art. 145);
2. Rada Ministrów  związana z funkcją kontrolną;
3. Ministrowie  zwiÄ…zana z funkcjÄ… kontrolnÄ…;
4. TK  wszyscy wybierani przez Sejm (art. 194 ust. 1), a odwołanie jest niemo\
liwe (zasada niezawisłości);
5. TS  wszyscy wybierani przez Sejm, a przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes SN (art. 199 ust. 1 i 2);
6. prezes NIK  wybierany przez Sejm za zgodÄ… Senatu (art. 205 ust. 1);
7. PRO  wybierany przez Sejm za zgodÄ… Senatu (art. 209 ust. 1);
8. PRD  wybierany przez Sejm za zgodÄ… Senatu (ustawa o RPD);
9. KRRiTV  4 przez Sejm, 2 przez Senat, 3 przez prezydenta (art. 214 ust. 1)
10. prezes NBP  wybierany przez Sejm (art. 227 ust. 3);
11. Rada Polityki PieniÄ™\
nej  po 1/3 składu przez Sejm i Senat (art. 227 ust. 5);
12. Krajowa Rada SÄ…downicza  4 przez Sejm, 2 przez Senat (art. 187 ust. 1);
FUNKCJA USTAWODAWCZA
 ETAPY TRYBU USTAWODAWCZEGO W KONSTYTUCJI:
* art. 118  inicjatywa ustawodawcza;
* art. 119-120  rozpatrzenie projektu przez Sejm i ew. uchwalenie ustawy;
* art. 121 ust. 1 i 2  rozpatrzenie ustawy przez Senat i ew. uchwalenie poprawek bÄ…dz
odrzucenie ustawy;
* art. 121 ust. 3  rozpatrzenie uchwały Senatu przez Sejm;
* art. 122  podpisanie przez prezydenta i ogłoszenie (warunek wejścia w \
ycie) albo mo\
liwość zwrócenia
ustawy Sejmowi lub wniosek do TK o zbadanie konstytucyjności;
 Regulamin pracy RM z 2002 r. i rozp. premiera z 2002 w sprawie zasad techniki prawodawczej tryb
przygotowania projektu przez rzÄ…d;
45
INICJATYWA USTAWODAWCZA:
 TO PRAWO KONSTYTUCYJNIE OKREŚLONYCH PODMIOTÓW DO WNOSZENIA PROJEKTÓW USTAW DO SEJMU,
Z JEDNOCZESNYM OBOWI
ZKIEM ICH ROZPATRZENIA PRZEZ SEJM;
 przysługuje:
* posłom art. 32 ust. 2  komisje sejmowe lub min. 15 posłów;
* Senatowi konieczna uchwała całej izby;
* Prezydentowi RP;
* Radzie Ministrów;
* grupie co najmniej 100.000 obywateli majÄ…cych prawo wybierania do Sejmu;
 INICJATYWA OBYWATELSKA etapy:
* tworzy się komitet inicjatywy obywatelskiej dla przygotowania projektu i zebrania podpisów;
* po zebraniu pierwszych 1000 podpisów przewodniczący komitetu informuje Marszałka Sejmu o utworzeniu
komitetu;
* komitet uzyskuje osobowość prawną z chwilą przyjęcia zawiadomienia przez Marszałka, a odmowa gdy braki
formalne spory rozstrzyga SN (wejście władzy sądowniczej w kompetencje Sejmu, ale tak jest ze względu
na prawo ka\
dego obywatela do sÄ…du);
od tej chwili treść projektu nie mo\
e się zmienić;
* po zebraniu 100000 podpisów tekst przekazywany Marszałkowi, a Marszałek mo\
e go nie przyjąć gdy jest
zmieniony (rozstrzyga SN), a gdy ma wątpliwości co do poprawności podpisów mo\
e się zwrócić do
PKW, i jeśli ona orzeknie, \
e podpisów jest za mało, Marszałek orzeka o nie nadaniu biegu SN rozstrzyga;
* projekt musi odpowiadać wymogom projektów ustaw i jest mo\
liwe wniesienie kilku konkurencyjnych
projektów;
* nie podlega zasadzie dyskontynuacji pierwsze czytanie najpóz
niej po 3 miesiÄ…cach, lub po 6 od
pierwszego posiedzenia, a pełnomocnik mo\
e brać udział na zasadach ogólnych;
* komitet nie mo\
e dostawać pieniędzy ze środków publicznych oraz ze środków z elementem obcym;
 podmiotowe ograniczenia inicjatywy ustawodawczej:
* projekt ustawy bud\
etowej (ustawy o prowizorium bud\
etowym) oraz projekty ustaw bezpośrednio
wyznaczających sytuację finansów państwowych tylko RM (art. 221);
* projekt zmiany Konstytucji 1/5 posłów, Senat i Prezydent (art. 235 ust. 1);
 wymogi dot. projektu:
* przedstawienie skutków finansowych wykonania ustawy (art. 118 ust. 3);
* uzasadnienie, które powinno (art. 32 ust. 2 RSejm):
wyjaśniać potrzebę i cel wydania ustawy;
przedstawić rzeczywisty stan w dziedzinie, którą normuje;
wykazać ró\
nicę pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem;
przedstawić skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne;
wskazać z
ródła finansowania, jeśli projekt pociąga za sobą obcią\
enia z bud\
etu państwa lub samorządu;
przedstawić zało\
enia podstawowych aktów wykonawczych;
oświadczenie o zgodności z prawem UE lub \
e nie jest nim objęty;
* informacja o konsultacjach i ich wnioskach i sugestiach, w szczególności jeśli jest obowiązek zasięgania takiej
opinii. W stosunku do poselskich i komisyjnych projektów, do których konsultacje nie zostały przeprowadzone
Marszałek kieruje je do konsultacji (art. 32 ust. 3 RSejm);
KONTROLA DOKONYWANA PRZEZ MARSZAA
KA:
 kontrola formalna art. 32 ust. 7  gdy projekt nie odpowiada w/w wymogom;
 kontrola materialna art. 32 ust. 8  gdy istnieją wątpliwości co do nie sprzeczności z prawem (w tym z
prawem UE), po zasięgnięciu opinii Prezydium, MOśE skierować do Komisji Ustawodawczej w celu wyra\
enia
OPINII, która (3/5) mo\
e zaopiniować taki projekt jako NIEDOPUSZCZALNY;
ROZPATRYWANIE PROJEKTU USTAWY PRZEZ SEJM:
 art. 119 Sejm rozpatruje projekt w trzech czytaniach;
* czytanie  rozpatrzenie projektu ustawy na posiedzeniu plenarnym Sejmu;
 PIERWSZE CZYTANIE:
* na posiedzeniu lub w komisji (art. 37 RSejm), ale musi być na posiedzeniu gdy dot. ustaw:
zmiana Konstytucji;
bud\
etowe;
dot. wyboru Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz samorzÄ…du;
46
 regulujące ustrój i właściwość władz publicznych;
kodeksów;
gdy przemawiajÄ… za tym wa\
ne względy mo\
e tak zdecydować Marszałek;
* obejmuje (art. 39 RSejm):
uzasadnienie projektu przez wnioskodawcÄ™;
debatę w sprawie ogólnych zasad projektu;
pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy;
* gdy na posiedzeniu (art. 39 RSejm) kończy się uchwałą o skierowaniu do komisji (z mo\
liwością
wyznaczenia jej terminu sprawozdania) albo o odrzuceniu projektu w całości (jeśli był taki wniosek);
* właściwe prace toczą się w komisjach (szczególna rola K. Ustawodawczej) komisje mogą powoływać
podkomisje (art. 41 RSejm) biorą pod uwagę opinie innych komisji i posłów, mogą te\
wysłuchać
zaproszonych ekspertów (art. 42 ust. 1 RSejm) Marszałek mo\
e zwrócić wnioskodawcy projekt do
przepracowania projektu z rozwa\
eniem zmian postulowanych przez komisje oraz przedstawienie
skutków tych zmian, potem projekt ten Marszałek kieruje wprost do komisji (art. 42 ust. 5 RSejm) ze
swoich prac komisje przedstawiają sprawozdanie (art. 43 ust. 1 i 2 RSejm), w którym komisja mo\
e
wnioskować przyjęcie projektu bez poprawek albo przyjęcie tekstu z poprawkami w formie tekstu jednolitego
albo odrzucenie projektu wnioski mniejszości (art. 43 ust. 3) wnioski i propozycje poprawek zgłoszone
pisemnie, ale odrzucone przez komisjÄ™, na \
ądanie wnioskodawcy mogą być dołączone do sprawozdania;
* rola K. Ustawodawczej gdy tylko w tej komisji  prace j/w; a gdy w innej komisji, KU mo\
e wysłać tam
swojego przedstawiciela, który ma prawo proponowania poprawek i wniosków, ale bez prawa
głosowania. Jeśli te wnioski nie zostaną przyjęte, KU mo\
e zwrócić się o ich ponowne rozpatrzenie, a gdy
ponownie zostaną odrzucone są dołączane do sprawozdania z zaznaczeniem, \
e pochodzÄ… od KU;
 DRUGIE CZYTANIE:
* obejmuje (art. 44 RSejm):
przedstawienie sprawozdania komisji;
przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków przez posłów, wnioskodawcę i RM
(TK: poprawki nie mogą całkowicie zmieniać treści, gdy\
stanowiłoby to obejście przepisów o inicjatywie);
* sejm mo\
e projekt ponownie skierować do komisji lub od razu przejść do trzeciego czytania (art. 48 RSejm);
* wnioskodawca mo\
e wycofać projekt do zakończenia drugiego czytania (art. 119 ust. 4);
 TRZECIE CZYTANIE:
* obejmuje (art. 49 RSejm):
przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub przedstawienie przez posła
sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych w 2-gim czytaniu;
głosowanie
* porządek głosowania (art. 50):
wniosek o odrzucenie;
poprawki do poszczególnych art. od najdalej idących;
całość projektu w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z
przegłosowanych poprawek;
Marszałek mo\
e odmówić poddania pod głosowanie poprawki uprzednio przedło\
onej komisji;
Marszałek mo\
e odroczyć głosowanie nad całością, by sprawdzić czy na skutek poprawek nie ma
sprzeczności w projekcie;
* do uchwalenia ustawy konieczna jest zwykÅ‚a wiÄ™kszość przy ½ obecnych (art. 120);
* uchwaloną ustawę Marszałek przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu i Prezydentowi
(art. 121 ust. i art. 52 RSejm);
ROZPATRYWANIE USTAWY PRZEZ SENAT:
 konieczny etap, ale nie jest konieczna zgoda Senatu (tylko do zmiany Konstytucji albo ustawy ratyfikujÄ…cej z
art. 90;
 ustalone ramy czasowe:
* 30 dni (art. 121 ust. 2);
* 20 dni dla ustawy bud\
etowej (art. 223);
* 14 dni dla ustaw pilnych (art. 123 ust. 3);
 jeśli w tym terminie Senat nie podejmie uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez
Sejm i Marszałek Sejmu przekazuje ją do podpisu Prezydentowi (art. 121 ust. 3);
47
 procedura podobna jak w Sejmie Marszałek przekazuje do komisji w ciągu 2 tygodni proponuje sposób
ustosunkowania się do ustawy posiedzenie Senatu, debata i głosowanie;
 Senat mo\
e:
* przyjąć ustawę bez poprawek;
* odrzucić ustawę (niedopuszczalne w przypadku ustawy bud\
etowej  art. 223);
* wprowadzić poprawki;
 kwestia sporna zakres poprawek  Senat jest ograniczony zakresem spraw uregulowanych w ustawie
(szerokość regulacji), a wnoszenie poprawek wykraczających poza tą szerokość to ukryta inicjatywa ustawodawcza.
Nie jest ograniczony w głębokości regulacji;
 podejmuje uchwaÅ‚y zwykÅ‚Ä… wiÄ™kszoÅ›ciÄ… przy ½ obecnych (art. 120 w zw. z art. 124), a nastÄ™pnie przekazuje
Marszałkowi Sejmu;
ROZPATRZENIE PRZEZ SEJM UCHWAA
Y SENATU:
 uchwałę Senatu Marszałek Sejmu przekazuje do komisji, która poprzednio zajmowała się tym projektem
(art. 54 RSejm), która mo\
e zaproponować:
* przyjęcie uchwały w całości lub części;
* odrzucenie uchwały;
jeśli jakąś poprawkę Senatu uwa\
a siÄ™ za niedopuszczalnÄ…, nale\
y ją odrzucić, choć czasem pozostawiano ją
bez rozpatrzenia, ale wtedy istnieje niebezpieczeństwo zakwestionowania ustawy przed TK z powodu
naruszenia procedury;
 odrzucenie poprawek lub całej uchwały wymaga bezwzględnej większości, inaczej uwa\
a się ją za przyjętą (art.
121 ust. 3) nie ma terminu w którym Sejm musiałby zająć się uchwałą Senatu, dlatego w ten sposób
mo\
na  utopić uchwałę Senatu, gdy przeczeka ona do końca kadencji;
* pat legislacyjny sytuacja, w której Sejm by przyjąć uchwałę Senatu potrzebował zwykłej większości, a by
odrzucić 2/3;
PODPISANIE USTAWY PRZEZ PREZYDENTA:
 po zakończeniu w/w postępowania Marszałek Sejmu przekazuje ustawę do podpisu prezydentowi (art. 122 ust. 1),
który mo\
e:
PODPISAĆ USTAW
(promulgacja) w ciągu 21 dni i zarządzić jej ogłoszenie (art. 122 ust. 2);
7 dni w przypadku ustaw bud\
etowych (art. 224 ust. 1) i ustaw w trybie pilnym (art. 123 ust. 3);
to obowiązek prezydent (poza wyjątkiem z art. 122 ust. 4 zd. 1) i musi podpisać całą ustawę, a nie ma veta
selektywnego (w USA  item veto);
najpierw ma charakter względny (mo\
e skorzystać z procedur zakwestionowania ustawy), a potem nabiera
charakteru bezwzględnego;
WYST
PIĆ Z WNIOSKIEM DO TK W SPRAWIE ZGODNOŚCI Z K. (art. 122 ust. 3) prewencyjna kontrola
konstytucyjności;
uprawnienie o charakterze wyłącznym (nikt inny na tym etapie nie mo\
e tego) i samodzielnym (nie ma
wymogu kontrasygnaty  art. 144 ust. 3 pkt. 9);
mo\
e dot. ka\
dej ustawy (bud\
etowa i prowizorium  TK ma 2 miesiÄ…ce  art. 224 ust. 2), a zmiana K.  kwestia
nie jasna, ale jeśli tak, to tylko jeśli chodzi o zgodność z procedurą;
zarzut mo\
e dot.:
* niezgodności materialnej;
* naruszenie trybu;
* naruszenie kompetencji;
mo\
e wycofać wniosek zanim TK rozstrzygnie sprawę, ale wtedy musi podpisać (post. TK);
GDY TK UZNA ZA ZGODN
obowiązek podpisania (art. 122 ust. 3 zd. 2), choć mo\
e w ramach kontroli
następczej ponownie skierować do TK, gdy\
praktyka stosowania mo\
e nadać ustawie treści niezgodne z K.;
GDY TK UZNA ZA NIEZGODN
obowiązek odmowy podpisania (art. 122 ust. 4 zd. 1), ale jeśli TK uzna, \
e
przepisy uznane za niekonstytucyjne nie sÄ… nierozerwalnie zwiÄ…zane z ustawÄ… to Prezydent mo\
e po opinii
Marszałka Sejmu albo podpisać ustawę w okrojonym kształcie albo zwrócić ustawę do usunięcia niezgodności;
gdy zwróci w celu usunięcia niezgodności Sejm poprawia, ale tylko to co zostało uznane za niekonstytucyjne
i mo\
liwe te\
zmiany redakcyjne dostosowujące ustawę po zmianach rozpatruje to Senat, a jego uchwałę Sejm
mo\
e odrzucić na zasadach ogólnych przekazanie Prezydentowi, który ma mo\
liwość przekazania jej ponownie
do TK (ale nie ma veta z art. 122 ust. 5);
48
ZASTOSOWAĆ VETO USTAWODAWCZE  przekazanie ustawy do ponownego rozpatrzenie przez Sejm z
umotywowanym wnioskiem (art. 122 ust. 5);
nie mo\
e dot. ustaw bud\
etowych i o prowizorium (art. 224 ust. 1 zd. 2), oraz o zmianie K. (art. 235 ust. 7);
mo\
e dot. tylko całej ustawy, ale mo\
e być wycofane w ka\
dym momencie przed zakończeniem rozpatrywania go
przez Sejm (orz. TK);
veto nie musi mieć uzasadnienia w zadaniach prezydenta z art. 126, gdy\
wtedy znacznie zostałoby osłabione i np.
niemo\
liwe byłoby veto z powodów ekonomicznych K. nie wyznacza \
adnych granic przedmiotowych dla
veta, a art. 126 to nie enumeratywne wyliczenie zadań prezydenta;
ustawa wraca do komisji, która poprzednio się nią zajmowała (art. 64 RSejm), ale mo\
e jedynie zaproponować albo
odrzucenie albo przyjęcie CAA
EJ ustawy do przyjÄ™cie potrzebne jest 3/5 przy ½ obecnych obowiÄ…zek
Prezydenta podpisania ustawy w ciÄ…gu 7 dni;
 ZARZ
DZENIE OGA
OSZENIA USTAWY na jego podstawie premier ogłasza ustawę w Dz.U.;
* wejście w \
ycie w ciÄ…gu 14 dni, chyba, \
e dany akt normatywny wyznacza inny termin (art. 4 ustawy o
ogłaszaniu ...);
termin krótszy w uzasadnionych przypadkach;
dzień ogłoszenia gdy wymaga tego wa\
ny interes państwa i zasady demokratycznego państwa
prawnego nie stojÄ… temu na przeszkodzie;
wsteczne działanie gdy zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją na przeszkodzie;
* na tle orzecz. TK dot. retroaktywnego działania przepisów 3 zasady ogólne:
generalny zakaz, gdy przepisy pogarszajÄ… sytuacjÄ™ obywateli;
nakaz takiego vacatio legis, by adresaci mieli odpowiedni czas na przygotowanie siÄ™;
nakaz ustanowienia przepisów przejściowych, chroniących interesy w toku;
* wg art. 9 ustawy w Dz. U. ogłasza się: Konstytucję; ustawy, rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy;
rozporządzenia prezydenta, RM, premiera, ministrów z teką, przewodniczących komitetów, będących
członkami RM, KRRiTv; teksty jednolite w/w aktów; orzecz TK dot. aktów z Dz. U.; uchwały RM uchylające
rozp. ministra;
SPECJALNE TRYBY USTAWODAWCZE:
TRYB PILNY (ART. 123)
 to uprzywilejowanie danego projektu, polegajÄ…ce na priorytetowym traktowaniu go, jak i na znacznie szybszej
procedurze ustawodawczej;
 tylko RM mo\
e uznać dany projekt za pilny (z wyjątkiem ustaw podatkowych, ordynacji, dot. ustroju władz
publicznych, kodeksów);
 Sejm ma obowiązek rozpatrzenia projektu w krótszym terminie, ale K. nie podaje tego terminu. Jedynie skraca
terminy Senatu (14 dni) i Prezydenta (7 dni);
 odesłanie do regulaminów w sprawie trybu postępowania: art. 73 RSejm komisja ma na zakończenie prac 30 dni,
ale jeśli nie dochowa tego terminu, nie ma \
adnych prawnych konsekwencji;
TRYB BUDśETOWY
 art. 219 ust. 1  Sejm uchwala bud\
et w formie ustawy bud\
etowej odrębności:
* UREGULOWANIA:
Konstytucja;
ustawa o finansach publicznych procedura przygotowywania i uchwalania projektu bud\
etu oraz
procedurÄ™ jej wykonywania i kontroli;
regulamin Sejmu;
* INICJATYWA tylko RM (art. 221) i jest obowiązkiem RM (art. 222), a projekt musi być zło\
ony na 3
miesiące przed zakończeniem roku bud\
etowego, chyba \
e wyjÄ…tkowy wypadek, wtedy ustawa o
prowizorium bud\
etowym (na krótszy czas);
* ROZPATRYWANIE PRZEZ SEJM w 3 czytaniach, bez mo\
liwości trybu pilnego, ale 1-wsze czytanie tylko
na posiedzeniu Sejmu (art. 37 RSejm), a następnie projekt kierowany do Komisji Finansów Publicznych, a
poszczególne części do innych (art. 106);
na posiedzeniu KFP rozpatrywane są wnioski i poprawki z poszczególnych komisji (art. 107 RSejm) i
sporządza sprawozdanie, w którym mo\
e albo zaproponować przyjęcie bez poprawek, albo z
poprawkami (art. 108 RSejm);
sejm nie mo\
e zwiększyć deficytu bud\
etowego ni\
ustalony w projekcie (art. 220 ust. 1);
2-gie i 3-cie czytanie jak w zwyczajnym trybie;
49
* ROZPATRYWANIE PRZEZ SEJM UCHWAA
Y SENATU jak w zwyczajnym trybie;
* ROZPATRYWANIE PRZEZ SENAT (art. 223)  ma na to 20 dni i nie mo\
e zaproponować odrzucenia ustawy;
* PODPISANIE PRZEZ PREZYDENTA (art. 224)  ma na to 7 dni i nie ma veta, ale mo\
e do TK, który ma
2 miesiÄ…ce (jedyny przypadek gdy TK ma termin);
 jeśli ustawa bud\
etowa (o prowizorium) nie weszły w \
ycie z dniem nowego roku bud\
etowego RM prowadzi
gospodarkę finansową na podstawie przedło\
onego projektu (art. 219 ust. 4);
 prezydent ma 14 dni na podjęcie decyzji o rozwiązaniu Sejmu, jeśli w ciągu 4 miesięcy od przedło\
enia
Sejmowi projektu nie do stanie ustawy do podpisu (art. 225);
TRYB ZMIANY KONSTYTUCJI art. 235;
TRYB USTAWY RATYFIKUJ
CEJ Z ART. 90 art. 90;
TRYB KODEKSOWY:
 kodeks to usystematyzowany zbiór przepisów z jednej gałęzi prawa (definicja materialna) ale tryb z RSejm
odnosi siÄ™ do ustaw o nazwie kodeks  definicja formalna (te\
zmian, przep. wprow i ich zmian), o czym
ostatecznie rozstrzyga Marszałek Sejmu (art. 87 RSejm);
 pierwsze czytanie mo\
e się odbyć najwcześniej po 30 dniach (14 dni dla nowelizacji) od doręczenia posłom
projektu (art. 89 RSejm);
 mo\
na powołać komisję nadzwyczajną, która w ka\
dym momencie mo\
e wystąpić o debatę nad wybranymi
zagadnieniami (art. 90 RSejm), a w jej ramach podkomisje i komisje robocze (art. 91 RSejm);
 wnioskodawca ma wpływ na 1/3 ekspertów powołanych przez KN (art. 92 RSejm);
 w razie zgłoszenia w drugim czytaniu poprawki lub wniosku kieruje się projekt ponownie do KN (art. 95);
CAA
A PROCEDURA UKIERUNKOWANA JEST NA UTRUDNIENIE MODYFIKACJI KODEKSÓW;
TRYB WYKONAWCZY:
 od 2000 r. do wejścia do UE  tryb dostosowawczy, a po wejściu  tryb wykonawczy;
 o tym, czy jest to prawo wykonujące rozstrzyga RM, a w stosunku do innych Marszałek Sejmu (art. 95a RSejm);
 poprawki mo\
e zgłosić min. 3 posłów to samo dot. wniosków mniejszości i wniosku o odrzucenie
(art. 95d RSejm);
 skrócenie terminu 2-gie czytanie odbywa się na najbli\
szym posiedzeniu Sejm po doręczeniu sprawozdania
(art. 95e RSejm), a rozpatrzenie uchwały Senatu te\
na najbli\
szym (art. 95f RSejm);
 nie ma zasady dyskontynuacji i generalnie chodzi o skrócenie procedury;
FUNKCJA KONTROLNA
KONTROLA to porównanie stanu faktycznego ze stanem prawnie postulowanym, oraz wyciągnięcie opinii i wniosków,
bez mo\
liwości władczego wpływania na podmiot kontrolowany, gdy\
wtedy zaczyna to być nadzorem;
OGÓLNE INSTRUMENTY KONTROLI:
 PRAWO Å›
DANIA INFORMACJI  wynika z samej istoty funkcji kontrolnej (oraz z art. 153 RSejm) komisje
sejmowe mają prawo do zobowiązywania ministrów, kierowników naczelnych organów adm. rząd. oraz innych
urzędów i instytucji państwowych do przedstawiania sprawozdań, udzielania informacji, uczestniczenia w
posiedzeniach;
* te\
w wielu ustawach zobowiązanie ministrów do przedkładania sprawozdań w określonym zakresie komisji lub
całej izbie (np. związane z członkostwem w UE);
 PRAWO Å›
DANIA WYSA
UCHANIA:
* na szczeblu komisji sejmowej to:
dezyderaty (art. 159 RSejm)  uchwała komisji zawierająca postulaty w określonej sprawie, przekazywana
przez Marszałka adresatowi, którym mo\
e być RM, minister, prezes NIK, prezes NBP, Główny Inspektor
Pracy i ma 30 dni na ustosunkowanie siÄ™ do nich; nie ma mocy wiÄ…\
Ä…cej; W razie uznania odpowiedzi za
niezadowalajÄ…cÄ… komisja mo\
e ponowić dezyderat, przedło\
yć Marszałkowi wniosek o zwrócenie
odpowiedzi jako niezadowalającą lub zaproponować Sejmowi podjęcie uchwały czy rezolucji;
opinie (art. 160 RSejm)  zawiera stanowisko komisji w określonej sprawie do wszystkich centralnych
organów i instytucji w systemie adm. rząd., a adresat musi zając stanowisko w terminie do 30 dni; komisja
mo\
e podjąć takie działania jak przy dezyderatach;
kontrola wykonywania ustaw i uchwał (art. 161 RSejm)  w sprawach związanych z wprowadzaniem w
\
ycie i wykonywaniem ustaw i uchwał, a zasady określa Prezydium;
wizytacje oraz badania działalności (art. 167 RSejm)  zakładów i spółek z udziałem SP,
przedsiębiorstw i instytucji państwowych;
50
* na posiedzeniu plenarnym Sejm mo\
e uchwalić (art. 69 RSejm):
rezolucję  zawierającą wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji
jednorazowego działania;
deklarację  zawierającą zobowiązanie do określonego postępowania;
rezolucję  zawierające wezwanie do określonego zachowania się, podjęcia inicjatywy lub zadania;
rezolucję  zawierające stanowisko w określonej sprawie;
* poszczególni posłowie mogą na podstawie ustawy o wykonywaniu mandatu...:
art. 19 \
ądać informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów adm. rząd. i samorządu
oraz spółek SP, zakładów i przedsiębiorstw państwowych i samorządowych, o ile nie narusza to dóbr
osobistych innych osób;
art. 20 podjąć interwencję w w/w podmiotach oraz w jednostkach gospodarki niepaństwowej dla
załatwienia sprawy we własnym imieniu lub wyborcy oraz zaznajomić się z tokiem jej rozpatrzenia
to nie nadzór, tylko kontrola, gdy\
poseł/senator nie mo\
e mieć wpływu na wynik rozstrzygnięcia, a
mo\
e jedynie popchnąć sprawę;
SZCZEGÓLNE PROCEDURY KONTROLNE  efektem tej kontroli mo\
e być uruchomienie procedur związanych z
odpowiedzialnością: votum nieufności, votum zaufania oraz mo\
liwość pociągnięcia do odp. konstytucyjnej;
 TWORZENIE KOMISJI ŚLEDCZYCH  jej działalność opiera się na ustawie (bo tylko ustawa mo\
e określać
obowiązki i odpowiedzialność obywatela);
* powoływana przez Sejm bezwzględną większością;
* mo\
e dot. ka\
dej sprawy w ramach funkcji kontrolnej Sejmu;
* do 11 członków (powinno odzwierciedlać reprezentację);
* ka\
da osoba wezwana ma obowiązek stawić się i zło\
yć zeznanie (kpk);
* Komisja mo\
e się zwrócić do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności;
* komisja przedstawia sprawozdanie Marszałkowi, a następnie staje się ono przedmiotem debaty i nie
podlega dyskontynuacji, ale prace komisji tak;
* komisja mo\
e wystąpić z wnioskiem o pociągnięcie do odp. konstytucyjnej;
podobne uprawnienia Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (art. 9 ust. o TS);
* czy komisja to organ konstytucyjny? raczej nie, bo organem konstytucyjnym jest organ o kompetencjach
i strukturze w podstawowych zrębach określonych w Konstytucji;
 PROCEDURY INTERPELACYJNE  (art. 115) to indywidualne wystÄ…pienia poselskie, zawierajÄ…ce pytania na tle
określonego stanu faktycznego, które mogą być kierowane tylko do członków RM i rodzą obowiązek
udzielenia odpowiedzi w określonym terminie. Regulamin Sejmu rozwinął treść art. 115:
* INTERPELACJE (art. 192 i 193 RSejm):
dot. spraw o zasadniczym znaczeniu związanych z polityką państwa;
składana na piśmie do Marszałka, który niezwłocznie przesyła ją adresatowi;
Prezydium Sejmu mo\
e pozostawić interpelację bez biegu (gdy nie spełnia w/w wymogów) lub nakazać
skreślenie sformułowań sprzecznych z Etyką Poselską;
na odpowiedz
ma 21 dni, a w razie gdy zostanie uznana za niezadowalajÄ…cÄ… nadawca mo\
e \
ądać
dodatkowych wyjaśnień tylko raz w terminie 30 dni, a na odpowiedz
adresat ma 21 dni;
Marszałek informuje Sejm o przyjętych interpelacjach;
* INFORMACJE BIEÅ›
CE (art. 194 RSejm):
mo\
e zło\
yć klub lub min. 15 posłów;
wniosek o przedstawienie na posiedzeniu Sejmu informacji bie\
Ä…cej;
o przyjęciu tego wniosku rozstrzyga Prezydium po opinii Konwentu, a w braku jednomyślności
Konwentu rozstrzyga Sejm;
przedstawienie jej odbywa siÄ™ na posiedzeniu Sejmu i obejmuje wystÄ…pienia wnioskodawcy i
przedstawiciela RM, oraz innych posłów przeprowadza się debatę;
* ZAPYTANIA (art. 195 RSejm)  składane na piśmie w sprawach o charakterze jednostkowym, dot.
realizowanych przez RM zadań polityki wew. i zew. oraz zadań publicznych w adm. rząd.;
składanie i odpowiedz
jak interpelacje;
* PYTANIA W SPRAWACH BIEÅ›
CYCH (art. 196 RSejm)  zadawane ustnie na ka\
dym posiedzeniu i wymagajÄ…
bezpośredniej odpowiedzi;
konieczność poinformowania o nich na piśmie Marszałka na 12 godzin przed posiedzeniem, a o
ich przyjęciu decyduje Prezydium po opinii Konwentu (do 11 pytań);
nie przeprowadza siÄ™ dyskusji nad pytaniem/odpowiedziÄ…, ale zadajÄ…cy mo\
e zadań pytanie dodatkowe;
51
 KONTROLA WYKONANIA BUDśETU:
* RM ma obowiązek przedło\
enia Sejmowi w terminie 5 miesięcy od zakończenia roku bud\
etowego
sprawozdania z wykonania ustawy bud\
etowej wraz z informacją o stanie zadłu\
enia państwa (art. 226 ust. 1);
* Sejm na rozpatrzenie sprawozdania ma 90 dni następuje to analogicznie do trybu bud\
etowego, czyli w
KFP i innych, ale sprawozdanie pisze KFP, a w tym samym czasie NIK przesyła 2 dokumenty: analizę
wykonania bud\
etu państwa i zało\
eń polityki pienię\
nej oraz opiniÄ™ w przedmiocie absolutorium
(art. 204 ust. 1 pkt. 1 i 2) na tej podstawie udziela lub nie absolutorium (art. 226 ust. 2);
ABSOLUTORIUM  to pozytywne skwitowanie wykonania przez RM ustawy bud\
etowej. W praktyce
nabiera ono szerszego znaczenia, stanowiąc polityczną ocenę działalności rządu, ale odmowa udzielenia
absolutorium nie pociÄ…ga za sobÄ… \
adnych skutków prawnych, choć w sensie politycznym mo\
e oznaczÄ…
wezwanie premiera do dymisji (o ile to ten rząd wykonywał ten bud\
et);
 PRZEPROWADZENIE DEBATY np. nad wnioskiem premiera o votum zaufania (art. 160) czy nad absolutorium;
INSTRUMENTY KONTROLI SPRAWOWANE PRZEZ SENAT:
 CHOĆ K. ICH NIE NADAJE, TO W PRAKTYCE I W RSEN POWSTAA
Y PEWNE INSTRUMENTY KONTROLI, takie jak:
* oświadczenia senatorskie (art. 49 RSen)  mogą dot. ka\
dej kwestii zwiÄ…zane z wykonaniem mandatu i
wnioski do członków RM, na które adresat ma 30 dni na odpowiedz
;
* prawo \
ądania od przedstawicieli RM (i in. podmiotów) informacji, wyjaśnień i opinii, materiałów i
czynnego uczestnictwa w posiedzeniach komisji (art. 60 ust. 3-5 RSen);
 ich podstawa i zwiÄ…zane z nimi ew. obowiÄ…zki sÄ… dyskusyjne;
52
REFERENDUM
POJ
CIA OGÓLNE
 REFERENDUM (GA
OSOWANIE LUDOWE)  TO FORMA DEMOKRACJI BEZPOÅšREDNIEJ, POLEGAJ
CA NA
WYPOWIADANIU SI
WYBORCÓW, W FORMIE GA
OSOWANIA, NA TEMATY DOT. SPRAW CAA
EGO PAC
STWA LUB
JEGO CZ
ÅšCI, PRZEBIEGAJ
CE W OPARCIU O PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO ORAZ
SFORMUA
OWANIE ALTERNATYWY  TAK/NIE B
Dy
OPCJI DO WYBORU;
* referendum  głosowanie nad określonym problemem;
* plebiscyt  głosowanie nad wyra\
eniem poparcia lub zaufania dla określonej osoby
(w prawie międzynarodowym ma te\
inne znaczenie  jako głosowanie ogółu mieszkańców nad
przynale\
nością państwową);
 współcześnie wywodzi się z doktryny szwajcarskiej, czemu dała oparcie filozofia J.J. Rousseau;
 powszechnie przyjęte w ró\
nych systemach rządów, ale nie jest uwa\
ane za warunek konieczny
demokratyzmu;
 rodzaje referendum:
* kryterium zasięgu terytorialnego referendum ogólnokrajowe i lokalne;
* kryterium obowiązku jego przeprowadzenia referendum obligatoryjne (np. dla przyjęcia Konstytucji z
1997 r.) i fakultatywne (gdy podmioty zarzÄ…dzajÄ…ce referendum uznajÄ… to za potrzebne);
* kryterium skutków prawnych referendum wią\
ące (gdy przedmiot referendum nabiera bezpośredniej
skuteczności w jego wyniku) i konsultatywne (stanowi wskazówkę dla władz);
* kryterium momentu przeprowadzenia  referendum uprzednie (przed wydaniem aktu/decyzji przez władze)
i następcze (jako zatwierdzenie);
* kryterium aktu normatywnego referendum ustawodawcze (uchwalenie ustawy w formie głosowania
ludowego  nie istnieje obecnie w polskim prawie) i konstytucyjne (fakultatywne lub obligatoryjne);
 kwestia sporna  ocena instytucji:
* ma pewien element antyparlamentarny, szczególnie gdy mo\
e być zarządzane bez udziału parlamentu (np.
DeGaule korzystał z referendum by przeprowadzić kwestie, których nie mógł przeprowadzić w parlamencie, a
referenda te miały w praktyce charakter plebiscytów);
* mo\
liwość manipulacji, gdy połączy się kilka ró\
nych opcji, a mo\
na wybrać tylko  tak lub  nie ;
* praktyka referendów w Europie Zachodniej ma raczej pozytywne efekty, choć w polskiej historii ma
odmienne doświadczenia  w okresie międzywojennym nie wprowadzona do Konstytucji; w okresie PRL
referendum  3xtak fałszowane potem w 1987 r. tak\
e; dopiero w Małej Konstytucji wprowadzono
referendum ogólnokrajowe i lokalne (du\
o przeprowadzono lokalnych); te\
do zatwierdzenia Konstytucji, a
potem w zwiÄ…zku ze wstÄ…pieniem do UE;
REFERENDUM W KONSTYTUCJI Z 1997 R.
 art. 4 ust. 2 umiejscawia procedury demokracji bezpośredniej jako uzupełniające w stosunku do demokracji
przedstawicielskiej i trybu parlamentarnego podejmowania decyzji;
 2 rodzaje  referendum lokalne i ogólnokrajowe;
 art. 125  przeprowadzane w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa w Konstytucji wskazane
2 przypadki:
* art. 90 ust. 3  tzw.  referendum unijne  wyra\
enie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, na
podstawie której Polska przeka\
e org. m. lub organowi m. kompetencje organów władzy państwowej w
niektórych sprawach jako alternatywny sposób dla parlamentarnego podjęcia tej decyzji, przeprowadzane na
zasadach ogólnych z art. 125, więc wa\
na jest frekwencja, by referendum było wią\
ące, a gdyby nie było
wymaganej frekwencji, Sejm mo\
e podjąć uchwałę o przyjęciu parlamentarnego trybu ratyfikacji;
* art. 235 ust. 6  referendum konstytucyjne  dopiero po uchwaleniu zmiany Konstytucji przez Sejm i Senat,
a konieczne jest spełnienie 2 przesłanek:
zmiana dot. TYLKO rozdz. I, II, XII;
mogÄ… go za\
ądać podmioty mające prawo inicjatywy do zmiany Konstytucji;
 tryb i zasady przeprowadzania referendum wg Konstytucji ma określić ustawa ustawa o referendum
ogólnokrajowym (uRO) postanowienia wspólne dla ró\
nych rodzajów referendów, a w sprawach
nieuregulowanych odsyła do ows, a potem przepisy szczególne dot. referendum w sprawach o szczególnym
znaczeniu dla państwa, referendum z art. 90 i referendum z art. 235;
* referendum lokalna  art. 170 Konstytucji i odrębna ustawa;
53
REFERENDUM W SPRAWACH O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA PAC
STWA
 CHARAKTER FAKULTATYWNY  brak obowiÄ…zku przeprowadzenia go;
 PRZEDMIOT REFERENDUM sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa oznacza zakaz przeprowadzenia
referendum w sprawach nie związanych z interesem państwa, ale nie istnieją \
adne procedury zakwestionowania
dopuszczalności referendum, ale równie\
oznacza zakaz ustanawiania przez ustawodawcę zwykłego wyjątków;
* tylko sprawa = problem natury ogólniejszej czy kierunkowej;
* przedmiotem mo\
e być konkretny akt/decyzja, tylko gdy Konstytucja/ustawa nie zastrzega tego dla
kompetencji jakiegoÅ› organu (np. ratyfikacja, dymisja rzÄ…du, obsadzenie stanowiska, uchwalenie ustawy);
* mogą być sprawy  tzn. mo\
na poddać pod głosowanie kilka spraw w jednym, referendum, nawet jeśli są ze
sobÄ… niezwiÄ…zane;
* sposób formułowania pytań i ich precyzji  raczej niedopuszczalne jest skumulowanie kilku spraw w jedno
pytanie, na które wyborca ma odpowiedzieć tak lub nie, np. referendum prywatyzacyjne  niejasność
sformułowań doprowadziła do niskiej frekwencji;
NSA uznał, i\
nie jest naruszeniem prawa odmowa przeprowadzenia referendum gminnego, gdy pytania
zawierają informacje niepełne, wprowadzające w błąd;
niedopuszczalne jest (choć prawo na ten temat milczy) formułowanie pytań, których odpowiedz
byłaby
sprzeczna z KonstytucjÄ…, tak te\
NSA w stosunku do gminnego  nie mo\
e prowadzić do rozwiązań
sprzecznych z prawem;
* brak przepisów dot. terminu przeprowadzenia referendum i brak zakazu łączenia wyborów i referendum
(uRO), a art. 228 ust. 7 zakazuje przeprowadzania referendum w czasie stanu nadzwyczajnego i 90 dni po nim;
 PODMIOT MAJ
CY PRAWO ZARZ
DZIĆ REFERENDUM:
Sejm charakter autonomiczny, wymagana uchwaÅ‚a wiÄ™kszoÅ›ciÄ… bezwzglÄ™dnÄ… przy ½ obecnych i moze
to uczynić te\
na wniosek Senatu, RM, 500.000 obywateli (nie mo\
e dot. wydatków i dochodów,
obronności państwa, amnestii; a PKW mo\
e sprawdzić liczbę głosów, wtedy Marszałek Sejmu przedstawia
pod obrady Sejmu kwestię zarządzenia referendum, którą Sejm ma obowiązek rozpatrzenia wniosku
wyborców, ale nie musi zarządzić referendum);
Prezydent za zgodą Senatu ale nie ma konieczności kontrasygnaty. Prezydent sam decyduje o treści
zarzÄ…dzenia, a Senat mo\
e jedynie wyrazić zgodę lub odmówić jej wyra\
enia uchwałą podjętą większością
bezwzglÄ™dnÄ… przy ½ obecnych;
* nie ma przeszkód do łączenia kilku referendów czy do łącznego zarządzenia przez Sejm i prezydenta;
 ZASADY I TRYB PRZEPROWADZANIA REFERENDUM  podobne jak w przypadku wyborów:
* 4 przymiotniki  powszechne, równe, bezpośrednie i w głosowaniu tajnym;
* przeprowadza PKW, komisarze wyborczy (powoływaniu przez PKW) oraz obwodowe komisje do spraw
referendum (działają analogicznie jak obwodowe w wyborach);
* analogiczne zasady sporządzania spisu i rejestru wyborców oraz obwodów głosowania;
* kampania  prezentowanie stanowiska w sprawie będącej przedmiotem referendum przez poszczególnych
uczestników \
ycia politycznego;
* podmiotami do formalnego uczestnictwa w kampanii ref. sÄ…:
partie polityczne, które uzyskały w ostatnich wyborach min. 3% poparcia;
kluby parlamentarne;
ogólnopolskie stowarzyszenia i inne organizacje oraz zarejestrowane przed datą zarządzenia
fundacje, których statutowa działalność dot. przedmiotu referendum;
pełnomocnik grupy wyborców, z których inicjatywy zostało zarządzone referendum;
weryfikuje PKW, a spory rozstrzyga SN;
* głosowanie  w ciągu 1 lub 2 dni, w przypadku dwudniowego mo\
na podać frekwencję i konieczne jest
zabezpieczenie urny i lokalu wyborczego;
głosy niewa\
ne  inna karta, karta w całości przedarta, brak odpowiedzi lub udzielił więcej odpowiedzi;
* PKW ustala wyniki i przekazuje do publicznej wiadomości, oraz sprawozdanie do SN;
* weryfikacja nale\
y do SN, a ka\
dy wyborca mo\
e wnieść protest;
wa\
ne gdy nie doszło do naruszeń prawa, mogących mieć wpływ na wynik głosowania;
* wynik jest wiÄ…\
Ä…cy gdy:
frekwencja wyniosła min. 50% uprawnionych do głosowania, inaczej charakter konsultacyjny;
większość głosów oddanych na  tak jest większa ni\
liczba głosów pozostałych (przeciw i
niewa\
nych), więc mo\
liwa jest sytuacja, w której nie zapadnie rozstrzygnięcie;
* gdy jest wiÄ…\
ące uRO nakłada na właściwe organy obowiązek niezwłocznej realizacji referendum, co musi
nastąpić nie póz
niej ni\
60 dni od uchwały SN. Brak jednak prawnych sankcji w stosunku do Sejmu,
gdy\
prezydent, premier, ministrowi i in. mogą odpowiadać przed TS;
54
REFERENDUM LOKALNE (ART. 170)
 dopiero ustawa z 2000 r. o referendum lokalnym rozszerzyła to referendum na wszystkie szczeble
samorzÄ…du lokalnego;
 art. 170  przedmiot sprawy dot. danej wspólnoty samorządowej, co oznacza:
* nie mogą to być sprawy nie mieszczące się w zakresie kompetencji danej wspólnoty. Na tym tle
powstawały kontrowersji i stopniowo NSA przyjął wąską interpretację zakresu referendum, ale odmienne
stanowisko TK, wg którego przedmiotem mogą być wszelkie istotne sprawy społeczne, gospodarcze
lub kulturowe, a nie zastrze\
one dla wyłącznej kompetencji innych władz;
na szczeblu gminnych szczególnym rodzajem jest samoopodatkowanie się;
* mo\
liwe referendum w sprawie odwołania lokalnego organu przedstawicielskiego pochodzącego z
wyborów bezpośrednich  rada gminy (miasta, powiatu), sejmik województwa, wójt (burmistrz, prezydent
miasta);
 inicjatywa:
* organ stanowiÄ…cy danej jednostki samorzÄ…du terytorialnego;
* wniosek wyborców (10% - gmina i powiat, 5% - województwo);
 czynne prawo wyborcze jak do wyborów + cenzus domicylu (stałe zamieszkanie na terenie jednostki
samorzÄ…du);
 ustalanie wyników przez terytorialne i obwodowe komisje ds. referendum;
 wa\
ne  gdy frekwencja min 30%, a wiÄ…\
ące  gdy za jednym z rozwiązań jest więcej wa\
nie oddanych
głosów (2/3 przy samoopodatkowaniu);
 zobowiązanie organu do podjęcia niezwłocznie czynności realizujących referendum;
* gdy dot. odwołania organu to kadencja kończy się z dniem ogłoszenia wyników wyborów (z mocy prawa
ustaje działalność zarządu, a premier wyznacza osobę tymczasowo spełniającą funkcję tych organów);
55
PREZYDENT
POZYCJA USTROJOWA
 pozycja ustrojowa prezydenta wyznaczana jest przez zasadę podziału władz i określenie tego urzędu jako jednego
z członów władzy wykonawczej wyznacza ją 6 podstawowych zasad:
* zasada dualizmu  odrębne działanie Prezydenta i rządu, czemu daje wyraz min. systematyka Konstytucji, a
domniemanie kompetencyjne w sprawach polityki państwa przysługuje RM, która jest powiązana z Sejmem
personalnie i politycznie, a z prezydentem w ograniczonym stopniu;
* funkcja arbitra (czuwanie nad konstytucyjną ciągłością państwa i interweniowanie w razie zakłóceń stosunków
Sejm-RM) jako element zracjonalizowania systemu parlamentarnego;
* wybór przez Naród, co umacnia pozycję prezydenta jako arbitra;
* kadencyjność (art. 127 ust. 2  5 lat i jedna reelekcja);
* niezale\
ność w wykonywaniu konstytucyjnych zadań i kompetencji daje mu konstrukcja odpowiedzialności
(brak odpowiedzialności politycznej, a jedynie konstytucyjna za naruszenie prawa), choć ograniczona przez
instytucjÄ™ kontrasygnaty;
* gwarancjÄ… niezale\
ności jest te\
niepołączność (incompatibilitas)  art. 132  nie mo\
e piastować
\
adnego innego urzędu ani pełnić \
adnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze
sprawowanych urzędem nie oznacza to wymogu apolityczności;
 zadania prezydenta wyznacza art. 126  jest najwy\
szym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości
władzy państwowej, oraz czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na stra\
y suwerenności i
bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium;
* nie jest to katalog wyczerpujący, a jedynie wartości najwa\
niejsze, o czym świadczy całokształt postanowień
konstytucyjnych dot. prezydenta, a szczególnie art. 144 ust. 2 zawierający prerogatywy;
* art. 126 ust. 3 rozstrzyga czy z w/w zadań mo\
na wyinterpretować środki działania, nawet jeśli nie są wyraz
nie
przyznane stanowiÄ…c, \
e wykonuje powy\
sze zadania w zakresie i na zasadach określonych w
Konstytucji i ustawach;
* wymienienie wartości, na których stra\
y ma stać prezydent  suwerenność, integralność, bezpieczeństwo
wewnętrzne i zewnętrzne  ma 2 funkcje:
subiektywną  art. 126 nakłada na prezydenta szczególną odpowiedzialność za ochronę tych wartości;
obiektywną  art. 126 to przyznanie tym wartościom rangi konstytucyjnej, więc zobowiązanie ka\
dego
adresata do ich poszanowania i przestrzegania;
* czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji to zobowiązanie do obserwowania pod tym kątem organów
władzy państwowej, ale ostateczna decyzja w tej sprawie nale\
y do władzy sądowniczej;
* zagwarantowanie ciągłości władzy państwowej to nadanie prezydentowi funkcji arbitra (nawiązanie do fr.
K. z 1958 r.) i zobowiązanie do takiego wykorzystywania swoich kompetencji do ochrony tej ciągłości;
WYBORY PREZYDENTA I JEGO MANDAT
 wybierany przez Naród  co jest niespójne z uregulowaniami dot. kompetencji prezydenta, ale jest wynikiem
historycznych uwarunkowań;
 wybory 4-roprzymiotnikowe:
* powszechne  czynne  jak do Sejmu, bierne  od 35 lat;
* równe  aspekt formalny, a aspekt materialny nie ma znaczenia, gdy\
jest tylko jeden mandat, więc cały kraj jest
jednym okręgiem wyborczym;
* bezpośrednie;
* w głosowaniu tajnym;
ORGANIZACJA WYBORÓW
 zarządzenia wyborów dokonuje Marszałek Sejmu na dzień pomiędzy 100-75 dniem przed końcem kadencji,
tak by wybory zakończyły się przed końcem kadencji i by pozostał jeszcze czas na wypowiedzenie się przez SN;
* w razie przedterminowego opró\
nienia urzędu Marszałek Sejmu zarządza w ciągu 14 dni od
opró\
nienia, na dzień najpóz
niej 60 od daty zarzÄ…dzenia;
* w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych wybory mogą być dopiero 90 dni po
zakończeniu;
 bierne prawo wyborcze  mający pełne prawa wyborcze i najpóz
niej w dniu wyborów 35 lat, o ile nie był ju\

prezydentem 2 kadencje. Mo\
na wielokrotnie kandydować;
 zgłaszanie kandydatów  przez min. 100.000 wyborców;
 większość bezwzględna, a II tura w ciągu 14 dni po I turze, a jeśli jeden z kandydatów wycofa się, umrze, lub
utraci prawo wybieralności to odracza się o kolejne 14 dni;
56
 weryfikacja wa\
ności wyborów przez SN, który ma na to 30 dni, co jest czasem zbyt krótkim, ale
brak orzeczenia do czasu zakończenia kadencji urzędującego prezydenta nie powoduje zakazu objęcia urzędu,
skoro w art. 131 ust. 2 pkt. 3 jednÄ… z przyczyn niewa\
ności wyborów jest stwierdzenie niewa\
ności wyborów;
OBJ
CIE URZ
DU
 po zło\
eniu przysięgi przed ZN, powinno się odbyć ostatniego dnia kadencji poprzedniego;
 w praktyce nowy prezydent wygłasza krótkie wystąpienie w formie orędzia przed ZN, które nie mo\
e być
przedmiotem debaty;
 objęcie urzędu powoduje przekształcenie prezydenta-elekta w prezydenta urzędującego i rozpoczęcie
kadencji;
STATUS PRAWNY
 niepołączność z \
adnym innym urzędem lub funkcją publiczną, z wyjątkiem tych, które są związane ze
sprawowaniem urzędu;
 podlega te\
rygorom ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące
funkcje publiczne, min. obowiązek składania do Pierwszego Prezesa SN oświadczeń majątkowych oraz o
ewentualnej działalności gospodarczej współmał\
onka;
 wynagrodzenie prezydenta i uprawnienia emerytalno-socjalne reguluje ustawa o wynagrodzeniu osób
zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz ustawa o uposa\
eniu byłego Prezydenta;
 wyłączona kognicja sądów powszechnych (tylko przed TS), ale konieczna uchwała ZN immunitet formalny,
całkowity, wzruszalny i nietrwały, dot. tylko odpowiedzialności karnej, więc cywilna nie jest wykluczona, ale
nie za działania w ramach sprawowania urzędu;
 nie ma mo\
liwości sądowego dochodzenia obietnic składanych w kampanii (uch. SN);
 nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej, a w razie odmiennej opcji politycznej prezydenta i większości
parlamentarnej muszą wypracować sobie model współistnienia, co nazywa się cohabitation (z fr.);
 odpowiedzialność konstytucyjna za czyny, którymi w zakresie swojego urzędowania lub w związku z
zajmowanym urzędem, naruszył Konstytucję lub inną ustawę (tzw. delikt konstytucyjny), za przestępstwo i
przestępstwo skarbowe na wniosek 140 członków ZN, rozpatrywany przez Komisję Odpowiedzialności
Konstytucyjnej Sejmu, która przedstawia ZN stosowny wniosek uchwała stawiająca prezydenta przed TS musi
zapaść większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN, a skutkiem tej uchwały jest te\
zawieszenie sprawowania
urzędu przez Prezydenta i zastępowanie go przez Marszałka Sejmu. Jeśli TS stwierdzi winę, to po
przeprowadzonym postępowaniu postanawia o zło\
eniu prezydenta z urzędu;
* w praktyce mo\
e nastąpić jedynie w przypadku powa\
nego kryzysu konstytucyjnego;
OPRÓśNIENIE URZ
DU
 art. 131 ust. 2:
* śmierć prezydenta;
* zrzeczenie się urzędu  mo\
e w ka\
dym czasie i skuteczny z chwilą zło\
enia;
* trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia uchwałą ZN większością 2/3
ustawowej liczby członków ZN;
* zło\
enie prezydenta z urzędu orzeczeniem TS;
* stwierdzenia niewa\
ności wyboru Prezydenta lub z innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze;
 skutek opró\
nienia  powstanie po stronie Marszałka Sejmu obowiązku zastępowania prezydenta, a gdy nie
mo\
e wypełnić tych obowiązków zastępuje go Marszałek Senatu;
 osoba zastępująca prezydenta nie mo\
e jedynie zarządzić skrócenia kadencji sejmu, ale w praktyce
powinien powstrzymać się od działań, niebędących załatwieniem sprawy niecierpiącej zwłoki;
 przejściowa niemo\
ność sprawowania urzędu:
* ALBO zawiadamia o tym Prezydent Marszałka Sejmu, który go zastępuje (brak uregulowań dot. kolejnego
zastępstwa);
* ALBO na wniosek Marszałka Sejmu stwierdza to TK i powierza tymczasowo obowiązku Marszałkowi;
57
KONTRASYGNATA I PREROGATYWY
 kontrasygnata pełni 2 funkcje ustrojowe:
* uzale\
nia prezydenta od premiera;
* przejęcie przez premiera odpowiedzialności politycznej za ten akt, co powoduje pośrednie uzale\
nienie
prezydenta od parlamentu;
 prerogatywy  akty prezydenta zwolnione z obowiązku zło\
enia kontrasygnaty, a odpowiedzialność za nie ponosi
prezydent tylko gdy zostanÄ… wydane z naruszeniem prawa (odp. konst.);
 historia instytucji kontrasygnaty:
* TAK  konstytucja marcowa i kwietniowa (bardzo ograniczona);
* TAK  nowela kwietniowa z 1989 r. (tylko do najwa\
niejszych aktów prawnych, które miały być określone w
ustawie, nigdy nie wydanej);
* TAK  Mała Konstytucja z 1992 r. (zasada  kontrasygnata aktów prawnych prezydenta + lista kilkunastu
prerogatyw, ale nie uznano w praktyce tego wyliczenia za enumeratywne, co poparł nie jednomyślnie TK);
 w Konstytucji z 1997 r.  AKTY URZ
DOWE PREZYDENTA (POJ
CIE SZERSZE NIÅ› AKTY PRAWNE  wszystkie
decyzje i działania podjęte przez prezydenta w okresie wykonywania urzędu), więc nie dot. aktów w formie ustnej.
WyjÄ…tki od zasady w art. 144 ust. 3:
* stosunki prezydenta z parlamentem (1-8);
* sprawy związane z powoływaniem i odpowiedzialnością rządu i ministrów (11-15);
* powoływania innych organów państwowych (20-27);
* tradycyjnych uprawnień głowy państwa (16-19);
tak by mógł pełnić funkcję arbitra, a prerogatywy te wychodzą poza zakres działań rządu;
 zawsze udziela premier (umocnienie jego pozycji wobec prezydenta i innych członków RM), który ma pełną
swobodÄ™ decyzji, a prezydent nie ma \
adnych środków do wymuszenia jej;
 w art. 144 ust. 2 zaznaczone, \
e bierze na siebie odpowiedzialność przed Sejmem, ale to mylące stwierdzenie,
gdy\
premierowi nie mo\
na wyrazić indywidualnego votum nieufności, a jedynie konstruktywne w stosunku do
całej RM;
 uzyskanie kontrasygnaty jest konieczną przesłanką wa\
ności aktu, a wydanie go pomimo braku kontrasygnaty
mo\
e stanowić naruszenie konstytucji;
KOMPETENCJE PREZYDENTA
RELACJE Z POZOSTAA
YMI WA
ADZAMI
 FUNKCJA ARBITRA kompetencje związane z zorganizowaniem i personalnym składem władz oraz
mo\
liwości hamowania działalności tych władz;
 STOSUNKI Z PARLAMENTEM parlament nie ma wpływu na wybór prezydenta, a wobec urzędującego ma tylko
mo\
liwość pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej. Uprawnienia prezydenta wobec parlamentu:
* organizacyjne  zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedzeń izb, ale podporządkowane
terminom wyznaczonym przez konstytucjÄ™;
* inicjatywne  inicjatywa ustawodawcza, zarzÄ…dzenie referendum za zgodÄ… Senatu;
* hamujące  veto ustawodawcze, wniosek do TK w ramach kontroli prewencyjnej lub następczej, rozwiązanie
sejmu w enumeratywnie wyliczonych przypadkach;
* komunikujące  orędzie (wystąpienie prezydenta na forum sejmu, senatu, ZN, komunikujące stanowisko w
jakiejś sprawie), którego powaga podkreślona jest koniecznością niezwłocznego włączenia go przez Marszałka
Sejmu do porzÄ…dku obrad i nie przeprowadzaniem debaty nad nim;
 STOSUNKI Z RZ
DEM wyraz
ny rozdział kompetencji prezydenta i rządu, a prezydent nie dysponuje
mo\
liwościami wpływania na politykę rządu, a w praktyce kształt stosunków zale\
y od układu politycznego i
dobrych obyczajów do których nale\
y informowanie prezydenta o istotnych sprawach funkcjonowania rzÄ…du
(prezydent mo\
e mieć swojego przedstawiciela w posiedzeniach RM);
* szerokie uprawnienia w procesie powoływania RM, które osłabiane są w razie istnienia stabilnej większości
w sejmie;
* dokonywanie zmian (na wniosek premiera) w składzie urzędującego rządu;
* brak środków egzekwowania odpowiedzialności rządu przez prezydenta, a jedynie mo\
e zło\
yć wniosek
do Sejmu o pociągnięcie premiera/ministra do odp. konst., tylko w razie złamania przez nich prawa;
* ograniczone mo\
liwości oddziaływania na prace rządu, min. poprzez Radę Gabinetową  RM pod
przewodnictwem prezydenta zwoływana przez niego w sprawach szczególnej wagi, ale jest to jedynie pole
dyskusji, gdy\
RG nie przysługują kompetencje RM oraz poprzez podejmowanie rozstrzygnięć w
sprawach zagranicznych i obronności (ale w znacznym stopniu okrojone);
58
 STOSUNKI Z WA
ADZ
S
DOWNICZ
ze względu na zasadę niezale\
ności i niezawisłości prezydent nie ma
prawa wpływać na orzecznictwo, a jedynym wyjątkiem jest prawo łaski (nie dot. skazanych przez TS), ale ma
szerokie uprawnienia organizacyjne w stosunku do tej władzy:
* powołuje sędziów (z wyjątkiem TK i TS) na wniosek KRS (w której ma 1 przedstawiciela);
* powołuje Prezesa i Wiceprezesa TK, Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NSA spośród kandydatów
przedstawionych przez zgromadzenia ogólne tych sądów;
* określa tzw. przeliczniki wynagrodzeniowe dla poszczególnych grup sędziów;
SPRAWY STOSUNKÓW ZAGRANICZNYCH
 sprawy ogólnego kierownictwa w sprawach zagranicznych nale\
ą do RM, więc uprawnienia prezydenta w
tym zakresie są wyjątkami od zasady i zawsze muszą mieć wyraz
nÄ… podstawÄ™ konstytucyjnÄ…;
 szczególnie wa\
ne jest postanowienie art. 133 ust. 3  prezydent w zakresie polityki zagranicznej współdziała
z premierem i właściwym ministrem, co nakłada obowiązek dą\
enia do kompromisów i nie podejmowania działań
nie uzgodnionych z premierem i MSZ, ale jednocześnie Konstytucja określa prezydenta jako najwy\
szego
przedstawiciela RP oraz reprezentanta w stosunkach zewnętrznych, powierzając mu zadanie stania na
stra\
y suwerenności i integralności terytorialnej państwa;
 kompetencje prezydenta mo\
na podzielić na 4 grupy:
* reprezentowanie państwa w stosunkach zagranicznych  składa państwowe wizyty i w kraju przyjmuje
delegacje najwy\
szego szczebla, z czym wiÄ…\
e się prowadzenie rozmów i negocjacji, podpisywanie deklaracji,
komunikatów, apeli praktyka bogata, pełna konfliktów i Kwaśniewskiego i Wałęsy z rządem na tym tle,
* podejmowanie decyzji personalnych  mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych państwach i org. m.
(konieczna kontrasygnata, a w praktyce wa\
na rola te\
sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych), przyjmuje listy
uwierzytelniajÄ…ce i akredytujÄ…ce przedstawicieli dyplomatycznych;
* ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych;
* postanawianie o stanie wojny  kompetencja zastępcza do Sejmu, gdy ten nie mo\
e się zebrać na
posiedzenie, a spełnione są przesłanki dopuszczające wprowadzenie stanu wojennego (zbrojna napaść na RP
lub obowiązek wspólnej obrony wynikający z u.m.) + konieczna kontrasygnata;
 RATYFIKACJA TO OSTATECZNE POTWIERDZENIE W IMIENIU PAC
STWA U.M. JUÅ› ZAWARTEJ PRZEZ RM,
STANOWI
CA KONIECZNY WARUNEK NABRANIA PRZEZ NIE MOCY PRAWNEJ, TRADYCYJNIE NALEÅ›
CA DO
KOMPETENCJI GA
OWY PAC
STWA.
* umowy dot. spraw z art. 89 i 90 K. oraz wg uum tak\
e inne u.m., które przewidują wymóg ratyfikacji, a
szczególne okoliczności to uzasadniają;
* ratyfikacja pozwala na opublikowanie u.m. w Dz.U., staje się częścią krajowego porządku prawnego i mo\
na jÄ…
bezpośrednio stosować;
* dokonanie ratyfikacji jest prawem, a nie obowiązkiem prezydenta i choć wymaga kontrasygnaty i czasem
ustawy parlamentu, to prezydent mo\
e odmówić ratyfikacji lub odło\
yć ją na wskazany przez siebie termin,
mo\
e równie\
zwrócić się do TK o kontrolę prewencyjną;
uum  ustawa o umowach międzynarodowych;
SPRAWY OBRONNOÅšCI I BEZPIECZEC
STWA PAC
STWA
 choć sprawy ogólnego kierownictwa i odpowiedzialności za bezpieczeństwo wew. i zew. nale\
Ä… do RM, to
Konstytucja przyznaje prezydentowi POZYCJ
NAJWYśSZEGO ZWIERZCHNIKA SIA
ZBROJNYCH, ale z
zastrze\
eniem, \
e w czasie pokoju zwierzchnictwo to sprawuje MON, więc funkcja ta ma WYMIAR
SYMBOLICZNY, choć daje mu prawo do informacji i konsultacji. W tym celu prezydent powołuje Radę
Bezpieczeństwa Narodowego (RBN), jako organ doradczy w zakresie bezpieczeństwa wew. i zew.;
 mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajów sił zbrojnych (+ kontrasygnata);
 nadaje pierwszy stopień oficerski i stopnie generalskie, na wniosek MON;
 w sytuacji zagro\
enia bezpieczeństwa państwa:
* mo\
e w zastępstwie Sejmu wprowadzić stan wojny;
* mianuje i odwołuje na wniosek premiera Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych;
* na wniosek premiera mo\
e zarządzić całkowitą lub częściową mobilizację oraz u\
ycie sił zbrojnych do
obrony państwa;
 uprawnienia dot. stanów nadzwyczajnych: wojennego i wyjątkowego  wprowadza prezydent na wniosek RM i
następnie przedkłada Sejmowi;
59
STANOWIENIE PRAWA
 bardzo skromne kompetencje w zakresie prawa powszechnie obowiÄ…zujÄ…cego jedynie art. 234 gdy w okresie
stanu wojennego Sejm nie mo\
e zebrać się na posiedzenie prezydent na wniosek RM (+kontrasygnata) wydaje
rozporzÄ…dzenia z mocÄ… ustawy w zakresie:
 ograniczenia wolności praw;
 zasad wyrównania strat majątkowych wynikających z w/w ograniczenia;
* powinny odpowiadać stopniowi zagro\
enia i zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego
funkcjonowania państwa;
* powinny być przedstawione do zatwierdzenia na najbli\
szym posiedzeniu Sejmu;
 akty podustawowe:
* rozporządzenia i zarządzenia na zasadach ogólnych (art. 92 i 93);
* postanowienia  dla realizacji konstytucyjnych kompetencji, np. zarządzanie wyborów parlamentarnych;
 mo\
liwości wpływania na prawodawstwo:
* prawo inicjatywy ustawodawczej;
* prawo weta ustawodawczego;
* wniosek do TK o kontrolę następczą i prewencyjną;
* kompetencja do ratyfikacji u.m.;
TRADYCYJNE KOMPETENCJE GA
OWY PAC
STWA
 kompetencje specyficzne, których nie da się powierzyć innemu organowi, nie niosące ze sobą treści
politycznych, ale będące przejawem władzy państwowej; stanowią prerogatywy prezydenta:
* prawo Å‚aski;
* nadanie obywatelstwa polskiego i wyra\
enie zgody na zrzeczenie siÄ™ go;
* nadawanie orderów i odznaczeń;
 te\
działania pozaprawne związane z funkcją głowy państwa jako reprezentanta  wizyty, odwizyty,
kontaktu z ró\
nymi środowiskami;
60
RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZ
DOWA
POZYCJA USTROJOWA
2 znaczenia pojęcia  rząd :
znaczenie wąskie  to RM, innymi słowy gabinet. To pojęcie nie występuje w obecnej konstytucji, ale
występowało min. w Małej Konstytucji z 1992 r.
znaczenie szerokie  to cała administracja rządowa, tj RM, premier i wicepremierzy, ministrowie, kierownicy tzw.
urzędów centralnych oraz terenowa organizacja rządowa podporządkowana albo wojewodzie albo organom
centralnym
odnosi się do całego systemu sprawowania władzy w państwie; obejmuje całokształt organów państwowych
(stÄ…d np. rzÄ…dy parlamentarne, prezydenckie) a czasem te\
pewne elementy polityczne (np. rzÄ…dy autorytarne,
demokratyczne)
Pozycja ustrojowa określona przez następujące elementy:
RM istnieje jako równorzędny obok Prezydenta organ władzy wykonawczej
RM i jej członkowie ponoszą za swą działalność odpowiedzialność polityczną, oraz indywidualną
odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu;
RM to organ kolegialny skupiający jednoosobowe organy o własnych kompetencjach;
RM skupia w swych kompetencjach najwa\
niejsze rozstrzygnięcia dot. bie\
ącego prowadzenia polityki państwa;
RM sprawuje kierownictwo całego systemu administracji rządowej, a poprzez premiera nadzór nad
działalnością samorządu lokalnego rozszerzenie kompetencji po wejściu do UE, gdy\
RM ma kompetencje do
określania stanowiska Polski w organach wykonawczych UE;
POWOA
ANIE I ODPOWIEDZIALNOŚĆ RADY MINISTRÓW
DYMISJA RADY MINISTRÓW  oświadczenie premiera dokonane w imieniu rządu o woli zakończenia urzędowania i
otwierajÄ…ce procedurÄ™ tworzenia nowego rzÄ…du.
(1) na pierwszym posiedzeniu nowego rządu i musi zostać przyjęta przez prezydenta (art. 162 ust. 1)
(2) nie uchwalenie votum zaufania przez sejm (art. 162 ust. 2 pkt. 1) (prezydent musi przyjąć tą dymisję)
 dla nowo powstałego rządu (art. 154 ust. 2);
 w przypadku zwrócenia się premiera o votum zaufania (art. 160)
(3) wyra\
enie konstruktywnego votum nieufności (art. 162 ust. 2 pkt. 2 w zw. z art. 158)
(4) rezygnacja premiera (art. 162 ust. 2 pkt. 3)  prezydent mo\
e odmówić przyjęcia dymisji (art. 162 ust. 4)
 analogicznie te\
śmierć premiera
art. 162 ust. 3  Prezydent przyjmując dymisję RM, powierza jej dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania
nowej RM brak prawnego ograniczenie mo\
liwości działania takie RM, ale taki jest zwyczaj polityczny;
art. 38 UoRM  wraz z dymisją RM dymisje składają te\
sekretarze i podsekretarze stanu, wojewodowie i
wicewojewodowie  o ich przyjęciu decyduje premier w terminie 3 miesięcy od powołania nowej RM;
PROCES TWORZENIA NOWEGO RZ
DU:
Etap I (podstawowy)
 art. 154 ust. 1  prezydent desygnuje premiera, który proponuje skład RM taką RM prezydent powołuje
najpóz
niej w 14 dni od pierwszego posiedzenia lub przyjęcia dymisji
* po wyborach z reguły prezydent desygnuje premiera po przyjęciu dymisji od poprzedniego, ale w 2001 r.
desygnował L. Millera dzień przed ogłoszeniem oficjalnych wyników, a powołał nową RM w dniu pierwszego
posiedzenia, czyli wraz z przyjęciem dymisji poprzedniej RM;
* wybór premiera teoretycznie dowolny, w praktyce prezydent musi liczyć się z siłami politycznymi;
* desygnacja nie ma skutków dla poprzedniej RM, a jedyne obowiązki dla nowego premiera to skompletowanie
RM;
* prezydent nie mo\
e powołać RM z wyłączeniem pewnych ministrów, albo powołuje taką RM jaką chce
premier, albo nie;
* w momencie powołania (i zło\
enia przysięgi) nowa RM zaczyna działać;
 art. 154 ust. 2  w ciągu 14 dni premier przedstawia Sejmowi expose wniosek o votum zaufania (bezwzględna
wiÄ™kszość przy ½ obecnych wiÄ™cej na tak ni\
przeciw i wstrzymujÄ…cych siÄ™)
* kiedyś jeszcze tzw. przesłuchania ministrów przez komisje, ale nowela Regulaminu Sejmu z 1997 r. zniosła to;
* po expose  pytania i dyskusja, a na koniec zabiera głos premier głosowanie nad udzieleniem tzw.
inwestytury parlamentarnej( domniemanie zaufania sejmu do rzÄ…du);
61
TAK NIE Etap II (art. 154 ust. 3)
 premier składa dymisję, prezydent ją przyjmuje i powierza obowiązki;
nowa RM zaczyna
 Sejm w ciągu 14 dni musi powołać nowego premiera i zaproponowanych przez niego
działać;
czÅ‚onków RM i udzielić mu votum zaufania (wiÄ™kszość bezwzglÄ™dna przy ½ obecnych);
TAK NIE Etap III (art. 155 ust. 1)
 prezydent powołuje tą RM i  w ciągu 14 dni prezydent powołuje premiera i na jego wniosek
odbiera od niej przysięgę pozostałych członków RM i odbiera od nich przysięgę;
* poprzednia RM przestaje istnieć;
 w ciągu 14 dni sejm musi uchwalić votum zaufania zwykłą większością
(więcej za ni\
przeciw, wstrzymujÄ…cy nie liczÄ… siÄ™) przy ½ obecnych po
expose (procedura j/w);
TAK NIE
 premier składa dymisję RM, prezydent ją przyjmuje i
powierza obowiÄ…zki;
 art. 154 ust. 2  prezydent skraca kadencjÄ™ sejmu;
 powołanie rządu i odebranie od niego przysięgi jest konstytucyjnym obowiązkiem prezydenta, z wyjątkiem
sytuacji w których stwierdzi naruszenie terminów lub procedur konstytucyjnej i z wyjątkiem sytuacji z art. 162 ust.4.
Nie mo\
e odmówić ze względów politycznych, gdy\
gdyby porozumienie sejmu z prezydentem było mo\
liwe to
nie byłoby kolejnego etapu tworzenia rządu;
ODPOWIEDZIALNOŚĆ RADY MINISTRÓW:
 odpowiedzialność polityczna (za działalność RM  art. 157 ust. 1) solidarna (tylko konstruktywne votum
nieufności, a Mała Konstytucja z 1992 te\
zwykłe) lub indywidualna (votum nieufności);
* konstruktywne votum nieufności  w Polsce od 1992, nawiązanie do niemieckiej Ustawy Zasadniczej z 1949
r. art. 158 ustala jego warunki:
wniosek zawierający imienne (tzn. konstruktywne) wskazanie nowego premiera, ale nie musi być
umotywowany;
wniosek zło\
ony przez min. 46 posłów, a raz zło\
onego podpisu nie mo\
na wycofać;
mo\
liwe składanie wielu wniosków, debatowane łącznie, a przyjęcie pierwszego załatwia sprawę;
głosowanie najwcześniej po 7 dniach od zło\
enia wniosku, wniosku nie mo\
na wycofać;
za  większość ustawowej liczby posłów (231), bez względu na liczbę obecnych;
powtórny wniosek najwcześniej po 3 miesiącach, chyba \
e zgłosi go 115 posłów;
brak mo\
liwości rozwiązania parlamentu przez prezydenta w razie wyra\
enia votum nieufności. Taka
mo\
liwość była w Małej Konstytucji z 1992 r. po zwykłym votum nieufności.
* indywidualna odpowiedzialność  za sprawy nale\
Ä…ce do ich kompetencji lub powierzone im przez premiera
 art. 157 ust. 2
nie dot. premiera;
wniosek zło\
ony przez min. 69 posłów;
głosowanie najwcześniej po 7 dniach od zło\
enia wniosku, i powinien być zaopiniowany przez
odpowiedniÄ… komisjÄ™;
za  większość ustawowej liczby posłów (231), bez względu na liczbę obecnych;
powtórny wniosek najwcześniej po 3 miesiącach, chyba \
e zgłosi go 115 posłów;
* odpowiedzialność ministrów przez premierem  mo\
e \
ądać w ka\
dym momencie i z ka\
dego powodu
(odpowiedzialność polityczna) zło\
enia dymisji, a w razie jej braku wystąpić z wnioskiem do prezydenta (art.
161) pod rządami Małej Konstytucji sformułowanie  mo\
e powołać dawało prezydentowi prawo do
odmowy dokonania zmian w rządzie na wniosek premiera. Obecne sformułowania, wg większości doktryny nie
dajÄ… takiej mo\
liwości (o ile nie będzie błędów formalnych), ale w 2003 prezydent odmówił powołania nowego
ministra zdrowia
62
odpowiedzialność konstytucyjna premiera i członków RM  za naruszenie konstytucji lub ustaw lub przestępstwo
popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem;
* wniosek  Prezydent, 115 posłów rozstrzyga sejm 3/5 ustawowej liczby posłów (276) sąd właściwy to
Trybunał Stanu;
* ró\
nice z odpowiedzialnością prezydenta:
wniosek rozstrzyga Sejm, a nie Zgromadzenie Narodowe;
dot. tylko przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem (ustawa o TS traktuje to
jako alternatywę wobec odpowiedzialności przed zwykłymi sądami);
ma raczej funkcję karania, a nie odwołania ze stanowiska, gdy\
sejm ma łatwiejszy sposób odwołania.
SKA
AD I ORGANIZACJA RZ
DU
 RM jest organem kolegialnym, a jej skład ma charakter wieloosobowy rezygnacja w Konstytucji ze
stwierdzenia \
e  działa kolegialnie (dopiero w ustawie jest to stwierdzenie);
 Skład ma charakter zamknięty (art. 147):
* prezes RM;
* ministrowie (art. 149 ust. 1);
kierujący określonymi działami gospodarki;
wypełniający zadania wyznaczone przez premiera (w drodze rozporządzenia  art. 33 ust. 1 uRM);
* wiceprezesi RM (mo\
e być ministrem, tak samo premier  art. 147 ust. 3);
* kierownicy komitetów określonych w ustawie  ustawa musi zaznaczać, \
e jest to naczelny organ państwa
Komitet Badań Naukowych, Komitet Integracji Europejskiej;
 Poza składem RM:
* kierownicy tzw. urzędów centralnych  tworzone przez ustawę, wyodrębnione resortowo, ale ustawa na ich
czele nie postawiła ministra ani nie nadała im formy komitetu z art. 147 ust. 4 nie ponoszą
odpowiedzialności przed sejmem i TS, ale przed premierem lub ministrem;
* pełnomocnicy rządu (art. 10 uRM)  stanowisko tworzone przez rozporządzenie RM, obsada personalna
przez premiera;
* kancelaria prezesa RM (art. 26-31 uRM)  obsługa premiera, wicepremierów oraz innych ciał w strukturze
rządu. Na czele stoi Szef, powoływany i odwoływany przez premiera (z reguły równie\
jako minister-członek
RM)
* Rządowe Centrum Legislacji (art. 14a-i uRM)  koordynacja działalności legislacyjnej RM, premiera i innych
organów administracji rządowej oraz obsługa prawna RM, w tym wydawanie Monitora Polskiego i wydawanie
Dziennika Ustaw;
* Rządowe Centrum Studiów Strategicznych (art. 14j-o uRM)  prowadzenie prac słu\
Ä…cych prezesowi RM
do programowania strategicznego i prognozowania rozwoju gospodarczego i społecznego.
 Struktura RM
* pracami kieruje premier, zwołuje posiedzenia i im przewodniczy (terminy od Mazowieckiego przyjęły się we
wtorki);
* brak listy spraw, które muszą być przedmiotem posiedzenia. Przyjmuje się, \
e muszą to być sprawy nale\
Ä…ce
do zakresu działania rządu, ale to premier ma swobodę działania;
* obowiązek uczestniczenia wszystkich osób w posiedzeniach, choć mogą być reprezentowane przez inne
osoby z kierownictwa danego ministerstwa, ale podczas głosowania zastąpione mogą być tylko przez inne
ministra, wyznaczonego przez premiera;
* uczestnictwo innych osób mo\
e wynikać
z ustawy  do 2001 r. prezes NIK i prezes NBP, obecnie wg. art. 18 uRM sekretarz RM;
z decyzji premiera , który mo\
e zapraszać, z własnej inicjatywy lub na wniosek członka RM, inne osoby, w
szczególności kierowników urzędów centralnych, wojewodów i inne osoby;
ze zwyczaju  od rządu Jana Bieleckiego w posiedzeniach RM bierze udział przedstawiciel prezydenta,
choć niektóre posiedzenia zwoływane są tylko w konstytucyjnym składzie;
* rozstrzygnięcia zapadają w drodze politycznego konsensusu, a wyjątkowo premier zarządza głosowanie;
* posiedzenia są niejawne, sporządza się zapis ich przebiegu i protokoły ustaleń;
* te\
korespondencyjne uzgadnianie stanowisk (droga obiegowa)  wg Regulaminu RM jest to procedura
przyjmowania dokumentów, jeśli nie zgłoszą zastrze\
eń uwa\
a się dokument za przyjęty;
* szczególna forma  Rada Gabinetowa pod przewodnictwem Prezydenta (art.141).
* organy wewnętrzne i pomocnicze RM:
stałe komitety RM  tworzone w drodze zarządzenia premiera; inicjowanie, przygotowywanie i
uzgadnianie rozstrzygnięć lub stanowisk RM; z reguły składały się z członków rządu;
63
 komitety do określonych spraw  tworzone przez zarządzenie RM;
komisje do opracowania kodyfikacji  tworzone przez zarzÄ…dzenie RM;
Kolegium do Spraw SÅ‚u\
b Specjalnych  organ opiniodawczo-doradczy w sprawach dot. ABW, AW,
WSI, ochrony bezpieczeństwa państwa działań Policji, Stra\
y Granicznej, śandarmerii Wojskowej, BOR i
niektórych innych słu\
b. Min. opiniuje decyzje premiera w sprawie powołania szefów odpowiednich
resortów oraz Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego w Kancelarii Prezydenta. Mo\
e uczestniczyć te\

przedstawiciel prezydent;
komisje wspólne  tworzone przez RM w drodze rozporządzenia. Wypracowanie wspólnego stanowiska.
Np. Komisja Wspólna Rządu i Episkopatu;
Rada Legislacyjna działa przy premierze.
ZAKRES DZIAA
ANIA RADY MINISTRÓW
 art. 146 ust. 1  polityka wewnętrzna i zagraniczna RP polityka, tzn. nie tylko administracja/wykonywanie
ustaw, ale i strategiczne decydowanie o kierunkach działania o politycznym charakterze;
 art. 146 ust. 2  domniemanie kompetencyjne dla RM:
* odnosi siÄ™ do spraw polityki  te kompetencje wykonawcze zwiÄ…zane z funkcjÄ… rzÄ…dzenia;
* odnosi się do spraw polityki państwa  a nie do spraw lokalnych, co do których domniemanie kompetencyjne
przysługuje samorządowi terytorialnemu (art. 16 i art. 163);
 art. 146 to podstawowe i najwa\
niejsze, ale nie wszystkie zadania RM:
* ust. 3  kierowanie administracjÄ… rzÄ…dowÄ…, w sprawach nie przyznanych przez ustawy organom w zwiÄ…zku z art.
146 ust. 3 pkt. 3;
* kierowanie wykonaniem bud\
etu państwa, ale tutaj kompetencje ma podzielone z ministrem do spraw
finansów. A
ączy się to zadanie z ochroną interesów Skarbu Państwa (art. 146 ust. 3 pkt 4, 5, 6);
* art. 146 ust. 3 pkt 1  zapewnieni wykonania ustaw wraz z kompetencją do wydawania rozporządzeń
normatywnych (pkt. 2);
* art. 146 ust. 3 pkt 7 i 8  zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego oraz porządku
publicznego w związku z art. 146 ust. 3 pkt 11  sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności, ale
musi tu współpracować z prezydentem, który te\
ma kompetencje i obowiÄ…zku w tej dziedzinie;
* w dziedzinie stosunków międzynarodowych:
art. 146 ust. 3 pkt 9  ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami
międzynarodowymi, co ma szczególne znaczenie po przystąpieniu do UE;
art. 146 ust. 3 pkt 10  zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji i zatwierdza i wypowiada
inne umowy;
 art. 93 ust. 1  RM mo\
e podejmować uchwały jako akty wewnętrzne i a contrario do art. 93 ust. 2 nie wymagają
upowa\
nienia ustawowego w przeciwieństwie do zarządzeń premiera i ministrów, ale muszą spełniać pozostałe
wymogi aktów wewnętrznych:
* zgodność z prawem powszechnie obowiązującym;
* adresowane tylko do organów podległych;
* nie mogą tworzyć praw ani obowiązków obywateli, ani być podstawą decyzji wydawanych w postępowaniu
administracyjnym;
* podlegajÄ… kontroli sÄ…dowej w zakresie materialnym i kompetencyjnym, TK mo\
e generalnie uchylić, sądy mogą
nie zastosować w konkretnym przypadku, a sądy administracyjne mogą uznać niewa\
ność aktów i decyzji
wydanych na ich podstawie.
PREZES RADY MINISTRÓW
Kompetencje premiera koncentrujÄ… siÄ™ na:
 tworzeniu rzÄ…du i wnioskowaniu o dokonywanie zmian w rzÄ…dzie, a poniewa\
to on kontrasygnuje akty prawne
prezydenta jest jednocześnie jedynym partnerem głowy państwa. Z nim związane jest istnienie rządu, gdy\

udzielenie votum nieufności lub nieudzielenie votum zaufania to zawsze obalenie rządu;
 zakresie zadań i personalnej obsadzie ministerstw oraz innych organów centralnych, w tym sekretarzy i
podsekretarzy stanu w ministerstwach, kierowników urzędów centralnych, pełnomocników rządu, Szefa KPRM;
 organizacji prac rzÄ…du i reprezentacji RM (art. 148 pkt. 1, 2 i 4), w tym mo\
e \
ądać informacji, sprawozdań,
dokumentów, rozstrzyga spory kompetencyjne, wyznacza zastępstwo nieobecnego ministra;
 kierowaniu prac terenową administracją rządową  powołuje i odwołuje wojewodów i wicewojewodów (na
wniosek), kompetencje koordynacyjne i kierownicze (łącznie z ministrem właściwym do spraw administracji)
 zwierzchnictwie nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej  art. 148 pkt. 7 i w korpusie słu\
by
cywilnej  art. 153 ust. 2;
64
 nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego (art. 148 pkt. 6) choć ograniczony do legalności i w
formach i granicach określonych w Konstytucji i ustawach;
 stanowieniu prawa  wydawanie rozporządzeń (art. 148 pkt. 3 w zw. z art. 92) i zarządzeń (art. 93)
MINISTER
 2 rodzaje  tzw. ministrowie resortowi i ministrowie bez teki;
 stanowisko polityczne;
 tzw. 2 twarze ministra:
* jako członek RM  hierarchia wewnątrz RM jest w przewa\
ającej części nieformalna (nie licząc kierowniczej
roli premiera), wg uRM RM działa kolegialnie, a ka\
dy minister ma swoje obowiÄ…zki i prawa w tej strukturze:
prawo przedstawiania swojego stanowiska;
prawo głosowania;
obowiÄ…zek uczestniczenia na posiedzeniach;
obowiÄ…zek inicjowania i opracowywania polityki rzÄ…du w zakresie swojej kompetencji rzeczowej;
obowiązek realizowania polityki rządu ustalonej przez RM i związany z tym wymóg lojalności względem
RM;
sytuacja prawna wszystkich ministrów jest taka sama, brak obecnie tzw. ministrów prezydenckich (MON,
MSZ, MSW);
* jako jednoosobowy organ administracji rządowej  dot. tylko tzw. ministrów resortowych, a zakres ich
działań wynika z przydzielonych im działów przez premiera w drodze rozporządzenia;
kieruje swoim działem  tzn. podejmuje rozstrzygnięcia i działania jakie uzna za konieczne, podległa mu
struktura ma charakter hierarchiczny, tworzy organy pomocnicze w ramach swojego działu;
występuje jako organ naczelny w postępowaniu administracyjnym, a jego decyzje administracyjne są
ostateczne i podlegają jedynie kontroli sądów administracyjnych;
mo\
e wydawać rozporządzenia i zarządzenia, które jednak uchylić mo\
e RM na wniosek premiera z
ka\
dego powodu (art. 149 ust. 2);
podlega mu ministerstwo  zorganizowana struktura urzędnicza powołana do bezpośredniej realizacji
zadań nale\
ących do danego ministra. Tworzone, znoszone i przekształcane przez rozporządzenie RM.
kierownictwo ministerstwa to poza ministrem, sekretarze stanu i podsekretarze stanu powoływani i
odwoływani na wniosek ministra przez premiera (lub z jego własnej inicjatywy), a zmiana rządu
powoduje ich ustawowy obowiązek zło\
enia dymisji. Do ich obowiązków nale\
y doraz
ne
zastępowanie ministra, ale w przypadku długiej nieobecności zastępuje go premier lub minister
wskazany przez premiera. Obsługa urzędnicza kierownictwa to tzw. gabinet polityczny;
struktura urzędnicza obejmuje podział na departamenty (sprawy merytoryczne), sekretariaty (obsługa
ministrów, komitetów, rad, zespołów), wydziały (komórki organizacyjne wewnątrz departamentów i
wydziałów), a zatrudnione osoby powinny być apolitycznymi, fachowymi pracownikami, czemu
słu\
yć ma organizacja korpusu słu\
by cywilnej. Nie powinny ich dotykać zmiany polityczne w
kierownictwie.
65
SAMORZ
D TERYTORIALNY
ISTOTA SAMORZ
DU TERYTORIALNEGO
 ustrój władz lokalnych oparty na zasadzie dualizmu  podział zadań pomiędzy samorząd terytorialny a
administracjÄ™ rzÄ…dowÄ… zasada decentralizacji;
 samorząd to wydzielenie z zakresu władzy państwowej pewnej dziedziny spraw i powierzenie ich samodzielnego
rozwiązywania grupie społecznej, której sprawy te przede wszystkim dotyczą, czyli to administracja sprawowana
przez odrębne w stosunku do państwa osoby prawne (korporacje) 3 cechy samorządu:
* to wyodrębniona grupa społeczna określona przez prawo, której członkostwo powstaje z mocy prawa;
* powołany do wykonywania zadań adm. publ. w sposób samodzielny i w formach właściwych dla adm.;
* posiada własną organizację zbudowaną wokół zasady przedstawicielstwa;
 formy samorzÄ…du:
* samorzÄ…d specjalny  zawodowy (adwokacki, lekarski), gospodarczy (izby gospodarcze, organizacje
samorządu rzemieślniczego), wyznaniowy, narodowościowy;
* samorząd terytorialny  gdy wyodrębnienie następuje na zasadzie terytorialnej i polega na powierzeniu
wyłonionym przez mieszkańców danego terenu organom bezpośredniego zarządzania sprawami tego terenu;
SAMORZ
D TERYTORIALNY
 samorzÄ…d terytorialny (korporacja komunalna) ma charakter uniwersalny, tzn. \
e dot. całego terytorium państwa i
obejmuje wszystkich jego mieszkańców;
 samodzielność (niezale\
ność od administracji rządowej) umo\
liwia realizowanie swoich zadań,
znajduje wyraz min w:
* wyłączność realizowania określonych zadań (tzw. zadania własne);
* odrębna struktura organizacyjna;
* nadanie osobowości prawnej i przyznanie im prawa własności lokalnych składników majątku publicznego;
* samodzielność bud\
etowo-finansowa;
* ograniczenie ingerencji władzy centralnej do nadzoru;
* zapewnienie sądowej ochrony praw i interesów podmiotów samorządowych;
nie ma charakteru absolutnego, ale ograniczenia mogą być nakładane tylko w drodze ustawy i muszą
spełniać wymogi materialne (TK  nie mogą być nadmierne i muszą być uzasadnione celami i
wartościami konstytucyjnymi; podtrzymał aktualność rozumienia zasady samodzielności na tle Małej
Konstytucji);
 historia uregulowań dot. samorządu:
* okres międzywojenny  TAK;
* okres PRL  zastąpiony systemem rad narodowych, co nie zapewniło samorządności lokalnej;
* nowela marcowa z 1990 r. (oraz inne akty: o samorzÄ…dzie terytorialnym, o pracownikach samorzÄ…dowych, o podziale
zadań i kompetencji ... (tzw. I ustawa kompetencyjna), o referendum gminnym)  przywrócenie samorządu
terytorialnego tylko na szczeblu gminnym;
* prace nad Konstytucją  przedmiot licznych kontrowersji (szczególnie powiaty), w efekcie wprowadzono
jedynie gminÄ™ jako podstawÄ… jednostkÄ™ samorzÄ…du terytorialnego i ustanowiono na jej rzecz domniemanie
kompetencyjne w systemie samorzÄ…du terytorialnego, a uregulowania konstytucyjne odnoszÄ… siÄ™ generalnie do
jednostek samorządu terytorialnego, więc wprowadzone przez ustawodawcę inne szczeble muszą odpowiadać
wymogom z art. 165-172;
* 1998 r.  wprowadzono trójszczeblowy podział terytorialny i ustanowiono samorząd na wszystkich szczeblach;
uregulowania to ustawy samorzÄ…dowe, owst, II ustawa kompetencyjna, o referendum lokalnym, ale
wciÄ…\
brak ustawy o dochodach tych jednostek i co roku jest to regulowane ustawami epizodycznymi;
najsilniejsze kontrowersje  liczba województw (rząd: 12, sejm: 15; skuteczne weto prezydenta
doprowadziło do 16);
szczebel województwa ma charakter mieszany;
 WOJEWÓDZTWO:
* tworzone ustawą (w niej nazwa i terytorium oraz siedziba władz);
* ustrój dualistyczny  jako jednostka samorządu terytorialnego i jako jednostka administracji rządowej, w
związku z tym istnieją 2 piony administracji  rządowa i samorządowa, które odpowiedzialne są za
realizację zadań określonych w ustawie;
* wojewoda  terenowy organ adm. rząd. i przedstawiciel RM w województwie, powoływany i
odwoływany przez premiera na wniosek MSWiA, a jego zastępcami są wicewojewodowie powoływani i
odwoływani na wniosek wojewody przez premiera;
aparat urzędniczy zorganizowany w urząd wojewódzki, który dzieli się na wyspecjalizowane wydziały;
66
 wojewoda i wicewojewodowie to polityczne kierownictwo, a reszta urzędu w. wraz z jego dyrektorem
powinna mieć charakter stały (zasada neutralności i apolityczności);
wojewoda wypełnia wszystkie zadania adm. rząd. (administracja ogólna), które nie zostały przekazane
do właściwości innych organów (administracji niezespolonej);
* w systemie samorządu  sejmik województwa, a organami wykonawczymi jest marszałek oraz zarząd
województwa, a podlegają im wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i aparat urzędniczy =
urząd marszałkowski;
 POWIAT:
* rodzaje:
składa się z graniczących ze sobą gmin (powiat ziemski);
obejmuje miasto na prawach powiatu (powiat grodzki  z mocy prawa, gdy 100.000 mieszkańców lub
gdy stanowiło siedzibę wojewody przez likwidacją danego województwa, te\
Warszawa ale w ustawie);
* tworzone i określane terytorium rozporządzeniem RM;
* tylko jako jednostka samorządu terytorialnego, choć mogą istnieć organy adm. rząd. niezespolonej, o ile
stanowi tak ustawa;
* organy powiatu  rada powiatu oraz organy wykonawcze  starosta i zarzÄ…d powiatu;
 GMINA  czysto samorządowy charakter, a organami są: rada gminy, a organem wykonawczym jest wójt
(gminy wiejskie), burmistrz lub prezydent miasta (gdy miasto liczy ponad 100.000 i nie jest odrębnym
powiatem);
USTRÓJ JEDNOSTEK SAMORZ
DU TERYTORIALNEGO
 ORGANY STANOWI
CE (przedstawicielskie) pochodzące z wyborów 4-roprzymiotnikowych, a kadencje ich
wynoszÄ… 4 lata;
* system wyborczy  proporcjonalny do powiatów i województw (5% progi), a gminy do 20.000
większości względnej, a gminy powy\
ej 20.000 proporcjonalny, ale bez progów;
* o wa\
ności wyborów (w razie zło\
enia protestów) decydują sądy okręgowe,
* uzupełnienie składu  wybory uzupełniające lub wstąpienie kolejnego z listy;
* skrócenie kadencji:
odwołanie w referendum lokalnym;
rozwiÄ…zanie przez Sejm;
niedokonanie wyboru zarzÄ…du w wymaganym terminie;
* wybiera ze swego grona przewodniczącego i wiceprzewodniczących, powołuje stałe i doraz
ne komisje
(te\
osoby niebędące radnymi) oraz komisję rewizyjną (do kontroli bud\
etu);
* do zadań nale\
y w szczególności:
wybiera i odwołuje organy wykonawcze (bez szczebla gminnego);
uchwala bud\
et, rozpatruje sprawozdanie z jego wykonania i podejmuje uchwałę ws. absolutorium;
uchwala miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i programy gospodarcze;
uchwały w sprawie podatków i opłat (w granicach określonych w ustawach);
uchwały w najwa\
niejszych sprawach majÄ…tkowych;
kontroluje działalność zarządu i samorządowych jednostek organizacyjnych;
uchwala statut (wewnętrzna organizacja i tryb pracy organów);
wydaje przepisy lokalne (akty prawa miejscowego);
 ORGANY WYKONAWCZE wykonuje uchwały rady/sejmiku i realizuje zadania swojej jednostki samorządu,
określone w przepisach, w tym przygotowuje projekty uchwał, wykonuje bud\
et i inne uchwały, gospodaruje
mieniem komunalnym, zatrudnia i zwalnia kierowników lokalnych jednostek organizacyjnych, wykonuje zadania
zlecone, mo\
e wydawać lokalne przepisy prawne, w tym porządkowe, a w ramach gmin mo\
e tworzyć jednostki
pomocnicze (sołectwa  zebranie wiejskie i sołtys, dzielnice i osiedla)
* województwa i powiaty  wybierany marszałek/starosta bezwzględna większością przez radę/sejmik, a
następnie na jego wniosek pozostali członkowie zarządu w terminie 3 miesięcy inaczej rozwiązanie
rady/sejmiku z mocy prawa;
zarząd i jego przewodniczący ponoszą odpowiedzialność przed radą/sejmikiem:
raz w roku rada wypowiada siÄ™ w przedmiocie udzielenia absolutorium, w razie jego nie udzielenia ma
14 dni na podjęcie decyzji o odwołaniu zarządu;
w ka\
dym momencie mogą ich odwołać, ale konieczne 3/5 za,
67
* gmina  wójt (burmistrz, prezydent miasta) wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich
i w głosowaniu tajnym (większość bezwzględna za), a ich kadencja połączona z kadencją rad gmin, a rada nie
mo\
e go odwołać, a jedyna forma odwołania to referendum gminne, mo\
liwe w 3 przypadkach:
w razie odmowy udzielenia absolutorium nie wcześniej ni\
14 dni od odmowy rada podejmuje uchwałę o
przeprowadzeniu referendum (bezwzględna większość);
z innego powodu ni\
absolutorium, w w/w procedurze, ale konieczne ¾ ustawowego skÅ‚adu za;
z inicjatywy mieszkańców wg zasad ogólnych;
ZAKRES DZIAA
ANIA I ZADANIA JEDNOSTEK SAMORZ
DU TERYTORIALNEGO
 zakres działań samorządu w Konstytucja wytyczna, by była to istotna część zadań publicznych oraz
ustanowienie domniemania kompetencyjnego na rzecz samorzÄ…du terytorialnego wa\
ne 2 płaszczyzny:
* rozdział zadań między samorząd a administrację rządową;
* rozdział zadań pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego;
 zadania z zakresu administracji publicznej dzielÄ… siÄ™ na:
* zadania zastrze\
one  w całości pozostawione organom adm. rząd.;
* zadania wykonywane przez samorzÄ…d terytorialny;
zadania własne to zadania przynale\
ne samorzÄ…dowi (aspekt przedmiotowy) i przez niego
wykonywane (aspekt podmiotowy). Wykonywane we własnym imieniu i na własną
odpowiedzialność, kontrola dokonywana przez organy rządowe ograniczona do kryterium legalności,
a finansowane ze środków własnych i subwencji. Wg Konstytucji są to zadania publiczne słu\
Ä…ce
zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej, a dopiero ustawy samorządowe doprecyzowują ich
zakres, podając przykładowe katalogi, np. w usg mo\
na podzielić je na 4 grupy:
" infrastruktura techniczna (drogi, wodociÄ…gi, komunikacja publiczna);
" infrastruktura społeczna (szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia, opieka społeczna);
" porządek i bezpieczeństwo publiczne (ochrona przeciwpo\
arowa, sanitarna);
" ład przestrzenny i ekologiczny (gospodarka terenowa i ochrona środowiska);
to tylko wyliczenie przykładowe, a dokładnego rozdziału zadań pomiędzy gminy a rząd dokonała I
ustawa kompetencyjna, a pomiędzy województwo i powiat a rząd II ustawa kompetencyjna;
Konstytucja nakazuje, by ka\
da ustawowa zmiana kompetencji i zadań pociągała za sobą
zmiany w zakresie podziału dochodów publicznych;
zadania zlecone to zadania przynale\
ne administracji rzÄ…dowej, ale wykonywane przez
samorzÄ…d i poddane innym rygorom prawnym:
sposób określenia zadań zleconych  zakres wyznaczony przez ustawy kompetencyjne, ale mo\
liwe
te\
zawieranie porozumień między samorządem a adm. rząd., choć Konstytucja pozwala na to, tylko
je\
eli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa;
sposób finansowania  samorząd musi otrzymać środki na realizację zadania;
określenie środków nadzoru i weryfikacji aktów i decyzji adm. podjętych w ramach tych zadań;
 rozdział pomiędzy jednostkami samorządowymi najwa\
niejsze znaczenie ma art. 164 stanowiÄ…cy, i\
gmina
jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego i dający jej domniemanie kompetencyjne, więc
utworzenie województw i powiatów uszczupliło zadania i kompetencje adm. rządowej, a nie odebrało je gminom;
 samorząd realizuje swoje zadania w formach właściwych dla administracji, ale zaspokajanie potrzeb
mieszkańców musi być wykonywane równie\
przy pomocy innych instrumentów ni\
adm. rozró\
nienie na
sferÄ™:
* sfera cywilnoprawna  istnienie jednostki samorzÄ…du w tej sferze wynika przede wszystkim z przyznania jej
osobowości prawnej i uprawnień właścicielskich i majątkowych, dlatego jednostka występuje jako podmiot
prawa cywilnego i działa na zasadach prawa cywilnego (zasada swobody dysponowania majątkiem i ochrony
prawnej poprzez sÄ…dy powszechne);
* sfera administracyjnoprawna  gdy wykonuje zadania własne lub zlecone, tak\
e tutaj przysługuje jej cecha
samodzielności i ochrony sądowej sądów administracyjnych;
 system finansowy samorzÄ…du podstawÄ… gospodarki finansowej jest bud\
et, a Konstytucja wyró\
nia 3 rodzaje
dochodów samorządów:
* dochody własne  gdy ustawa przyznaje samorządowi prawo ich pobierania, są to: podatki, opłaty lokalne,
dochody z majÄ…tku samorzÄ…dowego, dochody z samoopodatkowania swoboda dysponowania nimi;
* subwencje  środki przekazane z bud\
etu centralnego i funduszy pozabud\
etowych, a mechanizm ich
wyliczania i rozdzielania jest jasny i jednostka wie ile jej siÄ™ nale\
y, np. dla gmin subwencja ogólna, w ramach
której najwięcej dostaje na oświatę;
68
* dotacje  środki przekazane z bud\
etu centralnego i funduszy pozabud\
etowych na zadania zlecone oraz (du\
y
stopień uznawalności) na inne cele i mogą być zu\
ywane tylko na cele, na które zostały przyznane;
 gwarancją konstytucyjną jest zapewnienie samorządowi odpowiednich dochodów:
* gwarancja formalna  z
ródła dochodów ustalane w ustawie, a wg TK regulacje dot. z
ródeł finansowania
muszą odpowiadać wymogom przyzwoitej legislacji, czyli nie mogą mieć działania wstecznego i muszą mieć
odpowiednie vacatio legis;
* gwarancja materialna:
nakaz, by udział w dochodach odpowiadał zakresowi przyznanych zadań (bogate orzecznictwo TK
w tej sprawie, szczególnie dot. gmin);
nakaz dokonywania zmian w podziale dochodów publicznych wraz z dokonywaniem zmian w
zadaniach samorzÄ…du;
prawo do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych, w zakresie określonym ustawą;
NADZÓR NAD DZIAA
ALNOÅšCI
SAMORZ
DU TERYTORIALNEGO
 wyłączenie zasady hierarchicznego podporządkowania w stosunku do samorządu terytorialnego, a zastąpienie
jej procedurami nadzorczymi;
 nadzór to szczególna relacja pomiędzy podmiotami w adm. publ., w ramach której:
* organ nadzorujący ma pewne środki władczego oddziaływania na postępowanie i sytuację organu
nadzorowanego;
* środki te są określone przez prawo i mogą być stosowane tylko w zakresie przez prawo przewidzianym;
* stosowanie tych środków nie mo\
e prowadzić do wyręczania organu nadzorowanego w jego działalności;
czyli nadzór to przyznanie organowi nadzorowanemu ścisłej sumy środków oddziaływania na organ
nadzorowany, przy jednoczesnym pozostawieniu organowi nadzorowanemu mo\
liwości samodzielnego
działania;
typowe środki nadzoru (weryfikacyjne i represyjne) to: kontrola, wyra\
anie opinii czy zgody na pewne
akty/działania, uchylenie decyzji/aktów, rozwiązanie organu czy zawieszenie jego członków;
 wg Konstytucji cała działalność samorządu poddana jest nadzorowi, ale tylko z punktu widzenia legalności, a
nie celowości, gospodarności i rzetelności i nie ma znaczenia czy chodzi o zadania własne czy zlecone;
 organy nadzorcze to organy adm. rząd., ale nie ma powiązania pomiędzy jednostkami samorządu ró\
nych
szczebli (głównie ze względu na określenie gminy jako podstawowej jednostki samorządu) premier i
wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych przez regionalne izby obrachunkowe;
 do NAJWAśNIEJSZYCH ŚRODKÓW NADZORU zalicza się:
* prawo \
ądania informacji i sprawozdań oraz prawo wizytowania;
* stwierdzenie niewa\
ności uchwały, w razie niegodności z prawem jest niewa\
na z mocy prawa, a organ
nadzorujący jedynie to stwierdza (odwołanie do sądu adm.);
* wstrzymanie wykonania uchwały w momencie stwierdzenia jej niewa\
ności;
* zawieszenie organów i ustanowienie zarządu komisarycznego na okres do 2 lat/do wyborów, tylko przez
premiera w tylko w razie nierokującego nadziei na szybką poprawę i przedłu\
ającego sie braku skuteczności w
wykonywaniu zadań publicznych;
* rozwiÄ…zanie zarzÄ…du w razie powtarzajÄ…cego siÄ™ naruszania Konstytucji i ustaw przez wojewodÄ™ (powiat) lub
premiera (województwo i gmina);
 wszystkie środki nadzoru podlegają zaskar\
eniu do sądów adm. tylko pod zarzutem niezgodności z prawem;
 inne specyficzne środki oddziaływania, niebędące środkami nadzoru:
* jest rozwiÄ…zanie rady/sejmiku przez Sejm na wniosek premiera w razie, gdy ra\
Ä…co narusza KonstytucjÄ™ i
ustawy wg TK nie jest to środek nadzorczy sensu stricto, a jedynie środek represyjny i dyscyplinujący, więc nie
przysługuje odwołanie do sąd. adm.;
* indywidualna skarga na uchwałę wnoszona przez ka\
dego, kogo interes prawny lub uprawnienie zostały
naruszone tą uchwałą; analogicznie na bezczynność;
* instancyjna kontrola decyzji indywidualnych w sprawach z zakresu adm. publ.  stosuje siÄ™ kpa, wg
którego II inst. jest wojewoda (sprawy zlecone) lub samorządowe kolegium odwoławcze (sprawy własne), a od
decyzji ostatecznej przysługuje skarga do sądu administracyjnego;
69
FINANSE PUBLICZNE, RADIOFONIA I TELEWIZJA, KONTROLA PAC
STWOWA
! w ramach władzy wykonawczej nie mo\
e dochodzić do zbyt du\
ej koncentracji władzy w rękach rządu (min. z
powodu bliskości pewnych sfer do praw i wolności człowieka), a dodatkowo pewne dziedziny muszą być
zorganizowane i zarządzane w specyficzny sposób, do czego potrzebna jest pewna sfera niezale\
ności od rządu
tych struktur, a efektem tego jest bli\
szy związek z parlamentem w Konstytucji z 1997 r. wyodrębniono
takie 3 dziedziny: finanse publiczne (NBP), radiofonia i telewizja (KRRiTV), kontrola państwowa (NIK);
FINANSE PUBLICZNE
Główne kompetencje w zakresie finansów publicznych nale\
Ä… do RM (uchwala projekt bud\
etu, chroni interesy
SP, inicjatywa ustaw o zaciąganiu długu publicznego i o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo) oraz do MF
(właściwy w sprawach realizacji dochodów z podatków i opłat, koordynowanie i organizowanie współpracy finansowej,
kredytowej, płatniczej z zagranicą itd.  ustawa o działach), ale w Konstytucji są 3 mechanizmy ograniczające
swobodÄ™ RM w tym zakresie:
 ZASADA WYA

CZNOÅšCI USTAWY dla normowania spraw zwiÄ…zanych z finansami publicznymi:
* choć wynika z zasad ogólnych z art. 87 i 93, to podkreślono to w rozdziale Finanse Publiczne w:
art. 216 porządek i ramy publicznej gospodarki finansowej  sposób gromadzenia i wydatkowania
środków finansowych na cele publiczne; rozporządzanie nieruchomościami, udziałami, akcjami i
papierami wartościowymi przez SP, NBP i inne państwowe osoby prawne; ustanowienie monopoli; zasady
i tryb udzielania po\
yczek i gwarancji finansowych; sposób obliczania długu publicznego i PKB;
art. 217 system podatków i opłat  nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie
przedmiotów, podmiotów opodatkowania, stawek podatkowych, ulg i umorzeń;
art. 218 organizacja SP i sposób zarządzania majątkiem SP;
art. 219 ust. 2 unormowanie prawa bud\
etowego  zasady, tryb opracowania projektu, stopień jego
szczegółowości, wymagania jakim powinien odpowiadać, zasady i tryb jego wykonywania (ustawa o
finansach publicznych);
* 2 zasady merytoryczne dot. finansów publicznych:
art. 216 ust. 5 zakaz zaciÄ…gania po\
yczek czy udzielania gwarancji i poręczeń, które
doprowadziłyby dług publiczny do przekroczenia 3/5 wartości rocznego PKB;
art. 220 ust. 2 ustawa bud\
etowa nie mo\
e przewidywać pokrycia deficytu bud\
etowego przez
zaciąganie zobowiązań w NBP;
 ODR
BNY TRYB UCHWALANIA BUDśETU I JEGO KONTROLI  choć w znacznej mierze jest to sfera władzy
wykonawczej, powszechnie przyjęte jest, i\
nale\
y to do kompetencji parlamentu;
* bud\
et składa się z 2 części:
tekst  prawne ramy bud\
etu;
załącznik  tabele i specyfikacje dochodów i wydatków poszczególnych organów na konkretne cele;
* problem dopuszczalności obładowania ustawy bud\
etowej (zawierania w niej treści nie dot. dochodów i
wydatków oraz bezpośredniego uregulowania sposobu ich realizacji) na bazie Małej Konstytucji TK uznał,
i\
jest to niedopuszczalne, gdy\
była tam definicja ustawy bud\
etowej jako określenie dochodów i wydatków
państwa. Obecnie brak takiego sformułowania, więc albo TK wyczyta taką definicję z ogólnego pojęcia  ustawa
bud\
etowa albo zmiana sformułowań zostanie uznana jako dopuszczenie te\
innych kwestii;
* brak bezwzględnego nakazu zrównowa\
enia bud\
etu (zbilansowanie przychodów i wydatków), ze
względu na nierealność i nie\
yciowość takiego ograniczenia, ale nale\
y pamiętać o uwarunkowaniach
zewnętrznych, a dodatkowo Sejm nie mo\
e zwiększyć deficytu przewidzianego przez RM;
* zasada jednoroczności bud\
etu (art. 219 ust. 1), a gdy jest to niemo\
liwe dopuszczalne sÄ… ustawy o
prowizorium bud\
etowym (art. 219 ust. 3), ale póki któraś z nich nie zostanie uchwalona rząd prowadzi
politykę finansową w nowym roku na bazie przedło\
onego projektu (art. 219 ust. 4);
 SAMODZIELNA POZYCJA KONSTYTUCYJNA NBP JAKO CENTRALNEGO BANKU PAC
STWA:
* zadania: art. 227 ust. 1 wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pienię\
nej, a w
uNBP podstawowym celem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki
gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu wskazanie kryteriów podczas ew. konfliktów
NBP-rzÄ…d;
inne zadania: gospodaruje rezerwami dewizowymi, prowadzi bankową obsługę bud\
etu państwa,
reguluje płynność banków oraz ich refinansowanie, gromadzi rezerwy obowiązkowe banków, sporządza
bilanse płatnicze oraz nale\
ności i zobowiązań państwa współdziała z Sejmem, RM i MF;
70
* organy:
prezes NBP  powoływany przez sejm na wniosek prezydenta (bez kontrasygnaty) na 6 lat, mo\
liwa 1
reelekcja. Wymóg apolityczności (partia, związek zawodowy czy działalności publiczna nie dająca się
pogodzić z godnością urzędu); Odwołanie  niemo\
liwe, chyba, \
e zrzeknie się, nie wypełnia
obowiązków na skutek długotrwałej choroby, skazany przez sąd za przestępstwo lub przez TS;
Przewodniczy RPP, zarzÄ…dowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego;
zarząd NBP  skład: prezes, 2 wiceprezesów i 4-6 członków (powoływani przez Prezydenta na wniosek
prezesa NBP + kontrasygnata). Zadania: szereg zadań związanych z funkcjonowaniem NBP;
Rada Polityki PieniÄ™\
nej  osoby wyró\
niające się wiedzą z zakresu finansów publicznych na 6 lat
(powołanie po 3 przez Sejm, Senat, Prezydent bez kontrasygnaty, nie ma mo\
liwości odwołania), a
przewodniczy prezes NBP. Zadania: coroczne ustalanie zało\
eń polityki pienię\
nej i przedkładanie ich do
wiadomości Sejmowi wraz z projektem bud\
etu, składanie na 5 miesięcy przed końcem roku
sprawozdanie z wykonania tych zało\
eń;
RADIOFONIA I TELEWIZJA
 media elektroniczne  odrębności w stosunku do innych środków masowego przekazu:
* z uwagi na wymagania techniczne i konieczność zachowania  porządku w eterze przekaz radiowy i telewizyjny
musi być poddany ścisłym regułom dot. częstotliwości i zasięgu nadawania;
* w znacznie większym stopniu oddziaływuje na odbiorcę ni\
słowo drukowane;
* wymaga du\
ych środków finansowych, co ogranicza liczbę potencjalnych nadawców;
 po 1989 r. wiele sporów o kształt radiofonii i telewizji, głównie z powodu uwarunkowań historycznych z okresu
PRL, kiedy to telewizja i radio były pod całkowitym monopolem państwa i wykorzystywane do doraz
nych celów
politycznych. W 1992 r. ustawa o radiofonii i telewizji i zmiany w uregulowaniach konstytucyjnych i oparcie
nowego kształtu RiTV na 4 zasadach:
* zniesienie cenzury (art. 54 ust. 1);
* demonopolizacja  mo\
liwość powstawania nadawców komercyjnych, ale pod warunkiem uzyskania koncesji;
* zmiana charakteru stacji państwowych  przekształcanie w nadawców publicznych, organizacyjnie i
politycznie odseparowanych od rzÄ…du;
* utworzenie organu konstytucyjnego KRRiTV;
KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI
 organ konstytucyjny poza schematem trójpodziału władz, pomiędzy legislatywą a egzekutywą;
 skład: 4 (sejm), 2 (senat), 3 (prezydent) spośród osób wyró\
niających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie
środków masowego przekazu na 6 lat, ale co 2 lata powoływana 1/3 składu, bez mo\
liwości reelekcji.
* nie mo\
e być posłem, senatorem, nale\
eć do partii i związku zawodowego, ani prowadzić działalności nie
dającej się pogodzić z godnością urzędu;
* odwołanie poszczególnych członków tylko gdy:
zrzeknie się urzędu;
choroba trwałe uniemo\
liwiajÄ…ca sprawowanie funkcji;
prawomocny wyrok karny za umyślne;
naruszenie przepisów ustawy stwierdzone przez TS;
* odwołanie całej rady gdy sejm i senat odrzuci sprawozdanie z rocznej działalności, a prezydent potwierdzi
wygaśnięcie kadencji (bezczynność nie wymaga kontrasygnaty);
* przewodniczący  powoływany przez radę spośród swojego grona, a odwołanie tylko przez radę większością
2/3 uchwała TK  przewodniczący jest zarazem jednoosobowym organem władzy państwowej i w
tym charakterze wydaje min. decyzje adm.;
* zadania rady art. 213 ust. 1  stoi na stra\
y wolności słowa, praw do informacji oraz interesu publicznego
w radiofonii i telewizji, a w uRT obowiązek ochrony samodzielności nadawców oraz otwartego i
pluralistycznego charakteru RiTV;
* kompetencje rady to w szczególności:
projektowanie w porozumieniu z premierem kierunków polityki państwa w dziedzinie RiTV;
powoływanie składu rad nadzorczych w spółkach publicznych RiTV;
udzielanie i cofanie koncesji;
sprawowanie kontroli działalności nadawców (TK  to nie mo\
e być cenzura prewencyjna);
określanie w granicach upowa\
nienia ustawowego warunków prowadzenia działalności przez
nadawców;
określanie opłat abonamentowych;
mo\
e wydawać rozporządzenia (art. 213 ust. 2), a w sprawach indywidualnych uchwały;
71
PUBLICZNA RADIOFONIA I TELEWIZJA
 działa w formie jednoosobowych spółek SP Telewizja Polska SA (w skład te\
rozgłośnie regionalne), Polskie
Radio SA, na szczeblu regionalny rozgłośnie radiofonii regionalnej;
 do organizacji i działalności stosuje się odpowiednio przepisy KSH, chyba \
e uRT stanowi inaczej
odrębności w powoływaniu władz i w strukturze związane z tym, i\
MSP (jako walne zgromadzenie spółki)
decydowałby o ich obsadzie, co przekreśliłoby ich niezale\
ność, dlatego rady nadzorcze powoływane przez
KRRiTV, z wyjątkiem jednego członka powoływanego przez MSP, a potem nie mo\
liwe jest ich odwołanie w
czasie 3-letniej kadencji wg TK zasada niezale\
ności nakazuje stabilizację składu rad nadzorczych;
 zarzÄ…d powoÅ‚ywany przez radÄ™ nadzorczÄ… (2/3 za przy ¾ obecnych) na 4 lata i zajmuje siÄ™ bie\
ącą działalnością
spółki w zakresie organizacyjnym i programowym;
 rada programowa  istnieje w ka\
dej z tych spółek, zajmuje się kwestiami programowymi (tylko ocena, bez
mo\
liwości decyzyjnych), a składa się z 15 osób powoływanych przez KRRiTV, o składzie politycznym (10
reprezentuje ugrupowania);
NIEZALEśNOŚĆ PROGRAMOWA  nie jest wartością absolutną, a uRT nakłada na nadawców szereg obowiązków:
* negatywnych  zakaz rozpowszechniania pewnych treści (sprzeczne z prawem, z polską racją stanu, z
moralnością publiczną)  formuły ogólne, ale częściowo doprecyzowane min. w art. 31 ust. 3 K. i art. 10 ust. 2
EKPCz;
* pozytywnych  wymóg poszanowania uczuć religijnych, respektowanie chrześcijańskiego systemu wartości
(potwierdzone przez TK), ale te\
określenie minimalnego udziału audycji krajowych i europejskich, sposób
wyodrębnienia reklam i ich proporcje w programie, oznaczenie audycji sponsorowanych, ograniczenie godzin
emisji programów mogących zaszkodzić rozwojowi dzieci i młodzie\
y;
* szerszy katalog obowiązków nadawców publicznych  muszą zapewniać wewnętrzny pluralizm w
odró\
nieniu od nadawców prywatnych, w szczególności:
rzetelnie ukazywać ró\
norodność wydarzeń w kraju i zagranicą;
sprzyjać swobodnemu kształtowaniu się poglądów i opinii publicznej;
umo\
liwiać obywatelom i ich organizacjom uczestnictwo w \
yciu publicznym;
słu\
yć umacnianiu rodziny i kształtowaniu postaw prozdrowotnych oraz zwalczaniu patologii
społecznych;
uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i grup etnicznych;
TEÅ›: umo\
liwianie naczelnym organom państwa wyjaśnienia i prezentacji swojej polityki; stwarzanie
partiom, związkom zawodowym i pracodawców mo\
liwości przedstawienia stanowiska; odrębne zasady w
kampanii wyborczej;
 nad przestrzeganiem powy\
szych obowiązków czuwa KRRiTV  mo\
e nakładać kary pienię\
ne, cofać lub
odmawiać udzielenia koncesji kontrola w NSA;
* do działalności radia i TV mają zastosowanie te\
przepisy kc i kk, głównie dot. ochrony dóbr osobistych;
KONTROLA PAC
STWOWA
 ISTOTA DZIAA
ANIA ORGANÓW KONTROLI PAC
STWOWEJ:
* ORGANIZACYJNA ODR
BNOŚĆ I NIEZALEśNOŚĆ STRUKTUR RZ
DOWYCH;
* WYSPECJALIZOWANIE FACHOWE;
* ZORIENTOWANIE DZIAA
ALNOÅšCI NA KONTROL
SENSU STRICTO, TZN. USTALENIE STANU FAKTYCZNE,
BEZ MOśLIWOŚCI KORYGOWANIA NIEPRAWIDA
OWOÅšCI;
 HISTORIA INSTYTUCJI: konstytucja marcowa: NIK powołany do kontroli całej adm. państwowej w zakresie
finansowym, przedkładał sprawozdanie Sejmowi w przedmiocie udzielenia absolutorium, ale prezesa powoływał
prezydent na wniosek premiera konstytucja kwietniowa: NIK podporzÄ…dkowany prezydentowi, zadania te
same Mała Konstytucja z 1947 r.: NIK powiązany z Sejmem konstytucja lipcowa: zniosła NIK,
utworzono Ministerstwo Kontroli Państwowej koniec 1957: w wyniku polskiego paz
dziernika utworzono NIK
powiązany z sejmem 1976 r.: prezes NIK członkiem RM, a NIK podległy RM 1980 r.: ustawa o NIK
powróciła w znacznej mierze do tradycyjnej pozycji NIK 1994 r. ustawa o NIK: charakter porządkujący i
dostosowujÄ…cy;
 POZYCJA USTROJOWA NIK  naczelny organ kontroli państwowej (art. 202) specyfika NIK polega na:
(1) oddzieleniu od struktur rządowych, oraz na (2) podległości Sejmowi;
* podległość   ograniczone zwierzchnictwo uprawnienia personalne (prezes powoływany przez Sejm za
zgodą Senatu na 6 lat, 1 reelekcja); Marszałek nadaje statut NIK, poddanie działalności izby potrzebom
efektywnego sprawowania kontroli sejmowej;
72
 ORGANIZACJA I STRUKTURA NIK  organ kolegialny, ale o wyeksponowanym stanowisku prezesa;
* prezes NIK  powoÅ‚ywany przez Sejm (bezwzglÄ™dnÄ… wiÄ™kszoÅ›ciÄ… przy ½ obecnych, wniosek MarszaÅ‚ka Sejmu
lub 35 posłów) za zgodą Senatu (ma na to 30 dni);
kadencja  6 lat, 1 reelekcja, ale pełni obowiązki do czasu powołania następcy;
apolityczność: nie mo\
e zajmować \
adnego stanowiska (wyjątek: profesor szkoły wy\
szej), ani
wykonywać innych zajęć zawodowych, nale\
eć do partii, związków czy prowadzić działalności niedającej
się pogodzić z godnością urzędu;
odwołanie tylko gdy zrzeknie się stanowiska, choroba powodująca trwałą niezdolność do pełnienia
obowiązków, prawomocny wyrok TS za przestępstwo;
* wiceprezesi NIK  powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek prezesa NIK;
* Kolegium NIK  tworzą prezes i wiceprezesi oraz 14 członków (powoływani przez Marszałka Sejmu na
wniosek prezesa NIK  7 przedstawiciele nauk prawnych i ekonomicznych; 7  wy\
si rangÄ… pracownicy NIK);
kadencja  3 lata;
odwołanie tylko w ustawowo wskazanych przypadkach, a osoby te w wykonywaniu swych obowiązków
są niezawisłe (choć ma ona charakter względny, gdy\
część z nich jest pracownikami NIK);
szeroki zakres działania  zatwierdza, uchwala lub opiniuje większość istotnych aktów NIK;
* aparat urzędniczy  departamenty na szczeblu centralnym i delegatury na szczeblu terenowym, oraz
kilkanaście delegatur na szczeblu ponadwojewódzkim;
* statut prawny urzędników wykonujących czynności kontrolne lub nadzorującym ich wykonanie przysługuje
immunitet  za swoje czynności słu\
bowe nie mo\
na bez zgody Kolegium NIK;
 ZAKRES KONTROLNYCH KOMPETENCJI NIK:
* kontrola działalności organów adm. rząd., NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych
jednostek organizacyjnych z punktu wiedzenia legalności, gospodarności, celowości, rzetelności;
te\
KancelariÄ™ Prezydenta, Sejmu i Senatu, TK, RPO, KRRiTV, SN i NSA oraz GIODO w zakresie
wykonywania bud\
etu oraz gospodarki finansowej i majÄ…tkowej, a na zlecenie Sejmu w stosunku do
Kancelarii Prezydenta, KancelariÄ™ Sejmu i Senatu, GIODO oraz KRRiTV te\
w innych aspektach;
poza zakresem kontroli jest właściwa działalność instytucji innych ni\
RM i podległe mu jednostki;
* kontrola działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych
komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności;
* kontrola działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie
wykorzystywanych przez nie środków/majątku publicznego z punktu widzenia legalności;
uprawnienia pracowników NIK w ramach dokonywanej kontroli: prawo swobodnego wstępu do lokali,
dostępu do dokumentów, przeprowadzania oględzin, wzywania i przesłuchiwania świadków, \
Ä…dania
wyjaśnień, a kierownicy kontrolowanej jednostki mają obowiązek im pomagać;
wyniki kontroli ujmowane sÄ… w protokole kontroli (uNIK  procedura kwestionowania i weryfikacji), a
ani kontrolerzy ani NIK nie mo\
e podejmować decyzji za kontrolowaną jednostkę, a adresat wystąpienia
pokontrolnego (stan rzeczy, wnioski i uwagi) musi poinformować NIK o sposobie wykorzystania uwag i
wykonania wniosków. NIK mo\
e zawiadomić organy ścigania w razie wykrycia przestępstwa lub
wykroczenia, a tak\
e wskazać potrzebę wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zwolnienia ze
stanowiska;
 OBOWI
ZKI NIK WOBEC SEJMU:
* podległość ograniczona ze względu na ograniczone mo\
liwości odwołania i ró\
ną długość kadencji
Sejmu i prezesa NIK;
* obowiązek regularnego dostarczania pewnych materiałów:
corocznie analiza wykonania bud\
etu oraz zało\
eń polityki państwa oraz opinia w przedmiocie
udzielenia absolutorium dla RM;
corocznie sprawozdanie ze swojej działalności (podawane do publicznej wiadomości);
obowiązek podejmowania i przeprowadzania kontroli na zlecenie Sejmu lub jego organów (praktyka 
uzgadnianie okresowych planów pracy, ale zawsze mo\
liwe jest przeprowadzenie kontroli doraz
nej;
przedstawiciele NIK uczestniczÄ… w posiedzeniach komisji sejmowych);
przedstawia wyniki innych wa\
niejszych kontroli;
przedstawia wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów;
przedstawia wystąpienia zawierające zarzuty wynikające z kontroli, dot. członków RM,
kierowników urzędów centralnych i prezesa NBP;
prezydent i premier mogą zwrócić się z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli, a NIK nie ma
obowiązku ich podjąć, ale jak ju\
podejmie, to musi przedstawić ich wyniki tym podmiotom; musi równie\

przekazywać im wyniki wa\
niejszych kontroli;
73
WA
ADZA S
DOWNICZA. S
DY.
WPROWADZENIE
 2 niezale\
ne segmenty władzy sądowniczej to sądy (powiązany wzajemnie system sądownictwa) i trybunały (2
niezale\
ne od siebie trybunały) cechy wspólne tych 2 segmentów:
* zasada niezawisłości sędziowskiej;
* oparcie działalności na prawie;
* zadanie rozstrzygania prawnych spraw i sporów powstających w procesie stosowania/stanowienia prawa;
* oparcie ich funkcjonowania na sformalizowanych procedurach, akcentujących zasadę kontradyktoryjności;
 funkcje władzy sądowniczej:
* apolityczny czynnik równowagi;
* apolityczny gwarant wolności i praw człowieka;
 sprawowanie wymiaru sprawiedliwości powierzone tylko sądom (SN, powszechne administracyjne i
wojskowe) wymiar sprawiedliwości to działalność państwa polegająca na wią\
ącym rozstrzyganiu sporów o
prawo (sądzenie), w których przynajmniej jedną stroną jest jednostka, albo podmiot podobny monopol sądów
na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości nie oznacza, \
e nie mogą istnieć pozasądowe instytucje załatwiania spraw
i sporów, ale zawsze sądy muszą mieć pozycję nadrzędną, by móc zweryfikować ich legalność;
STRUKTURA S
DÓW
! katalog rodzajów sądów w art. 175 jest zamknięty  SN, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy
wojskowe, a sÄ…dy wyjÄ…tkowe i tryb doraz
ny dopuszczalny jest tylko w stanie wojny;
S
DY POWSZECHNE
 właściwość generalna  ustanowienie domniemania kompetencyjnego we wszystkich sprawach (art. 177);
 brak w Konstytucji określenia struktury sądów, prócz nakazu dwuinstancyjności postępowania, ale Prawo o
ustroju sądów powszechnych (usp) ustanawia trójszczeblowy charakter sądów:
 S
DY REJONOWE  tworzony dla jednej lub kilku gmin, te\
dla jej części (np. Warszawa), i jest sądem I inst. dla
spraw karnych i cywilnych (domniemanie kompetencyjne). W jego ramach mo\
na tworzyć wyspecjalizowane
wydziały (nazywane potocznie  sądami ):
* sÄ…dy rodzinne;
* sÄ…dy pracy;
* sÄ…dy gospodarcze;
* sÄ…dy grodzkie;
 S
DY OKR
GOWE  jako II inst. dla sądów rejonowych i jako I inst. dla spraw powa\
niejszych i skomplikowanych,
wskazanych przez ustawę. Tworzy się w nim wydziały cywilny, karny, penitencjarny, pracy, ubezpieczeń
społecznych, gospodarczy, a w Wawie  Sąd Antymonopolowy;
 S
DY APELACYJNE (obecnie 10)  dla obszaru kilku okręgów sądowych. Jako II instancja od sądów okręgowych.
Tworzy się wydziały cywilny, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych, a w Wawie  Lustracyjny;
 na szczycie tej struktury SN (choć nie jest sądem powszechnym);
 podział terytorialny sądowy nie pokrywa się podstawowym podziałem terytorialnym;
 organy sądów powszechnych to:
* prezes  administruje sÄ…dem i reprezentuje go na zewnÄ…trz, ma zwierzchnictwo nad sÄ…dami ni\
szymi.
Powoływany (na 6/4 s. rej) przez MS po zasięgnięciu opinii zgromadzenie ogólnego (s. rej. kolegium), która nie
ma charakteru wiÄ…\
ącego, ale mogą uchwalić sprzeciw, który mo\
e być obalony tylko pozytywną opinią KRS.
Odwoływany w wyjątkowych sytuacjach;
* zgromadzenie ogólne  składa się z wszystkich sędziów danego sądu (w s. okręg. te\
przedstawiciele s. rej.),
zajmuje się min. przedstawianiem KRS kandydatów na sędziów, opiniowanie kandydatury prezesa, wybór
kolegium, wysłuchiwanie informacji prezesa i kolegium;
* kolegium  od 4-9 sędziów, ustala min. podział czynności i zasady przydzielania spraw, wyra\
a opinie w
sprawach personalnych;
 zwierzchni nadzór na administracyjną działalnością sądów sprawuje MS nie mo\
e wkraczać w kwestie
objęte niezawisłością, ale mo\
e np. wpływać na sprawy bud\
etowe i gospodarcze;
S
DY SZCZEGÓLNE to sądy obejmujące swoją właściwością określoną grupę spraw i usytuowane są poza systemem
sądów powszechnych, ale istnieją w sposób stały i działają na tych samych zasadach konstytucyjnych co sądy
powszechne 2 rodzaje sądów szczególnych:
 S
DY WOJSKOWE dzielą się na w. sądy garnizonowe (I inst.) i w. sądy okręgowe (II inst. i I inst., wtedy SN
Izba Wojskowa)  sądy karne dot. przestępstwa popełnionych przez \
ołnierzy w czynnej słu\
bie oraz o
niektóre przestępstwa popełnione przez cywili;
74
* zwierzchni nadzór administracyjny nad tymi sądami  MS, a zwierzchni nadzór w zakresie czynnej słu\
by
 MON;
* organ samorządu  Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych  wszyscy sędziowie tych sądów;
 S
DY ADMINISTRACYJNE w pełni dwuinstancyjna struktura została ustanowiona dopiero w 2002 r. NSA
oraz WSA  sędziowie powoływani przez prezydenta na wniosek KRS, a kandydatów przedstawiają zgromadzenia
ogólne;
* zadania kontrola działalności administracji publicznej, tj. orzekanie w 3 typach spraw:
skargi na decyzje adm., inne postanowienia wydane w postępowaniu adm., egzekucyjnym i
zabezpieczającym, inne akty i czynności z zakresu adm. publ. oraz na bezczynność;
skargi na akty prawa miejscowego samorządu i adm. terenowej oraz na inne akty organów
samorzÄ…du podejmowane w ramach adm. publ.;
spory o właściwość między organami samorządu i samorządowymi kolegiami odwoławczymi
oraz spory kompetencyjne miedzy samorzÄ…dem a dam. rzÄ…d. (I i ostatnia inst. NSA);
NACZELNY S
D ADMINISTRACYJNY
 nadzór nad działalnością sądów adm. oraz poprzez Prezesa zapewnia organizacyjne warunki działania tych
sądów.
 organy to: PNSA (6 lat przez prezydenta spośród 2 kandydatów przedstawionych przez ZO), ZO oraz Kolegium;
 dzieli się na Izby: Finansowa, Gospodarcza, Ogólnoadministracyjna (na czele wiceprezesa powoływany i
odwoływany przez prezydenta na wniosek prezesa);
 nadzór orzeczniczy poprzez skargi kasacyjne orzeczeń WSA oraz za\
alenia na postanowienia WSA oraz
podejmuje uchwały (skład 7 sędziów, cała izba, ZO)  bez mocy wią\
ącej  w celu wyjaśnienia wątpliwości:
* na tle przedło\
enia przez skład NSA w związku z konkretną sprawą;
* na wniosek prezesa, RPO, Prokuratora Generalnego w przypadku rozbie\
ności w orzecznictwie;
S
D NAJWYśSZY
 zadania SN nadzór orzeczniczy nad sądami powszechnymi i wojskowymi w 2 formach:
* rozpoznawanie środków odwoławczych(s. powszechne  kasacja, s. wojskowe  te\
jako II inst.);
* podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne budzące wątpliwości lub rozbie\
ności w
orzecznictwie:
albo w konkretnej sprawie;
albo w procedurze abstrakcyjnej (PPSN, RPO, Prok. Gen.)  skład 7 sędziów, cała izba, połączone
izby, pełen skład SN. Są wią\
ące tylko dla danego składu orzekającego, a odstąpienie od nich min.
uchwałą całej izby. Nie mają mocy wią\
ącej dla innych sądów;
* te\
inne czynności określone w Konstytucji i ustawach: orzekanie w sprawie wa\
ności
wyborów/referendów, opiniowanie projektów ustaw i aktów normatywnych, pytania prawne do TK;
 dzieli się na Izbę (4): Cywilną, Karną, Wojskową, Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych;
 organy: PPSN (z urzędu przewodniczy TS i jest członkiem KRS), ZO, Kolegium;
KRAJOWA RADA S
DOWNICTWA
 organ kolegialny uplasowany pomiędzy władzami, którego ZADANIEM jest pośredniczenie w podejmowaniu
przez egzekutywę i legislatywę decyzji dot. sądownictwa, reprezentowanie interesów władzy sądowniczej,
ochrona niezawisłości sędziowskiej i niezale\
ności sądów;
 skład:
* 4 posłów i 2 senatorów na 4 lata;
* pierwszy prezes SN, prezes NSA;
* 15 sędziów: 2 SN, 2 apelacyjnych, 8 okręgowych, 1 wojskowych na 4 lata przez ich zgromadzenia ogólne;
* Minister Sprawiedliwości (MS);
* osoba powołanej przez prezydenta;
 obraduje na posiedzeniach min. raz na 2 miesiÄ…ce;
 prezydium = przewodniczący, 2 wiceprzewodniczących i 3 członków;
 kompetencje:
* przedstawia wnioski prezydentowi w sprawie powołania sędziów;
* rozstrzyga o przeniesieniu sędziego na inne stanowisko i o innych sytuacjach dot. statusu prawnego
sędziów;
* wyra\
a opinie co do propozycji zmian ustroju sądów i wynagrodzeń sędziów (proceduralna
niekonstytucyjność gdy pominie się zasięgnięcie opinii);
75
* wypowiada się w sprawach etyki sędziowskiej;
* wysłuchuje i omawia informacje dot. działalności sądów i problemów sądownictwa;
decyzje w sprawach personalnych podlegają kontroli sądowej z punktu widzenia legalności przez SN;
S
DZIOWIE
 zasada niezawisłości (art. 178 ust. 1)  Konstytucja nie definiuje tego pojęcia, a traktuje je jako pojęcie zastane
(TK: niezale\
ność sędziego zarówno od stron sporu jak i od organów państwa, a korelatem niezawisłości
jest obowiązek bezstronności) orzekanie w sposób zgodny z własnym sumieniem, wolny od jakichkolwiek
nacisków, a swoboda ta ograniczona jest jedynie Konstytucją i ustawami, w ramach których orzeka;
 SPOSÓB POWOA
YWANIA (=gwarancja niezawisłości sędziego):
* powoływani przez prezydenta na wniosek KRS;
* wymogi:
obywatelstwo polskie;
pełnia praw cywilnych i obywatelskich;
nieskazitelny charakter;
tytuł magistra prawa;
aplikacja sÄ…dowa lub prokuratorska i odpowiedni egzamin;
min. 1 rok jako asesor sÄ…dowy lub prokuratorski lub jako referendarz sÄ…dowy;
ukończone 29 lat;
* dodatkowe wymogi: sta\
pracy 10 lat do SN i NSA
* wymóg sta\
u i aplikacji nie dot. profesorów i doktorów hab. zatrudnionych w placówkach naukowych;
* tryb powołania: głosowanie tajne w ZO nad akceptacją przy zgłoszonej podwójnej liczbie kandydatów
przedstawiani KRS (s. powszechne  za pośrednictwem MS, który mo\
e wyrazić swoją opinię; mo\
e te\
zgłosić
kandydata bez opinii ZO) KRS w głosowaniu tajnym podejmuje uchwałę o przedstawieniu kandydatów
prezydentowi akt powołania nie wymaga kontrasygnaty, a powołanie dot. sądu określonego rodzaju (awans
do wy\
szego sądu wymaga kolejnego powołania);
odrębności: sądy wojskowe  sędzia musi być oficerem zawodowym, powołanie sędziów SN i sądów
adm. bez udziału MS;
GWARANCJE NIEZAWISA
OÅšCI:
 aspekt personalny  odnosi się do praw i obowiązków sędziego; to min:
* stabilizacja urzędu sędziego  powołanie na czas nieoznaczony (art. 179), czyli do wieku emerytalnego (65
lat, KRS mo\
e przedłu\
yć do 70, SN i NSA do 70);
* nieusuwalność sędziego  zło\
ony z urzędu tylko w sytuacjach wyjątkowych: orzeczenie sądu (te\

dyscyplinarnego) oraz ze względu na stan zdrowia lub w razie zmian w organizacji sądowej;
* nieprzenoszalność sędziego  nie mo\
na bez jego zgody, chyba, \
e orzeczeniem sÄ…du;
* immunitet sędziowski  nie mo\
e zostać pociągnięty do odpowiedzialności bez zgody sądu, ani zatrzymany
lub aresztowany, chyba, \
e złapany na gorącym uczynku;
* odpowiedzialność dyscyplinarna  za naruszenie obowiązków sędziowskich tylko przed sądami
dyscyplinarnymi wyłanianymi przez samorząd zawodowy;
* niepołączność  innych urzędów i funkcji państwowych, zajęć, które przeszkadzałyby mu w pełnieniu
obowiązków lub uchybiałyby godności urzędu lub zachwiałyby zaufaniem do jego bezstronności;
* apolityczność  zakaz nale\
enia do partii, związku zawodowego czy prowadzenia działalności publicznej nie
dającej się pogodzić z zasadą niezawisłości i niezale\
ności sędziowskiej;
* status materialny i zasady wynagradzania  konstytucyjny nakaz zapewnienia wynagrodzenia
odpowiadającego godności urzędu i zakresowi obowiązków  odmienne regulacje dot. wynagrodzeń, emerytur;
 aspekt merytoryczny  sędzia jest poddany jedynie wskazówkom sądów wy\
szych w ramach procedur
ustalonych przez ustawy, oraz podlega tylko Konstytucji i ustawom, co oznacza:
* nie mo\
e sam badać konstytucyjności ustaw, a jedynie mo\
e wnieść pytanie prawne do TK, choć w kilku
orzeczeniach niektórych składów SN zarysowały się odmienne opinie;
* nie podlega aktom podustawowym i mo\
e samodzielnie badać ich zgodność z Konstytucją i ustawami, a w
razie stwierdzenia niezgodności pominąć w danej sprawie;
KONSTYTUCYJNE ZASADY DZIAA
ANIA S
DÓW
ZASADY ORGANIZACJI S
DOWNICTWA:
 ZASADA DWUINSTANCYJNOŚCI (art. 176 ust. 1) (wymóg minimalny) nakaz by w ka\
dej sprawie była
mo\
liwość zwrócenia się do sądu wy\
szej instancji o zbadanie prawidłowości orzeczenia I inst., a na mocy
art. 236 ust. 2 dot. te\
spraw adm., ale na ile wymóg ten będzie miał zastosowanie równie\
do spraw, w których
76
rozstrzygniecie zapadło w pozasądowym organie (te\
dyscyplinarnym), poka\
e przyszłość (wg TK wystarczy
jednoinstancyjna kontrola sÄ…dowa);
 ZASADA UDZIAA
U OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI (art.182) odesłanie do
uregulowań w ustawie. Nie stosuje się systemu ław przysięgłych (odrębne ciało orzekające), ale stosuje się system
sądu ławniczego (jednolite ciało  sędzia i ławnicy zarówno o winie jak i karze, głosowanie większością);
* tylko sądy powszechne i wojskowe (I inst.), wybierani przez rady gminy, a kandydatów mogą zgłaszać
prezesi sądów, organizacje, stowarzyszenia, związki zawodowe oraz grupy wyborców;
sprawy cywilne tylko dot. pracy, ubezpieczeń społecznych, rodzinne;
* wymogi: obywatelstwo polskie, 30 lat, praca/zamieszkanie w danym miejscu przez min. 1 rok, nieskazitelny
charakter;
* wyłączenia: zatrudnieni w sądach i prokuraturach, policjanci, adwokaci, radcy prawni, duchowni,
funkcjonariusze SÅ‚u\
by Więziennej;
* kadencja 4 lata, a odwołanie w wyjątkowych przypadkach;
* wyznaczony do udziału w rozprawach do 12 dni w roku;
* niezawiśli, ale trudniej o gwarancje, gdy\
zatrudnieni poza sÄ…dem;
 ZASADA JAWNOÅšCI ROZPRAWY (art. 45 ust. 2) odnosi siÄ™ do wszystkich rozpraw, ale mo\
liwe ograniczenia
ze względu na moralność, bezpieczeństwo, porządek publiczny, ochronę \
ycia prywatnego stron lub inny wa\
ny
interes prywatny  nie dot. stron, ich przedstawicieli;
PRAWA JEDNOSTKI ZWI
ZANE Z POST
POWANIEM S
DOWYM
 prawo do sądu (art. 45 ust. 1) właściwy, niezale\
ny, bezstronny i niezawisły sąd i dot. ka\
dego (ale nie musi dot. np.
podmiotów publicznych, np. z zakresu podległości), a treścią tego prawa jest:
* prawo dostępu do sądu;
* prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej;
* prawo do uzyskania wyroku sÄ…dowego;
kwestia sporna to zakres swobody ustawodawcy w przekazywaniu spraw cywilnych pod jurysdykcję sądów
adm., ze względu na ich wę\
szy zakres rozpatrywania spraw;
 prawo do obrony (art. 42 ust. 2) dot. wszystkich etapów spraw karnych. 2 aspekty:
* aspekt formalny  prawo do posiadania obrońcy z wyboru, lub z urzędu;
* aspekt materialny  takie ukształtowanie procedury karnej, które stwarza mo\
liwość występowania jako
pełnoprawny uczestnik procesu (zasada kontradyktoryjności) oraz obowiązek zachowania niezale\
ności
adwokatury i zapewnienia jej wysokiego poziomu fachowego;
z innych praw (prawo do sądu, zasada równości) mo\
ne wydobyć ogólne prawo ka\
dego do pomocy
prawnej w postępowaniu sądowym;
ZASADY PRAWORZ
DNEGO PROCESU szereg reguł, min. prawo do obrony, jawność, nullum crimen nulla poena sine
lege, domniemanie niewinności, ochrona wolności i nietykalności osobistej, zakaz tortur i nieludzkiego karania, inne
jeszcze wynikają z gwarancji wymaganych przez międzynarodowe traktaty o prawach człowieka;
77
WA
ADZA S
DOWNICZA. TRYBUNAA
KONSTYTUCYJNY.
WPROWADZENIE
 sądowa kontrola zgodności ustaw z konstytucją to jedna z podstawowych obecnie gwarancji konstytucji, ale
długo wypracowywała sobie tą pozycję, przede wszystkim dlatego, i\
tradycyjna doktryna francuska odrzucała
jÄ…, jako ograniczenie praw parlamentu;
 w konstytucjach międzywojennych  nie było TK, choć toczyły się spory i dyskusje nad wprowadzeniem;
 okres PRL  nie było warunków do stworzenia sądownictwa konstytucyjnego, a dopiero w latach 1980
wprowadzono takie uregulowania nowela Konstytucji z kwietnia 1982 r. wprowadzenie TS (+ ustawa) i
TK, ale ustawa o TK została uchwalona dopiero w 1985 r. szereg ograniczeń kompetencji, a najwa\
niejsze to
mo\
liwość odrzucenia przez Sejm wyroku TK większością 2/3 głosów;
 po przełomie w 1989 r.  utrzymano TK, ale nie zmieniono jego ograniczeń (wszystkie państwa byłego obozu
socjalistycznego utworzyły sądy konstytucyjne o kompetencjach do wydawania ostatecznych orzeczeń), przy czym
wa\
na uchwała TK z 1993 r. jeśli Sejm w ciągu 6 m-cy nie odrzuci wyroku TK, to staje się on
ostateczny pomimo tych wszystkich ograniczeń TK dorobił się bogatego orzecznictwa;
 obecny kształt sądownictwa konstytucyjnego  Konstytucja z 1997 r. i ustawa o TK z 1997 r.;
POZYCJA USTROJOWA I SKA
AD
POZYCJA USTROJOWA TK
 to organ władzy sądowniczej, ale nie jest sądem w rozumieniu art. 175, a jego działalność to nie
sprawowanie wymiaru sprawiedliwości;
 choć trybunały mają wiele cech wspólnych z sądami, to są odrębny elementem tej władzy (art. 10 ust. 2);
 odrębności to przede wszystkich odmienne zadania, czyli kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych
i eliminowanie norm niezgodnych z systemu obowiÄ…zujÄ…cego prawa oraz powiÄ…zania z politycznymi
procesami, jak: kadencyjność urzędu, tryb powoływania sędziów, bli\
sze zwiÄ…zki z parlamentem
stąd wg niektórych to nie organ sądowy, ale szczególna instytucja kontroli konstytucyjności prawa;
 charakter pozycji TK  niezale\
ność (choć i Sejm i prezydent mają pewne uprawnienia kreacyjne, a w stosunku
do innych organów sądowych (sądy, SN, NSA, KRS) nie ma \
adnych powiązań) oraz zasada niezawisłości
sędziowskiej;
SKA
AD TK
 15 sędziów powoływanych przez Sejm indywidualnie, spośród osób wyró\
niajÄ…cych siÄ™ wiedzÄ… prawniczÄ…, a
ustawa o TK doprecyzowuje, i\
chodzi o osoby mające kwalifikacje do bycia sędzią SN lub NSA (czyli 10 lat
praktyki) oraz profesorowie i doktorzy habilitowani (w praktyce to oni głównie są sędziami TK);
 procedura w Sejmie  wniosek mo\
e zło\
yć Prezydium lub min. 50 posłów  wybór bezwzględna większość
przy ½ obecnych (postulat Garlickiego by byÅ‚a to wiÄ™kszość 2/3);
POZYCJA S
DZIEGO TK (analogicznie jak sędziego SN)
 niezawisłość zakaz reelekcji, a uTK daje prawo do powrotu na poprzednie/równowa\
ne stanowisko lub
przejścia w stan spoczynku;
 nieusuwalność chyba, \
e skazany prawomocnym wyrokiem sądu lub sąd dyscyplinarny zło\
ony z sędziów
TK zło\
y go z urzędu. Te\
: śmierć, zrzeczenie się oraz orzeczenie komisji lekarskiej o trwałej niezdolności
do pełnienia obowiązków wygaśnięcie mandatu musi zostać potwierdzone przez ZO TK i dopiero potem Sejm
mo\
e wybrać następnego;
 immunitet  zgoda na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej/aresztowanie wyra\
a TK w pełnym składzie
(2/3 za);
 incompatibilitas  z innymi stanowiskami w aparacie państwowym oraz nakaz apolityczności;
ORGANY TK
 ZGROMADZENIE OGÓLNE to wszyscy sędziowie TK (do prawomocności uchwał potrzebna obecność 10).
Zadania:
* coroczne omawianie działalności TK i problemów z orzecznictwa;
* decyzje dot. organizacji pracy TK, jak uchwalanie regulaminu, wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa,
uchwalanie projektu wydatków i dochodów, wyznaczanie składów orzekających i przydzielanie spraw;
* decyzje dot. sędziów, jak uchwalanie wygaśnięcia mandatu, zgoda na uchylenie immunitetu;
 PREZES TK reprezentuje TK na zewnątrz oraz wykonuje czynności związane z bie\
Ä…cym administrowaniem
pracą TK oraz kierowaniem Biurem TK (Szef Biura TK), a WICEPREZES zastępuje go w razie nieobecności oraz
wykonuje obowiązki wynikające z podziału czynności;
* obaj powoływani przez prezydenta (obowiązek) spośród kandydatów przedstawionych przez ZO TK;
* brak określenia czasu trwania kadencji, ale na pewno mo\
liwe jest zrzeczenie siÄ™ funkcji prezesa i
pozostanie w składzie TK;
78
FUNKCJE
 FUNKCJE TK TO:
* kontrola norm (orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami wy\
szego rzędu);
* orzekanie o skargach konstytucyjnych;
* rozstrzyganie sporów kompetencyjnych;
* orzekanie o zgodności z Konstytucją celów i działalności partii politycznych;
* rozstrzygnie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu przez prezydenta urzędu;
 INNE FUNKCJE SPOTYKANE W S
DOWNICTWIE KONSTYTUCYJNYM INNYCH KRAJÓW:
* orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej;
* rozstrzyganie spraw dot. wa\
ności wyborów i referendów;
* ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw;
KONTROLA NORM
 istotÄ… kontroli (i zarazem conditio sine qua non sÄ…downictwa konstytucyjnego) jest orzekanie o hierarchicznej
zgodności aktów normatywnych ni\
szego rzędu z aktami normatywnymi wy\
szego rzędu i eliminowaniu tych
pierwszych w razie stwierdzenia niezgodności;
* kontrola następcza  dot. aktów normatywnych ju\
ustanowionych i ze względu na to, i\
rzeczywista treść
norm kontrolowanych w procesie kontroli prewencyjnej mo\
e ujawnić się dopiero podczas ich stosowania, TK
uznał, i\
orzeczenie o konstytucyjności nie stanowi jako res iudicata przeszkody do kontroli następczej;
* kontrola prewencyjna  dot. aktów normatywnych przed ustanowieniem 2 przypadki (tylko prezydent):
dot. ustaw przed podpisaniem ich przez prezydenta;
dot. umów międzynarodowych przed dokonaniem ratyfikacji brak określonych obowiązków
prezydenta w związku z ewentualnym stwierdzeniem niezgodności takiej umowy z Konstytucją, ale ze
względu na zadanie strze\
enia Konstytucji, obowiązkiem powinna być odmowa ratyfikacji;
 przedmiotem kontroli sÄ…:
* ustawy co do zgodności z Konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi ustawą dot.
wszystkich typów ustaw (bud\
etowych, ratyfikujących), choć wątpliwości dot. ustaw o zmianie konstytucji, ale
raczej mo\
na pod kÄ…tem dochowania procedury z art. 235 K.;
* umowy międzynarodowe co do zgodności z Konstytucją dot. umów wszelkiego typu, bez względu na
tryb ich zawarcia;
* inne przepisy prawa wydane przez centralne organy państwowe co do zgodności z Konstytucją,
ratyfikowanymi u.m. i ustawami dot. przede wszystkim rozporządzeń, gdy\
orzekanie o uchwałach
samorzÄ…du i terenowej adm. rzÄ…d. nale\
y do kompetencji sÄ…downictwa adm. Jednak nie wyczerpuje siÄ™ na nich,
gdy\
pojęcie  przepisy prawa nie jest precyzyjne i mo\
na przyjąć i\
jest to\
same z pojęciem  akt normatywny
(które ma bogatą treść orzeczniczą)
tzw. materialna koncepcja aktu normatywnego  akt normatywny to ka\
da regulacja, zawierajÄ…ca w
swej treści normy prawne (= abstrakcyjne reguły postępowania, skierowane do generalnie określonego
adresata), przy czym nie istotna jest nazwa nadana dla danego aktu więc przedmiot kontroli nie jest
ograniczony do aktów zawierających z
ródła powszechnie obowiązującego prawa;
! gdy przepisy będące przedmiotem kontroli zostaną uchylone to postępowanie przed TK zostaje umorzone,
chyba, \
e jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw;
! wg orzecz. TK przyjęło się, \
e uchylenie aktu nie musi oznaczać całkowitej utraty mocy obowiązującej, gdy akt
taki mo\
e być stosowany do orzekania o sytuacjach z przeszłości, to TK mo\
e uznać, \
e częściowo zachował
on moc obowiÄ…zujÄ…cÄ… i \
e mo\
liwe jest wydanie orzeczenia merytorycznego;
! nie wa\
ne jest, kiedy akt został wydany, choć wcześniej w uTK było ograniczenie dot. aktów wydanych pod
rządami dawnych przepisów;
 podstawÄ… kontroli (punktem odniesienia) jest:
* Konstytucja tzn. tylko akt z 2.04.1997 r., ale konstytucja, to nie tylko tekst pisany, ale te\
zasady i wartości,
które wydobywane są przez doktrynę i orzecznictwo sądowe ( tzw. konstytucja sądowa); np. wykładnia
zasady demokratycznego państwa prawnego;
* ratyfikowane umowy międzynarodowe ratyfikowane ustawą  gdy dot. ustaw, wszystkie  gdy dot. aktów
podustawowych szczególnie wa\
na EKPCz, ze względu na bogatą treść orzeczniczą ETPCz;
nie daje to podstaw do orzekania o zgodności z prawem pochodnym UE, gdy\
zgodnie z ustalonÄ… liniÄ…
orzeczniczą ETS prawo do rozstrzygania konfliktów między ustawami a prawem UE nale\
y do wszystkich
sądów;
* ustawy  gdy dot. aktów podustawowych;
 kryteria kontroli wg uTK:
79
* zgodność materialna  zgodność treściowa regulacji;
* zgodność proceduralna  dochowanie trybu;
* zgodność kompetencyjna  czy organ wydający akt miał do tego kompetencję, co jest szczególnie wa\
ne przy
badaniu rozporządzeń, do których konieczne jest trójszczegółowe upowa\
nienie ustawowe;
 inicjatywa kontroli mo\
e mieć 2 formy proceduralne:
* inicjatywa konkretna (pytania prawne) zawsze związana z konkretną sprawą zawisłą przed sądem  gdy
sÄ…d (ka\
dy) ma wątpliwości co do zgodności danego aktu mo\
e wystąpić do TK z pytaniem prawnym na
ka\
dym etapie postępowania, a strony mogą jedynie wnioskować do danego składu orzekającego o
przedstawienie pytania. Pytanie prawne mo\
e dot. jedynie przepisu, który ma być podstawą orzekania
(przesłanka relewantności). Po wydaniu orz. TK, postępowanie zostaje podjęte i rozstrzygnięte zgodnie z orz.;
* inicjatywa abstrakcyjna (wnioski) podejmowana w oderwaniu od konkretnej sprawy, a krąg podmiotów
uprawnionych do jej podjęcia jest ograniczony  wg Czeszejko-Sochackiego nale\
y odró\
nić:
ogólną legitymację  prawo do zakwestionowania ka\
dego aktu niezale\
nie od tego, na ile jego treść dot.
zakresu działania wnioskodawcy prezydent, marszałek Sejmu i Senatu, premier, pierwszy prezes SN,
prezes NSA, prokurator generalny, prezes NIK i RPO oraz 50 posłom lub 30 senatorom;
szczególną legitymację  prawo do zakwestionowania tylko aktów dot. spraw z zakresu działania
danego podmiotu KRS (dot. niezale\
ności sądów i niezawisłości sędziów), organy stanowiące
samorządu, ogólnokrajowym organom związków zawodowych, ogólnokrajowym władzom organizacji
pracodawców i organizacji zawodowych, kościołom i związkom wyznaniowym wstępna kontrola
wniosków organizacji zawodowych i związkowych oraz samorządu;
* brak inicjatywy z urzędu (gdy jest taki wymóg dla wejścia w \
ycie danego aktu) oraz inicjatywy własnej TK;
 postępowanie przed TK:
* nawiązuje do postępowania sądowego, w sprawach nieuregulowanych stosuje się kpc;
* składy:
3-osobowe  gdy dot. aktu podustawowego;
5-osobowe  gdy dot. ustawy lub u.m.;
pełny skład (min. 9 sędziów)  ka\
da zawiła sprawa, zwłaszcza gdy orzeczenie mo\
e spowodować
nakłady nieprzewidziane w bud\
ecie lub gdy skład zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyra\
onego w
orzeczeniu innego pełnego skłądu;
* uczestnicy: wnioskodawca, organ, który wydał zakwestionowany akt oraz Prokurator Generalny;
gdy orzeczenie mo\
e spowodować nieprzewidziane wydatki opinię wydaje te\
RM;
* sprawy z wniosków i pytań zawsze w formie rozprawy (kontradyktoryjność i publiczność), a jawność
wyłączona tylko ze względu na bezpieczeństwo państwa lub ochronę tajemnicy państwowej;
* orzeczenia TK zapadają większością głosów mo\
liwość pata, gdy będzie parzysta liczba sędziów;
* orzeczenie składa się z sentencji (wskazuje przepisy i określa o ich zgodności) oraz uzasadnienia (rozwinięta
prezentacja procesu myślowego), a sędzia który głosował przeciw mo\
e zło\
yć zdanie odrębne;
 skutki prawne orzeczeń:
* (skutki makro) skutki orzeczenia dla dalszego losu skontrolowanego aktu lub zawartej w nim normy;
wszystkie orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (nie ma odwołania) i
podlegają ogłoszeniu tam, gdzie był ogłoszony zakwestionowany akt;
gdy akt uznany za zgodny to jako res iudicata nie mo\
e być zakwestionowany ponownie z tego samego
powodu;
gdy akt uznany za niezgodny to traci moc powszechnie obowiązującą, ale konsekwencją niezgodności
nie jest niewa\
ność ex tunc, a tylko wadliwość/wzruszalność, przy czym TK określa moment utraty mocy
obowiązującej zasadą jest dzień orzeczenia, ale mo\
e to być inny termin:
nie więcej ni\
18 m-cy  gdy dot. ustawy;
nie więcej ni\
12 m-cy  gdy inny akt;
obowiązek zasięgania opinii RM, gdy orzeczenie powoduje nieprzewidziane wydatki;
przepis przejściowy dawał Sejmowi w okresie 2 lat (do 17.10.1999) od uchwalenia K. mo\
liwość uchylenia
orz. TK;
* (skutki mikro) skutki orzeczenia dla decyzji, orzeczeń i rozstrzygnięć podjętych w przeszłości na
podstawie takiego aktu bÄ…dz
normy domniemuje siÄ™ wa\
ność podjętych wszystkich indywidualnych
rozstrzygnięć zapadłych na podstawie tego aktu, a jedynie wprowadzona jest mo\
liwość ich zakwestionowania;
SKARGA KONSTYTUCYJNA
 skarga konstytucyjna to szczególny środek prawny pozwalający jednostce na zwrócenie się do sądu
konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych, o ile rozstrzygnięcia
naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa i wolności skar\
Ä…cego wa\
ne 4 elementy:
80
* incydentalny charakter skargi  zwiÄ…zany z konkretnym przypadkiem;
* ograniczenie podstawy skargi do naruszeń praw i wolności o konstytucyjnym charakterze;
* subsydiarny charakter skargi  po wyczerpaniu innych środków;
* prawo rozpoznawania skargi przyznane organom sądownictwa konstytucyjnego, którego
rozstrzygnięcia wią\
ą wszystkie organy państwa;
 wąskie ujęcie skargi  skarga przeciwko normie, tzn. podstawą skargi mo\
e być tylko zarzut, \
e orzeczenie
naruszające prawa/wolności zostało wydane na podstawie przepisu niezgodnego z konstytucją;
 szerokie ujęcie skargi  skarga przeciwko normie i orzeczeniu, tzn. podstawą skargi mo\
e być te\
zarzut, \
e
samo orzeczenie zostało wydane w sposób naruszający konstytucją (np. przyjęcie niewłaściwej interpretacji,
naruszenie praw proceduralnych);
 podmiotem skargi mo\
e być ka\
dy, czyje konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone, więc przede
wszystkim osoba fizyczna (nie tylko obywatel), ale i osoby prawne, choć tylko w zakresie w jakim są podmiotami
konstytucyjnych praw i wolności;
 podstawą skargi jest zarzut naruszenie konstytucyjnych wolności i praw, a jedyny wyjątek dot. prawa do azylu lub
statusu uchodz
cy;
* skarga musi w sposób konkretny wskazywać przepis naruszający, ale sporne jest czy skargę mo\
na oprzeć na
zarzucie naruszenia zasady państwa prawnego, a w stosunku do zasady równości wyłączono taką mo\
liwość
(choć zgłoszono 5 zdań odrębnych);
* nie mo\
e dot. luki w prawie (zaniechania ustawodawcy);
* nie mo\
e dot. aktu nienormatywnego (np. statut spółdzielni);
* nie mo\
e dot. przepisu, który nie był podstawą rozstrzygnięcia, gdy\
to powodowałoby, \
e skarga stała by się
actio popularis;
* nie mo\
e dot. prawidłowości interpretowania prawa, chyba, \
e niejasność przepisu prowadzi do takich
rozbie\
ności interpretacyjnych, \
e narusza to K.;
 inne konieczne przesłanki do wniesienia skargi:
* naruszenie w wyniku orzeczenia sÄ…du lub organu administracji publicznej;
* orzeczenie musi być ostateczne (tzn. brak innego środka prawnego), a w razie wątpliwości czy przysługuje
kasacja ich rozstrzygnięcie nale\
y do SN;
wykorzystanie procedur musi mieć charakter merytoryczny, nie mo\
na wnieść skargi, je\
eli sÄ…d z
powodów formalnych odrzucił skargę;
wątpliwości dot. postęp. karnego, w którym prawomocność wyrok uzyskuje jeszcze przed wniesieniem
skargi kasacyjnej;
* przedmiotem mo\
e być tylko zarzut niezgodności z konstytucją;
* termin zawity 3 miesięcy od doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia;
* przymus adwokacki  musi być sporządzona przez adwokata/radcę prawnego, chyba, \
e skar\
Ä…cym jest
sędzia, prokurator, notariusz, doktor habilitowany lub profesor nauk prawa;
 odrębności w zakresie postępowania:
* rozbudowana wstępna kontrola dopuszczalności skargi - o nadaniu biegu decyduje1 sędzia, a za\
alenie na jego
odmowę nadania biegu rozpatruje 3 sędziów;
* nadajÄ…c bieg TK mo\
e wstrzymać wykonanie zaskar\
onego orzeczenia, je\
eli jego wykonanie mogło by
spowodować nieodwracalne skutki, wią\
Ä…ce siÄ™ z du\
ym uszczerbkiem dla skar\
Ä…cego lub gdy przemawia za
tym wa\
ny interes publiczny lub inny wa\
ny interes skar\
Ä…cego;
* o nadaniu skardze biegu informuje się RPO, który mo\
e wziąć udział w postępowaniu;
* skarga rozpatrywana w składzie 3- lub 5-osobowym, a w sprawach zawiłych w pełnym składzie;
* musi się odbyć rozprawa, chyba, \
e wszyscy zgodzÄ… siÄ™, \
e badany akt jest niezgodny z K.;
 skutek orzeczenia dot. aktu (skutek erga omnes), a nie tylko sytuacji indywidualnej, a ustawa nic nie mówi o dalszym
trybie rozstrzygania sprawy, której skarga dot., choć nie ma wątpliwości, \
e skar\
Ä…cy mo\
e \
ądać wznowienia
postępowania;
ROZSTRZYGNIE SPORÓW KOMPETENCYJNYCH
 spór kompetencyjny to rozbie\
ność stanowisk co do zakresu kompetencji stron tego sporu, przy czym
mo\
e dot. tylko konstytucyjnych organów centralnych;
nie mo\
e dot. sporów pionowych i organów  niekonstytucyjnych ;
* charakter pozytywny  gdy dwa (więcej) organów uznaje się za właściwe do rozstrzygnięcia;
* charakter negatywny  gdy dwa (więcej) organów uznaje się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia;
 inicjatywa: prezydent, marszałek Sejmu i Senatu, premier, PP SN, P NSA, P NIK wę\
szy zakres ni\
zakres
podmiotów, których spór ten mo\
e dotyczyć;
 postępowanie przed pełnym składem TK, rozstrzygnięcie w formie postępowania, ogłaszanego w MP;
81
ORZEKANIE O ZGODNOÅšCI Z KONSTYTUCJ
CELÓW LUB DZIAA
ALNOÅšCI PARTII POLITYCZNYCH
 art. 11 K.  wymaga by partie zrzeszały członków na zasadach równości i dobrowolności, a konkretyzacja tych
wymogów znajduje się w:
* ustawie o partiach politycznych  cel działania to wpływanie demokratycznymi metodami na kształtowanie
polityki państwa;
* art. 13 K.  zakaz istnienia partii i innych organizacji, które w swoich programach odwołują się do totalitarnych
metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu oraz gdy ich program zakłada nienawiść rasową i
narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę oraz przewiduje
utajnienie struktur lub członkowstwa;
 tylko jedno rozstrzygnięcie merytoryczne z 2000 r. dot. Partii Chrześcijańska Demokracja III RP  uznane za
zgodne;
 jedyną podstawą jest zgodność z Konstytucją ;
 inicjatywÄ™ majÄ… te same podmioty co uprawnione do inicjowania kontroli abstrakcyjnej;
 2 mo\
liwości postępowania:
* powstanie nowej partii kończy się wpisem do ewidencji partii dokonywanym przez Sąd Okręgowy w W-
wie, który mo\
e wystąpić do TK o zbadanie jej zgodności z K., a orzeczenie o niekonstytucyjności powoduje
odmowÄ™ wpisu do ewidencji;
to samo postępowanie w razie dokonania zmiany w statucie;
* brak uregulowań dot. kontroli konstytucyjności działalności istniejącej partii;
 postępowanie w pełnym składzie w procedurze:
* gdy dot. badanie celów  procedura kontroli norm (przedmiotem badania jest statut partii, czyli akt o quasi-
normatywnym charakterze);
* gdy dot. działalności  procedura kpk, a zebranie i utrwalenie dowodów TK mo\
e zlecić prokuratorowi
generalnemu;
 skutkiem orzeczenia o niezgodności jest wykreślenie partii z ewidencji oraz poddanie partii postępowaniu
likwidacyjnemu;
82
WA
ADZA S
DOWNICZA. TRYBUNAA
STANU.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA
 ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA (PRAWNA) TO ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE PRAWA
REALIZOWANA Z INICJATYWY PARLAMENTU PRZED ORGANEM WA
ADZY S
DOWNICZEJ;
 historia instytucji:
TRYBUNAA
STANU
 TS to odrębny organ władzy sądowniczej, przeznaczony do realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej, ale
nie jest sądem w rozumieniu art. 175 ust. 1 i nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości, ale ma cechy organu
sÄ…downiczego: niezale\
ność, niezawisłość sędziów, a charakter zadań to orzekanie czy konkretne czyny stanowią
naruszenie prawa (zbli\
ony do sądu karnego, a czasem jako taki działa);
 skład TS:
* przewodniczący  z urzędu PP SN;
* 2 zastępców i 16 członków wybranych przez Sejm na okres kadencji Sejmu, ale zachowują kompetencje do
czasu wyboru nowych członków;
mo\
liwe ponowne wybranie, a jedynie połowa musi mieć odpowiednie kwalifikacje (oraz zastępcy);
jest to tzw. sąd sejmowy  powiązanie kadencji i wybór członków przez sejm;
 funkcja członka TS jest honorowa, więc nieodpłatna (nie licząc niewielkiej diety w związku z pełnienie funkcji
oraz zwrotu ew. kosztów);
 sędziowie podlegają tylko Konstytucji i ustawom i są niezawiśli TYLKO w sprawowaniu funkcji sędziowskich;
 odwołanie mo\
liwe tylko, gdy:
* zrzeknie siÄ™;
* trwała niezdolność do wykonywania czynności;
* prawomocny wyrok sÄ…du;
 przysługuje im immunitet i nietykalność;
ZAKRES ODPOWIEDZIALNOÅšCI KONSTYTUCYJNEJ
 ograniczony podmiotowo charakter odpowiedzialności konstytucyjnej 3 grupy osób:
* prezydent  najszerszy zakres odpowiedzialności (o wyłącznym charakterze); podobnie opisana w uTS odp.
marszałków, ale nie ma ona wyraz
nego oparcia w art. 198 i art. 131 ust. 2;
* osoby pełniące najwy\
sze stanowiska państwowe:
premier i członkowie RM, więc nie dot. innych osób zajmujących kierownicze stanowiska w adm. rząd.;
osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem  obecnie w związku ze
sformułowaniem ustawy o rządzie mo\
e to dot. jedynie członków RM lub samego premiera;
P NBP  jedyny sposób usunięcia ze stanowiska przed upływem kadencji;
P NIK  te\
jedyny sposób usunięcia;
członkowie KRRiTv  te\
jedyny sposób usunięcia;
Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych  powoływany i odwoływany na czas wojny na wniosek premiera
przez prezydenta;
* posłowie i senatorowie w zakresie złamania zakazu z art. 107;
 zakres przedmiotowy to naruszenie Konstytucji lub ustawy, popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem
lub w zakresie swojego urzędowania = ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DELIKT KONSTYTUCYJNY, tj. czyn, który nie
będąc przestępstwem spełnia łącznie 2 przesłanki:
* czyn polega na naruszeniu konstytucji lub ustaw, więc nie mo\
e dot. naruszenia innych aktów;
* popełnienie czynu związane z wykonywaniem urzędu:
czyn popełniony w zakresie urzędowania osoby  gdy działa w ramach swoich kompetencji, ale z
naruszeniem przepisów;
czyn popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem  gdy podejmuje działania pozostające
poza ramami jej kompetencji, ale mo\
liwe do dokonania ze względu na zajmowane stanowisko;
 odpowiedzialność za czyn popełniony w okresie piastowania urzędu, ale egzekwowana mo\
e być te\

póz
niej, gdy\
uTS ustanawia 10 okres przedawnienia, a fakt, \
e osoba nie pełni ju\
w/w funkcji nie stanowi
przeszkody w rozpoczęciu postępowania;
 mo\
liwe jest pociągnięcie do odpowiedzialności równie\
w przypadku gdy zachodzi wina nieumyślna, ale
odpowiedzialność ta nie ma charakteru obiektywnego (konieczna przesłanka winy);
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA PRZED TS
 TS działa wtedy jako sąd karny dot. 2 kategorii osób:
83
* PREZYDENT  (art. 145 ust. 1) właściwość TS ma charakter:
wyłączny  prezydent mo\
e być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed TS, choć dla utrudnienia
uniknięcia odpowiedzialności w okresie sprawowania urzędu nie biegnie przedawnienie za przestępstwa, za
które nie postawiono go w stan oskar\
enia przed TS;
zupełny  obejmuje wszystkie przestępstwa, jakich prezydent dopuścił się w okresie sprawowania urzędu,
bez względu na ich związek z piastowanym urzędem;
* CZA
ONKOWIE RM  (art. 156 ust. 1) właściwość TS ma charakter:
częściowy  dot. tylko przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem, a za inne
przed sÄ…dami powszechnymi;
kwestia kontrowersyjna  konkurencyjny czy wyłączny charakter właściwości TS przed wejściem w
\
ycie Konstytucji przyjęto charakter konkurencyjny, tzn. do czasu a\
nie postawiono go przed TS mógł
być oskar\
ony przed sądem powszechnym, ale obecnie art. 156 przyjmuje nieco inne sformułowanie,
powodujące wątpliwości, jednak TK w 2001 r. odpowiedział na pytanie prawne, \
e jest to
właściwość o charakterze konkurencyjnym;
* w poprzednim stanie prawnym mo\
liwa była równie\
odpowiedzialność karna (charakter częściowy i
konkurencyjny) innych osób, ale obecnie brak takiego wyraz
nego wskazania;
ODPOWIEDZIALNOŚĆ POSA
ÓW I SENATORÓW
 dot. tylko naruszenia zakazu z art. 107 (zakaz prowadzenia działalności z osiąganiem korzyści z majątku SP lub
samorządu lub nabywanie takiego majątku), a szczegółowe unormowanie w ustawie;
 inicjatywa Marszałka izby, a pociągniecie uchwałą izby, a TS orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu;
POST
POWANIE
5 ZASADNICZYCH STADIÓW:
I. ZGA
OSZENIE WST
PNEGO WNIOSKU;
II. POST
POWANIE W KOMISJI ODPOWIEDZIALNOÅšCI KONSTYTUCYJNEJ;
III. POSTAWIENIE W STAN OSKARśENIA;
IV. ROZPOZNANIE SPRAWY PRZEZ TS W I INST.;
V. ROZPOZNANIE SPRAWY PRZEZ TS W II INST.;
ad. I. WNIOSEK WST
PNY to inicjatywa zobowiÄ…zujÄ…ca Sejm (ZN) do rozpatrzenia w sformalizowanej procederze
zasadności postawienia danej osoby w stan oskar\
enia;
 prawo do wystÄ…pienia z tym wnioskiem majÄ…:
gdy dot. prezydenta grupa min. 140 (1/4 składu ZN) członków ZN;
gdy dot. członków RM prezydent oraz grupa min. 115 posłów (1/4 składu sejmu);
w przypadku pozostałych osób prezydent, 115 posłów, komisja śledcza (konieczna uchwała komisji
podjÄ™ta wiÄ™kszoÅ›ciÄ… 2/3 za przy ½ obecnych);
 wymagania dot. wniosku  musi wskazywać osobę oraz zarzut wraz ze wskazaniem naruszonych
przepisów oraz z uzasadnieniem kompletność wniosku bada Marszałek Sejmu, który mo\
e go zwrócić w
celu uzupełnienia (gdy brak uzupełnienia, pozostawia bez biegu) Marszałek kieruje wniosek do KOK;
ad. II. POST
POWANIE W KOK  podobne do postępowania przygotowawczego (wg niektórych to śledztwo
sejmowe):
 przewodniczący KOK przesyła odpis wniosku osobie, której on dot. i informuje o prawie zło\
enia
pisemnych wyjaśnień i środków dowodowych;
 KOK określa zakres i sposób przeprowadzenia postępowania dowodowego;
 stosuje siÄ™ odpowiednio kpk mo\
e przesłuchiwać świadków, biegłych, \
ądać akt i dokumentów, a
osoba, której wniosek dot. mo\
e uczestniczyć w posiedzeniach KOK;
 na podstawie tych materiałów KOK uchwała sprawozdanie wraz z wnioskiem albo o postawienie w stan
oskar\
enia (musi spełniać wymogi dla aktu oskar\
enia wg kpk) albo o umorzenie postępowania w sprawie;
ad. III. POSTAWIENIE W STAN OSKARśENIA:
 podjęcie odpowiedniej uchwały przez ZN lub Sejm:
prezydenta  2/3 ustawowej liczby ZN (=374);
członek RM  3/5 ustawowej liczby posłów (276);
pozostaÅ‚e osoby  bezwzglÄ™dna wiÄ™kszość przy ½ obecnych
 jednocześnie wybiera spośród siebie 2 oskar\
ycieli;
 skutkiem tej uchwały jest zawieszenie w sprawowaniu urzędu (nie dot. posłów i senatorów za art. 107);
 postępowanie po nadaniu mu biegu przez Marszałka nie ulega dyskontynuacji (uTS);
ad. IV. i V. POST
POWANIE PRZED TS:
84
 I inst.  skład 5-osobowy, II inst.  skład 7-osobowy, a składy ustalane są przez losowanie;
 stosuje siÄ™ odpowiednio kpk;
 jawność, chyba, \
e bezpieczeństwo państwa lub ochrona tajemnicy państwowej;
 oskar\
ony ma prawo do obrony i wszystkie gwarancje proceduralne;
 kary które mo\
e wymierzyć TS:
utrata biernego i czynnego prawa wyborczego (2-10 lat);
zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych z
odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych (2-10 lat);
utrata orderów i odznaczeń oraz zdolności ich uzyskiwania (2-10 lat);
z uwagi na szczególne okoliczności sprawy mo\
e równie\
odstąpić od karania i poprzestać na
stwierdzeniu winy;
ZAWSZE gdy uzna, \
e oskar\
ony popełnił delikt konstytucyjny (nawet nieumyślnie) orzeka
utratę urzędu/stanowiska;
gdy postęp. dot. posła/senatora za art. 107 to jedyną i wyłączną karą jest pozbawienie mandatu;
gdy czyn wypełnia znamiona przestępstwa TS wymierza tak\
e kary przewidziane w ustawie
karnej;
85
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH
ISTOTA INSTYTUCJI
 OMBUDSMAN TO SZCZEGÓLNY ORGAN POWI
ZANY Z PARLAMENTEM, CZUWAJ
CY NAD PRAWIDA
OWOÅšCI

POST
POWANIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ WOBEC OBYWATELI;
 HISTORIA Szwecja w 1709, ale ostateczny kształt uzyskał dopiero w 1809 r.  najpierw jako funkcjonariusz
parlamentu powołany do kontroli urzędników królewskich, min. w oparciu o skargi obywateli, stopniowo zaczął
nabierać mo\
liwości wpływania na postępowanie w adm.
* 1919 r. Finlandia, 1952 r. Norwegia, 1953 r. Dania,
 4 PODSTAWOWE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:
* samodzielny organ państwowy oddzielony od adm. i sądownictwa, zwykle wprowadzony w
konstytucji;
* organ powiązany z parlamentem  strukturalnie (powoływany przez parlament) i funkcjonalnie (jego zadania
mieszczÄ… siÄ™ w funkcji kontrolnej parlamentu);
* organ o dwojakich zadaniach:
wysłuchuje skarg obywateli oraz podejmuje kroki w celu ich naprawienia nieprawidłowości
(kryteria to nie tylko legalność, ale i słuszność i sprawiedliwość);
informuje parlament o stanie praworządności;
* organ łatwo dostępny, odformalizowany i bezpłatny, choć zwykle ma swobodę w dobieraniu sobie
spraw i prawo jedynie sugerowania właściwych rozstrzygnięć;
 POLSKA okres międzywojenny  brak; POWSTAA
DOPIERO W 1987 R. (uRPO) nowela kwietniowa nadała
mu rangę konstytucyjną; konstytucja z 2.04.1997 r. wprowadziła te\
RPD;
POZYCJA USTROJOWA
 samodzielny organ konstytucyjny, pozostający poza tradycyjnym trójpodziałem, a ze względu na jego działania i
powiÄ…zania nazywany jest organem ochrony prawa;
* powiązany z Sejmem, choć nie przekreśla to jego samodzielności i odrębności sejm za zgodą senatu
powołuje go; RPO przedkłada sejmowi sprawozdania ze swojej działalności; ponosi przed Sejmem
odpowiedzialność na zasadach określonych w ustawie;
* zasada niezale\
ności od pozostałych organów państwa inne organy nie mają na niego wpływu, a jego
wpływ na nie zawiera się w jego zadaniach;
 powoływany przez Sejm za zgodą Senatu kandydata zgłasza Marszałek i min. 35 posłów uchwała
bezwzglÄ™dna wiÄ™kszość przy ½ obecnych przekazanie uchwaÅ‚y Senatowi, który ma 1 miesiÄ…c na wyra\
enie
zgody (milczenie = zgoda; brak zgody jest ostateczny);
 wymagane kwalifikacje obywatelstwo polskie, wyró\
niać się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym
oraz wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wra\
liwość społeczną;
 kadencja  5 lat, mo\
liwe jedno ponowne powołanie, a po zakończeniu kadencji RPO ma prawo wrócić do
poprzedniej pracy, o ile nie ma przeszkód prawnych;
 przysługuje mu immunitet (jedynie za zgodą Sejmu) i nietykalność (tylko gdy złapany na gorącym uczynku);
 incompatibilitas poseł, senator, \
adne stanowisko, z wyjątkiem profesora szkoły wy\
szej;
 apolityczność nie mo\
e nale\
eć do partii politycznych, związku zawodowego, ani prowadzić działalności nie
dającej się pogodzić z godnością urzędu;
 odwołanie tylko w przypadkach szczególnych, jak zrzeczenie, śmierć, trwała niezdolność na skutek choroby,
ułomności lub upadku sił, sprzeniewierzenie się ślubowaniu decyduje jedynie Sejm (art. 210);
* wniosek o odwołanie  Marszałek i 35 posłów  do 05.2000 r. mógł tylko Marszałek, co było lepsze bo
chroniło przed atakami politycznymi, ale dla złagodzenia tego wprowadzono wymóg by za odwołaniem
gÅ‚osowaÅ‚o 3/5 przy ½ obecnych (a jedynie gdy zrzecze siÄ™ wystarczy bezwzglÄ™dna);
* nie ponosi odpowiedzialności przez TS;
 organ jednoosobowy, ale mo\
liwe jest powołanie do 3 zastępców (w tym do spr. \
ołnierzy) za zgodą
Marszałka;
 mo\
liwość powoływania te\
pełnomocników terenowych za zgodą Marszałka;
 Biuro RPO w Warszawie  organ pomocniczy;
ZAKRES I FORMY DZIAA
ANIA
 ZADANIE RPO stanie na stra\
y wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz
w innych aktach normatywnych art. 80 K. zapewnia KAśDEMU dostęp do RPO;
* aspekt podmiotowy  dot. obywateli, bezpaństwowców, cudzoziemców, ale nie innych podmiotów jak osoby
prawne czy organy samorzÄ…du;
86
* aspekt przedmiotowy  ochrona praw i wolności nie tylko konstytucyjnych, ale i zawartych w innych aktach
normatywnych (więc równie\
wydane przez organy lokalne);
 działalność RPO to badanie działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do
przestrzegania i realizacji tych praw i wolności właściwość RPO obejmuje:
* w sensie podmiotowym  działania wszystkich organów władzy publicznej, ale rozszerza ten zakres
sformułowanie  organizacje , jednak jest to kwestia sporna i od początku RPO podkreślał, \
e nie jest
właściwy do interweniowania w relacje między podmiotami prywatnymi;
* w sensie przedmiotowym  wszelkie działania (zaniechania), ale kwestia sporna czy te działania muszą
dot. tylko sytuacji jednostki czy mogÄ… dot. te\
innych sfer funkcjonowania brak jasnej odpowiedzi, ale
zadaniem RPO jest te\
informowanie o stanie praworządności, a mało jest dziedzin adm. które by tego nie dot.;
 kryterium kontroli  pod kątem naruszenia prawa, współ\
ycia społecznego i sprawiedliwości społecznej w
szczególności RPO mo\
e wkraczać w sferę tzw. uznania adm.;
FORMY DZIAA
ANIA RPO:
I. WYST
PIENIA I INTERWENCJE W SPRAWACH INDYWIDUALNYCH
 punkt wyjścia to powzięcie informacji  mo\
e działać z własnej inicjatywy, ale regułą jest działanie
na wniosek (nie musi dot. własnej sprawy, nie ma \
adnych wymogów formalnych, prócz konieczności
oznaczenia nadawcy);
 RPO po zapoznaniu siÄ™ z wnioskiem mo\
e:
poprzestać na wskazaniu właściwych środków prawnych;
przekazać sprawę wg właściwości
nie podjąć sprawy;
podjąć sprawę zale\
y od uznania RPO;
 gdy podejmie sprawÄ™ mo\
e:
prowadzić sprawę samodzielnie;
zwrócić się o zbadanie sprawy do organów właściwych (organy nadzoru, prokuratura, kontrola
państwowa, zawodowa, społeczna);
zwrócić się do sejmu o zlecenie NIK kontroli;
 gdy zdecyduje się prowadzić postępowanie samodzielnie przysługuje mu szereg uprawnień:
prawo badania (te\
bez uprzedzenia) ka\
dej sprawy na miejscu;
prawo \
ądania wyjaśnień;
prawo \
Ä…dania przedstawienia akt ka\
dej sprawy prowadzonej przez organy adm. publicznej;
prawo \
ądania przedło\
enia informacji prowadzonej przez sądy, prokuraturę i inne organy ścigania;
prawo zlecania ekspertyz i opinii;
 po zbadaniu sprawy mo\
e:
podjąć interwencję dla załatwienia sprawy wystąpienie kierowane do organu naruszającego
prawa/wolności (z uwzględnieniem niezawisłości sędziowskiej) lub do organu nadrzędnego z wnioskiem
o zastosowanie środków przewidzianych prawem adresat ma 30 dni na poinformowanie RPO o
podjętych działaniach, a w razie gdy nie zadowolą RPO mo\
e on wystąpić do organu nadrzędnego o
podjęcie odpowiednich działań;
" nie ma kompetencji władczych (nie mo\
e merytorycznie rozstrzygnąć w sprawie), dlatego siła jego
"
"
"
oddziaływania musi wynikać z jego autorytetu;
inne środki oddziaływania związane z procesem (mo\
e je podejmować w formach procesowych):
" \
ądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć w nich udział na prawach
"
"
"
prokuratora;
" \
ądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w przypadku przestępstw ściganych z urzędu;
"
"
"
" wnosić kasację w postępowaniu cywilnym i karnym;
"
"
"
" zwrócić się o wszczęcie postępowania adm., wnosić skargę do sądu adm. oraz uczestniczyć w tych
"
"
"
postęp. na prawach prokuratora oraz wnosić rewizje nadzwyczajne od orz. NSA;
" wziąć udział w postęp. przed TK w sprawie skargi konstytucyjnej;
"
"
"
II. WYST
PIENIA, INICJATYWY I WNIOSKI DOT. OGÓLNYCH PROBLEMÓW OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI
OBYWATELI, a w szczególności:
 przedstawić wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności i
usprawnienia trybu załatwiania spraw obowiązek zajęcia stanowiska przez adresata;
 wystąpić z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub o zmianę/wydanie innych aktów
prawnych, dot. praw i wolności człowieka i obywatela;
87
 wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi u.m. lub ustawami
przepisów prawa dot. praw i wolności człowieka i obywatela;
 wystąpić do SN z wnioskiem o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych
budzących wątpliwości lub rozbie\
ności w stosowaniu;
obowiązek corocznego przekazywani sprawozdania ze swojej działalności Sejmowi i Senatowi oraz
informację o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela (podawane do publicznej
wiadomości);
obowiązek przedstawiania określonych informacji lub podejmowania czynności w określonych
sprawach gdy zwróci się o to Marszałek Sejmu;
mo\
e przedkładać Sejmowi i Senatowi określone sprawy wynikające z jego działalności;
W PRAKTYCE NAJLEPSZYM ÅšRODKIEM ODDZIAA
YWANIA JEST ZWRACANIE SI
DO ŚRODKÓW MASOWEGO
PRZEKAZU, TYM BARDZIEJ, śE DO TEJ PORY ZAWSZE POTRAFIA
SOBIE ZNALEy
Ć ICH SYMPATI
I UZNANIE;
88
STANY NADZWYCZAJNE
ISTOTA INSTYTUCJI
 STAN NADZWYCZAJNY TO POJAWIENIE SI
W PAC
STWIE SYTUACJI SZCZEGÓLNEGO ZAGROśENIA, KTÓREJ
ROZWI
ZANIE WYMAGA SI
GNI
CIA DO ŚRODKÓW SZCZEGÓLNYCH TAKICH JAK:
* KONCENTRACJA WA
ADZY W R
KACH EGZEKUTYWY;
* OGRANICZENIA PRAW I WOLNOÅšCI OBYWATELI;
* ZMIANY W STRUKTURZE I ZASADACH FUNKCJONOWANIA ORGANÓW PAC
STWOWYCH,
* ZMIANY W SYSTEMIE STANOWIENIA PRAWA.
czyli zawieszenie niektórych regulacji konstytucyjnych i wprowadzenie regulacji wyjątkowych;
 paremia: salus rei publicae suprema lex esto (ratunek Rzeczypospolitej - prawem najwy\
szym);
 trzy tendencje we współczesnych regulacjach dot. stanów nadzwyczajnych:
* konstytucjonalizacja tych regulacji  przy czym szerokość i głębokość tych regulacji uzale\
niona jest od
doświadczeń historycznych państw;
* dyferencjacja ró\
nych postaci stanu nadzwyczajnego ze względu na konieczność doboru środków do
celów;
* parlamentaryzacja procesu podejmowania decyzji o wprowadzeniu bÄ…dz
kontynuowaniu stanu
nadzwyczajnego  choć w tym czasie to egzekutywa ma najszerszą władzę, jednak przepisy wprowadzają
ró\
nego rodzaju gwarancje dla mo\
liwości zajęcia przez parlament stanowiska oraz zakazy dokonywania
pewnych zmian;
 regulacje międzynarodowe choć jest to suwerenne prawo ka\
dego państwa, jednak pojawiły się pewne
regulacje międzynarodowe dot. stanów nadzwyczajnych:
* Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. (ratyf. w 1977 r.) dopuszcza
zawieszenie swojego stosowania:
tylko w sytuacji wyjątkowego niebezpieczeństwa publicznego zagra\
ajÄ…cego istnieniu narodu;
tylko zgodnie z zasadą proporcjonalności;
tylko o ile podjęte kroki nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami międzynarodowymi i o ile nie pociągają
za sobą dyskryminacji wyłącznie z powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, religii lub pochodzenia
społecznego;
tylko pod warunkiem urzędowego ogłoszenia wprowadzenia stanu nadzwyczajnego i poinformowania
Sekretarza Generalnego ONZ o zakresie i powodach zawieszenia zobowiązań Paktu;
zakaz zawieszenia niektórych praw (m.in. prawo do \
ycia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa);
* Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r. (ratyf. w 1992 r.) dopuszcza zawieszenie swojego
stosowania:
w przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagra\
ajÄ…cego \
yciu narodu,
tylko w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji,
pod warunkiem, \
e środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z p.m.;
zakaz uchylania niektórych praw (prawo do \
ycia, zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poni\
ajÄ…cego
traktowania, zakaz niewolnictwa, nullum crimen sine lege;
obowiÄ…zek poinformowania Sekretarza Generalnego Rady Europy;
 Polska
* konstytucja marcowa wprowadzała 2 stany (wojenny  wprowadzany przez rząd za zgodą prezydenta podczas
wojny lub w razie zagro\
enia wybuchem wojny; wyjątkowy  wprowadzany j/w w razie rozruchów we-
wnętrznych lub rozległych knowań o charakterze zdrady stanu, zagra\
ających konstytucji państwa albo
bezpieczeństwu obywateli), które musiały być potwierdzone przez Sejm, oraz określone były prawa, które
mogły być zawieszone;
* podobne rozwiÄ…zania w konstytucji kwietniowej;
* konstytucja lipcowa  początkowo tylko stan wojenny (wprowadzany przez Radę Państwa dla obronności i
bezpieczeństwa państwa  obejmowało to zagro\
enie wewnętrzne i zewnętrzne);
podczas wprowadzenia stanu wojennego w 1981 r. Rada Państwa wydała dekrety z mocą ustawy
regulujące szczegółowo ten stan, pomimo i\
trwała wtedy sesja parlamentu;
1983 r.  zmiana konstytucji  rozró\
nienie stanu wojennego i wyjÄ…tkowego;
* kolejne zmiany dopiero w konstytucji z 1997 r.;
ZASADY KONSTYTUCYJNE
6 ZASAD ODNOSZ
CYCH SI
JEDNOLICIE DO WSZYSTKICH SYTUACJI STANU NADZWYCZAJNEGO:
I. ZASADA WYJ
TKOWOÅšCI (SUBSYDIARNOÅšCI) stan nadzwyczajny mo\
e być wprowadzony tylko w sytuacji
szczególnego zagro\
enia (ogólnych charakter, ale doprecyzowany w p.m.  zagro\
enia \
ycia narodu) i tylko je\
eli
89
zwykle środki są niewystarczające (art. 228 ust. 1);
II. ZASADA LEGALNOÅšCI oznacza, \
e:
 wprowadzenie tylko na podstawie ustawy i w drodze rozporzÄ…dzenia (art. 228 ust. 2);
 treść stanu nadzwyczajnego (zakres dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności oraz zasady działania
organów władzy publicznej) musi określać ustawa (art. 228 ust. 3);
 straty majątkowe spowodowane stanem nadzwyczajnym powinny (choć nie muszą) być wyrównane przez
państwo (zasady określone w ustawie)  dot. to strat poniesionych zgodnie z prawem, a nie niezgodnych,
które na podstawie art. 77 ust. 1 (nie został wyłączony) muszą być wyrównane;
III. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI podjęte działania muszą odpowiadać stopniowi zagro\
enia (art. 228 ust. 5) 
zasada ta ma bogate orzecznictwo oraz nale\
y te\
pamiętać o ograniczeniach z art. 31 ust. 3;
IV. ZASADA CELOWOŚCI podjęte działania powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego
funkcjonowania państwa (art. 228 ust. 5);
V. ZASADA OCHRONY PODSTAW SYSTEMU PRAWNEGO to zakaz uchwalania ustaw regulujÄ…cych pewne materie
(Konstytucja, ordynacje wyborcze, ustawy o stanach nadzwyczajnych  art. 228 ust. 6) oraz zachowanie
monopolu ustawodawczego Sejmu, z wyjÄ…tkiem stanu wojennego;
VI. ZASADA OCHRONY ORGANÓW PRZEDSTAWICIELSKICH w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w czasie 90
dni po nim (art. 228 ust. 7) nie mo\
na:
 skrócić kadencji Sejmu,
 przeprowadzić referendum ogólnokrajowego,
 przeprowadzić wyborów (do samorządu mo\
na tylko tam, gdzie nie było stanu);
odpowiednio ulega przedłu\
eniu kadencja tych organów;
 dopiero w 2002 r. uchwalono ustawy o stanach nadzwyczajnych:
* ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski \
ywiołowej (uk\
);
* ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjÄ…tkowym (uswy);
* ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił
Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom RP (uswo);
* ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie
stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela;
* nowelizacja ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiÄ…zku obrony RP (uPO);
STAN WOJENNY
 STAN WOJENNY (ART. 229)  MOśE BYĆ WPROWADZONY TYLKO W 3 SYTUACJACH:
* ZEWN
TRZNEGO ZAGROśENIA PAC
STWA (tak\
e przez działania terrorystyczne) przesłanka
niedookreślona;
* ZBROJNEJ NAPAŚCI NA TERYTORIUM RP przesłanka określona, nale\
y ją interpretować na tle Karty NZ;
* JEśELI Z UMOWY MI
DZYNARODOWEJ WYNIKA ZOBOWI
ZANIE DO WSPÓLNEJ OBRONY PRZECIWKO
AGRESJI obecnie takie zobowiązanie wynika z Paktu NATO, przy czym pakt formułuje własną definicję
pojęcia agresja;
 rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje prezydent na wniosek premiera i musi je podać
do publicznej wiadomości oraz przedstawić Sejmowi w ciagu 48 godzin, który niezwłocznie rozpatruje to
rozporzÄ…dzenie i mo\
e je uchylić bezwzglÄ™dnÄ… wiÄ™kszoÅ›ciÄ… przy ½ obecnych (art. 231);
 teren mo\
e dot. części lub całości terytorium;
 czas wprowadzany na czas nieoznaczony, ale uswo wprowadza nakaz zniesienia po przywróceniu normalnego
funkcjonowania państwa;
 mobilizacja w razie bezpośredniego, zewnętrznego zagro\
enia państwa prezydent na wniosek premiera
zarządza powszechną lub częściową mobilizację oraz u\
ycie Sił Zbrojnych do obrony państwa (art. 136);
 kierowanie obroną państwa nale\
y do prezydenta we współdziałaniu z RM (zastępowana przez premiera):
* prezydent na wniosek premiera określa zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego;
zatwierdza (na wniosek Naczelnego Dowódcy SZ) plany operacyjnego u\
ycia SZ;
uznaje (na wniosek ND SZ) określone obszary państwa za strefy bezpośrednich działań wojennych;
* RM zarządza przejście na wojenne zasady działania organów władzy publicznej oraz określa zasady
działania tych organów w strefie bezpośrednich działań wojennych (mo\
e te\
je zawiesić);
* ND SZ  dowodzi SZ;
* wojewodowie  cywilne kierowanie w terenie, wraz z mo\
liwościami nakładania zadań na samorząd;
* premier na wniosek wojewody mo\
e zawiesić organy samorządu i ustanowić zarząd komisaryczny;
* brak podstaw do zawieszenia parlamentu (jedyne ograniczenie jego roli to rozporzÄ…dzenia prezydenta z mocÄ…
ustawy) ani działalności sadów i Trybunałów (zmiany to zaostrzenie odpowiedzialności, mo\
liwość zmiany
90
kognicji sądów wojskowych, ale np. sądy wyjątkowe i tryb doraz
ny tylko w czasie wojny `" stan wojenny);
 art. 233  określa prawa, które nie mogą być ograniczone w stanie wojennym i wyjątkowym, a pozostałe
mogą być ograniczone z zachowaniem warunków z art. 228 i zakazu dyskryminacji z art. 233 ust. 2;
* art. 30 godność;
* art. 34, 36 obywatelstwo;
* art. 38 ochrona \
ycia;
* art. 39, 40, 41 ust. 4 humanitarne traktowanie;
* art. 42 nullum crimen sine lege;
* art. 45 dostęp do sądu;
* art. 47 dobra osobiste;
* art. 53 sumienie i religia;
* art. 63 petycje;
* art. 48 i 72 rodzina i dziecko,
 ustawa o stanie wojennym przewiduje mo\
liwość wprowadzenia licznych ograniczeń wolności i praw
(decyduje o ich wprowadzeniu premier, ministrowie lub wojewoda):
1. nakaz noszenia dowodu to\
samości, zakaz zmiany miejsca pobytu bez zezwolenia;
2. zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń, imprez masowych, strajków i innych form protestu, z wyjątkiem
zgromadzeń organizowanych przez kościoły/związki na terenie ich świątyń i podobnych budynków;
3. zawieszenie działalności tych zarejestrowanych stowarzyszeń, partii, związków zawodowych i innych organizacji,
których działalność mo\
e utrudnić realizację działań obronnych;
4. wprowadzenie cenzury prewencyjnej środków społecznego przekazu (pewne wyjątki dot. kościołów/związków)
oraz wprowadzenie zagłuszania sygnału radiowego lub telewizyjnego;
5. wprowadzenie kontroli zawartości korespondencji pocztowej, telefonicznej i telekomunikacyjnej;
6. zawieszenie zajęć dydaktycznych wszelkiego rodzaju (wyjątek dot. kościołów/związków);
7. zawieszenie funkcjonowania transportu, systemów łączności, działalności telekomunikacyjnej i pocztowej,
wprowadzenie ograniczeń obrotu krajowymi i dewizowymi środkami płatniczymi, zakaz ruchu pojazdów na
drogach publicznych;
8. zajęcie/zarekwirowanie na potrzeby obronne środków transportu, wprowadzenie powszechnego obowiązku
wykonywania pracy, wprowadzenie administracyjnego najmu lokali i budynków, dokwaterowywanie osób,
zajmowanie nieruchomości niezbędnych dla Sił Zbrojnych lub obrony państwa;
9. wprowadzenie reglamentacji towarów konsumpcyjnych (tzw. kartek);
10. nakazanie okresowego zawieszenia działalności gospodarczej określonego rodzaju lub uzale\
nienia jej prowadzenia
od uzyskania zezwolenia;
11. objęcie militaryzacją jednostek organizacyjnych, które wykonują zadania szczególnie wa\
ne dla obronności lub
bezpieczeństwa państwa;
 zmiany w obowiązkach obywateli związanych z obronnością kraju (uPO):
* zmieniają się zasady powoływania obywateli do słu\
by wojskowej;
* rozszerzeniu ulega obowiązek słu\
by w obronie cywilnej;
* mo\
liwe jest powołanie obywatela do słu\
by w zmilitaryzowanych jednostkach organizacyjnych;
* rozszerzeniu ulega zakres świadczeń osobistych i rzeczowych obywateli;
 stan wojny (art. 116) to nie stan wojenny, a jego istotą jest oddziaływanie na zewnątrz państwa  na płaszczyz
nie
międzynarodowej;
* wprowadzane przez Sejm, a jeśli nie mo\
e się zebrać to przez prezydenta (+ kontrasygnata);
w razie zbrojnej napaści na terytorium RP;
gdy wynika z u.m. zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji;
brak przesłanki  zewnętrznego zagro\
enia państwa więc wykluczona jest tzw. wojna prewencyjna;
* zakończenie przez zawarcie pokoju  wyłączna kompetencja parlamentu, ale potrzebna jest do tego
umowa międzynarodowa i w związku z tym, koniczne jest współdziałanie parlamentu z prezydentem;
* niewiele uregulowań w Konstytucji dot. stanu wojny:
skutkiem podstawowym, choć nie wymaganym mo\
e być wprowadzenie stanu wojennego;
art. 134 ust. 4  mianowanie (i odwoływanie) ND SZ przez prezydenta na wniosek premiera (czas wojny);;
art. 175 ust. 2  mo\
liwość ustanowienia sądów wyjątkowych i trybu doraz
nego (czas wojny);
 u\
ycie SZ poza granicami państwa dopuszczone w art. 117 to nie to samo co wprowadzenie stanu wojny lub
wojennego;
* zasady ich u\
ycia w ratyfikowanej u.m. lub ustawie;
* ustawa o zasadach u\
ycia lub pobytu SZ RP poza granicami państwa  2 sytuacje:
 u\
ycie SZ  w celu udziału w konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa lub państw
91
sojuszniczych, misji pokojowej, akcji zapobie\
enia aktom terroryzmu lub ich skutkom;
decyduje prezydent na wniosek premiera i niezwłocznie informuje marszałków;
 pobyt SZ  w celu udziału w szkoleniach i ćwiczeniach wojskowych; akcjach ratowniczych,
poszukiwawczych lub humanitarnych; przedsięwzięciach reprezentacyjnych;
decyduje RM lub odpowiedni minister (MON lub MSW) i niezwłocznie informuje prezydenta;
* ustawa o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium RP oraz zasadach ich przemieszczania siÄ™ przez to
terytorium RM lub MON ma prawo wyra\
ania zgody na taki pobyt (obowiÄ…zek informowania prezydenta i
marszałków) lub przemieszczanie się, chyba \
e odmienna regulacja wynika z ratyf. na podstawie ustawy u.m.;
STAN WYJ
TKOWY
 STAN WYJ
TKOWY (ART. 230) MOśE ZOSTAĆ WPROWADZONY TYLKO W TRZECH SYTUACJACH:
* W RAZIE ZAGROśENIA KONSTYTUCYJNEGO USTROJU PAC
STWA;
* W RAZIE ZAGROśENIA BEZPIECZEC
STWA OBYWATELI;
* W RAZIE ZAGROśENIA PORZ
DKU PUBLICZNEGO;
wg uswy  zagro\
enia te mogą wynikać z działań terrorystycznych i gdy nie ma mo\
liwości uniknięcia
zagro\
enia przez u\
ycie zwykłych środków konstytucyjnych;
 rozporzÄ…dzenie o wprowadzeniu stanu wyjÄ…tkowego wydaje prezydent na wniosek RM;
* w ciągu 48 godzin przedkłada je Sejmowi, który niezwłocznie je rozpatruje; uchylenie bezwzględną większością
przy ½ obecnych;
 czas od dnia ogłoszenia w Dz.U. na czas nie dłu\
szy ni\
90 dni, z mo\
liwością 1 raz przedłu\
enia za zgodÄ…
Sejmu na 60 dni;
 teren na części lub całości terytorium;
 kierownictwo działaniami zmierzającymi do usunięcia zagro\
eń sprawuje premier (lub wojewoda, jeśli tylko w 1
województwie);
* mo\
liwość zawieszenia organów samorządu wraz z ustanowieniem zarządu komisarycznego 
lakoniczne uregulowania;
* ograniczenie autonomii szkół wy\
szych;
* brak mo\
liwości ograniczenia roli parlamentu, sądów i trybunałów (nie mo\
na zmienić kognicji sądów
wojskowych ani wprowadzić sądów wyjątkowych i trybu doraz
nego);
 prezydent na wniosek premiera mo\
e postanowić o u\
yciu SZ do przywracania normalnego funkcjonowania
państwa, je\
eli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane kieruje nimi MON, a \
ołnierze mają
niektóre uprawnienia policjantów;
 zakres dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności taki jak w stanie wojennym;
 ustawa o stanie wyjÄ…tkowym wprowadza mo\
liwość ograniczania praw i wolności (przez premiera,
ministrów lub wojewodów):
1. odosobnienie osób (powy\
ej 18, wyjÄ…tkowo 17 lat), gdy uzasadnione podejrzenie, \
e na wolności ich działalność
mo\
e zagra\
ać konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli lub porządkowi publicznemu, albo
gdy odosobnienie jest konieczne dla zapobie\
enia popełnienia czynu karalnego;
nie uchyla to immunitetów;
decyduje wojewoda, zaskar\
enie do sÄ…du adm. i rozprawa wyznaczona w ciÄ…gu 7 dni;
2. 1-7 i 9-11 punkt ze stanu wojny;
STAN KL
SKI śYWIOA
OWEJ
 STAN KL
SKI śYWIOA
OWEJ TO KATASTROFA NATURALNA LUB AWARIA TECHNICZNA, KTÓRYCH SKUTKI
ZAGRAśAJ
śYCIU LUB ZDROWIU DUśEJ LICZBY OSÓB, MIENIU W WIELKICH ROZMIARACH ALBO
ÅšRODOWISKU NA ZNACZNYCH OBSZARACH, A POMOC I OCHRONA MOG
BYĆ SKUTECZNIE PODJ
TE TYLKO
PRZY ZASTOSOWANIU NADZWYCZAJNYCH ŚRODKÓW
* MOśE BYĆ WYWOA
ANE DZIAA
ANIEM TERRORYSTYCZNYM;
 rozporządzenie RM dla części lub całości terytorium na czas nie dłu\
szy ni\
30 dni (przedłu\
enie za zgodÄ…
sejmu);
 kierownictwo  odpowiednie organy adm. lokalnej: wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub wojewoda,
w zale\
ności od zasięgu klęski, a gdy więcej ni\
1 województwo MSW lub inny wyznaczony przez premiera;
* prawo wydawania poleceń organom adm. ni\
szego szczebla oraz innym publicznym jednostkom na tym
terenie;
* w razie konieczności mogą być przekazane oddziały SZ;
* w razie niezdolności do właściwego kierowania organ wy\
szy mo\
e zawiesić uprawnienia kierującego i
wyznaczyć pełnomocnika;
92
 zacieranie się odrębności między adm. rząd. a samorządową;
* brak podstaw do ograniczenia parlamentu lub sądów;
 zakres dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności  wskazanie praw które mogą być ograniczone:
* wolność działalności gospodarczej art. 22;
* wolność osobista art. 41 ust. 1, 3 i 5;
* nienaruszalność mieszkania art. 50;
* wolność przemieszczania się i pobytu na terytorium RP art. 52 ust. 1;
* prawo do strajku art. 59 ust. 3;
* prawo własności art. 64;
* wolność pracy art. 65 st. 1;
* prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy - art. 66 ust. 1;
* prawo do wypoczynku - art. 66 ust. 2;
domniemuje się zakaz ograniczeń!
 ustawa o stanie klęski \
ywiołowej wprowadziła 19 szczegółowych ograniczeń dot.:
* ewakuacji, tworzenie stref zamkniętych, kwarantanny, dokonywania przymusowych rozbiórek i wyburzeń,
wykorzystania bez zgody właściciela nieruchomości lub rzeczy ruchomych, zmiany organizacji i czasu pracy,
zakaz strajków itp.;
* mo\
liwość wprowadzenia te\
obowiązku świadczeń osobistych i rzeczowych;
* mo\
liwość wprowadzenia ograniczeń w transporcie i usługach pocztowych;
* mo\
liwość nakazania nadawcom radiowym/telewizyjnym oraz wydawcom dzienników publikacji komunikatów
i zarządzeń władz;
w formie albo aktów generalnych (quasi-noramtywnych) albo indywidualnych (jako decyzje o
natychmiastowej wykonalności, ale mo\
liwość zaskar\
enia);
brak uregulowań dot. odszkodowań za szkody będące wynikiem walki z klęską;
93