23.10.2012r.
Problematyka jurysdykcji krajowej jest unormowana w części IV kpc zatytułowanej  przepisy z
zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego .
Jurysdykcja krajowa jest to właściwość sądów danego państwa do załatwienia określonych spraw.
Tutaj nie chodzi o to, który sąd jest właściwy do rozpoznania sprawy - czy sąd rejonowy, czy sąd
okręgowy, tylko chodzi w ogóle o problem  sąd jakiego państwa, czy sąd państwa polskiego jest
właściwy do załatwienia sprawy. Ta kwestia musi być rozpatrywana przez sąd w każdej sprawie.
Z reguły mówimy, że problem jurysdykcji krajowej powstaje wtedy, gdy w sprawie pojawi się
element zagraniczny, np. sprawa dotyczy nieruchomości położonej za granicą. Tam gdzie nie ma
tego elementu zagranicznego, to nie znaczy, że nie ma problemu jurysdykcji krajowej. Przyjmuje się
domyślnie  implicite  że właściwym jest sąd polski.
Podobnie jak z dopuszczalnością drogi sądowej  jeżeli wpływa do sądu klasyczna sprawa  o
alimenty, o rozwód  sąd się nie zastanawia nad tym czy droga sądowa jest dopuszczalna, bo z góry
wiadomo że jest. Chyba że pojawi się jakiś element administracyjny  wtedy się nad tym
zastanawia.
Stan faktyczny  dwóch obywateli polskich toczy spór o to, kto jest właścicielem nieruchomości,
która leży na dawnych ziemiach polski  obecnie na terenie Ukrainy. Czy sąd polski jest właściwy do
rozpoznania tej sprawy czy nie?
Stan faktyczny2  Eugenia U, córka uczestnika postępowania Stanisława W urodzonego w 1900
roku, żąda jego ubezwłasnowolnienia ze względu na potrzebę zapewnienia uczestnikowi
egzystencji w przyszłości i uchronienia go przed marnotrawstwem. Stasiek po powrocie z USA
otrzymuje wysoką rentę i ma oszczędności. Jest obywatelem USA. Czy sąd Polski jest w tym
wypadku właściwy do rozpoznania sprawy o jego ubezwłasnowolnienie?
Jurysdykcja krajowa wynika z powiązania danej sprawy z państwem polskim. Elementy powiązania
danej sprawy z państwem polskim noszą nazwę łączników i te łączniki mają charakter podmiotowy
albo przedmiotowy.
A
ącznikami o charakterze podmiotowym jest obywatelstwo polskie, miejsce zamieszkania w Polsce,
miejsce pobytu osoby fizycznej albo siedziba osoby prawnej w Polsce.
Przedmiotowe zaś  położenie przedmiotu sporu w Polsce, posiadanie majątku lub praw
majątkowych w Polsce, otwarcie spadku w Polsce, powstanie zobowiązania w Polsce lub miejsce
wykonania tego zobowiązania w Polsce.
Regulacja prawna dotycząca jurysdykcji, czyli właściwości sądów polskich do rozpoznania spraw:
Tytuł I  przepisy ogólne (1097  1099(1))
Tytuł II  przepisy o jurysdykcji krajowej w procesie (1103  1105 (1))
Tytuł III  przepisy o jurysdykcji krajowej w postępowaniu nieprocesowym (1106  1110(2))
Tytuł IV  przepisy o jurysdykcji krajowej w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym (1110
(3)  1110 (4))
W dalszej kolejności uregulowana jest problematyka immunitetu sądowego i egzekucyjnego (1111
 1116).
Art. 1103.
Sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego
pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej.
1. W sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących małżeńskich stosunków majątkowych
2. W sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi
3. W sprawach o alimenty oraz w sprawach o roszczenia związane z ustaleniem pochodzenia
dziecka
4. W sprawach z zakresu prawa pracy z powództwa pracownika
5. W sprawach ze stosunku ubezpieczenia przeciwko ubezpieczycielowi
6. W sprawach wynikających z umów , jeżeli powodem jest konsument
Oraz w innych sprawach.
Te kategorie spraw wskazują na dodatkowe podstawy jurysdykcji krajowej.
Art. 1103(1)
ż1.Sprawy małżeńskie oraz sprawy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy:
1) oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli
jedno z nich nadal ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
2) małżonek będący powodem ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub
miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
3) małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem
postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
4) oboje małżonkowie są obywatelami polskimi.
ż2.Jurysdykcja krajowa jest wyłączna, jeżeli oboje małżonkowie są obywatelami polskimi oraz mają miejsce zamieszkania i miejsce
zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
ż3.Jurysdykcja krajowa w sprawie małżeńskiej obejmuje także orzekanie o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi
małżonków.
Artykuł ten wskazuje dodatkowy łącznik jurysdykcji krajowej.
Jurysdykcja krajowa w postępowaniu nieprocesowym określona jest w sposób szczególny w
niektórych sprawach, jeżeli nie ma szczególnej regulacji, np. art. 1106 (1).
Art. 1106(1)
ż1.Do jurysdykcji krajowej należą sprawy o ubezwłasnowolnienie osoby będącej obywatelem polskim lub cudzoziemca mającego
miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
ż2.Jurysdykcja krajowa jest wyłączna, jeżeli osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jest obywatelem polskim,
mającym miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
Stan faktyczny numer 2 w świetle ówczesnej regulacji SN powiedział  sprawa ta nie podlega
jurysdykcji sądów krajowych polskich, jako że ojciec był obywatelem USA zamieszkałym na terenie
Polski. Jednak ten przepis przestał obowiązywać  teraz art. 1106 (1), a zatem dzisiaj sprawa
podlegałaby jurysdykcji sądów polskich.
Jeżeli chodzi o postępowanie zabezpieczające, to tutaj mamy bardzo ogólną regulację, która mówi,
że do tego postępowania stosuje się odpowiednio przepisy o jurysdykcji krajowej w procesie i
postępowaniu nieprocesowym.
Na podstawie przepisów o jurysdykcji krajowej w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym,
do wyłącznej jurysdykcji krajowej należą sprawy egzekucyjne, jeżeli egzekucja ma być wszczęta i
prowadzona w Polsce. W świetle tej regulacji jurysdykcja krajowa w sprawach egzekucyjnych
wynika z powiązania sprawy egzekucyjnej z państwem polskim. Element powiązania ma charakter
przedmiotowy  jest nim miejscem prowadzenia egzekucji.
Niedopuszczalne jest prowadzenie egzekucji przez polskie organy egzekucyjne na terenie państwa
obcego. Stanowiłoby to naruszenie suwerenności tegoż państwa.
Jurysdykcja krajowa może być poza przepisami kpc regulowana odmiennie w umowach
międzynarodowych, których Polska jest stroną, a także w rozporządzeniach rady UE. Przepisy kpc o
jurysdykcji krajowej będą mieć zastosowanie tylko wtedy, gdy umowa międzynarodowa i te
rozporządzenia nie stanowią inaczej art. 91 Konstytucji RP.
W sytuacji, gdy nie jest możliwe przeprowadzenie egzekucji w państwie obcym, to należy przyjąć że
należy ona do jurysdykcji krajowej państwa polskiego, w sytuacji gdy istnieje związek na tyle silny,
by móc załatwić sprawę przez sąd polski (jurysdykcja konieczna):
Art. 1099(1)
ż1.Jeżeli brak podstaw uzasadniających jurysdykcję krajową w sprawie, a przeprowadzenie postępowania przed sądem lub innym
organem państwa obcego nie jest możliwe albo nie można wymagać jego przeprowadzenia, sprawa należy do jurysdykcji krajowej,
gdy wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym.
ż2.W razie prawomocnego ustalenia przez sąd, że orzeczenie sądu lub innego organu państwa obcego nie podlega uznaniu w
Rzeczypospolitej Polskiej, sprawa rozstrzygnięta tym orzeczeniem należy do jurysdykcji krajowej mimo braku podstaw
uzasadniających tę jurysdykcję, jeżeli wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym.
Jurysdykcja fakultatywna  orzeczenie sadu państwa obcego w danej sprawie może mieć
skuteczność na obszarze Polski albo z mocy samego prawa albo na mocy orzeczenia sądu polskiego
o jego uznaniu bądz
wykonalności.
Jurysdykcja wyłączna  orzeczenie sądu państwa obcego w danej sprawie nie może mieć na
obszarze Polski tego rodzaju skuteczności.
Na ogół jurysdykcja krajowa ma charakter fakultatywny. Jurysdykcja wyłączna zachodzi wówczas,
kiedy przewiduje to wyraz
nie przepis ustawy albo postanowienia umowy międzynarodowej.
W przepisach kpc znajdujemy kilkanaście spraw, w których jurysdykcja będzie miała charakter
wyłączny, np.:
Art. 1103(8)
ż1.Do wyłącznej jurysdykcji krajowej należą sprawy o prawa rzeczowe na nieruchomości i o posiadanie nieruchomości położonej w
Rzeczypospolitej Polskiej, jak również sprawy ze stosunku najmu, dzierżawy i innych stosunków dotyczących używania takiej
nieruchomości, z wyjątkiem spraw o czynsz i inne należności związane z używaniem lub pobieraniem pożytków z takiej
nieruchomości.
ż2.Do wyłącznej jurysdykcji krajowej należą także sprawy niewymienione w ż 1 w zakresie, w którym rozstrzygnięcie dotyczy praw
rzeczowych, posiadania lub używania nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej.
Stan faktyczny 1 nie przysługuje jurysdykcja sądu polskiego  brak łącznika z państwem polskim.
Sądem właściwym w tym zakresie jest sad Ukrainy.
Ze względu na z
ródło jurysdykcji wyróżniamy jurysdykcję wynikającą z mocy prawa (ustawa lub
umowa międzynarodowa) oraz jurysdykcję umowną (określona umową stron i z niej wynikająca).
Jurysdykcja umowna  dopuszczalność zawarcia takiej umowy przewiduje art. 1104:
Art. 1104.
ż1.Strony oznaczonego stosunku prawnego mogą umówić się na piśmie o poddanie wynikłych lub mogących wyniknąć z niego
spraw o prawa majątkowe jurysdykcji sądów polskich.
ż2.Poddanie jurysdykcji sądów polskich spraw, o których mowa w ż 1, może nastąpić również przez wdanie się w spór co do istoty
sprawy, jeżeli pozwany nie podniesie zarzutu braku jurysdykcji krajowej.
ż3.Przepisów ż 1 i 2 nie stosuje się w sprawach, które według przepisów prawa polskiego należą do wyłącznej jurysdykcji sądów
państwa obcego.
Umowy procesowe  trzy rodzaje umowa o jurysdykcję, umowa o sąd polubowny, &
Umowa o jurysdykcję może być umową pozytywną (ustalająca jurysdykcję sądów polskich 
umowa prologacyjna) albo negatywną (wyłączającą jurysdykcję sądów polskich  umowa
derogacyjna).
Poddanie danej sprawy jurysdykcji sądów polskich może nastąpić w takim szczególnym wypadku
strony wniosły sprawę, która należy do jurysdykcji państw obcych, a pozwany nie podniesie
zarzutu.
Regulatio iuris dictiones  utrwalenie jurysdykcji, ciągłość jurysdykcji polega na tym, że jurysdykcja
krajowa istniejąca w chwili wszczęcia postępowania trwa nadal, choćby jej podstawy odpadły w
toku postępowania, np. w trakcie procesu strona zmienia obywatelstwo.
Od tej zasady istnieje tylko jeden wyjątek  jeżeli uzyska się immunitet sądowy.
Wyłączenie jurysdykcji może mieć miejsce z mocy prawa albo z mocy umowy.
z mocy prawa (zwolnienie spod jurysdykcji) uregulowane jest w przepisach kpc od art. 1111 
1116. Polega na przyznaniu określonym osobom immunitetu sądowego i egzekucyjnego.
Art. 1111.
ż1.Nie mogą być pozywane przed sądy polskie następujące osoby:
1) uwierzytelnieni w Rzeczypospolitej Polskiej szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych;
2) członkowie personelu dyplomatycznego przedstawicielstw państw obcych w Rzeczypospolitej Polskiej;
3) inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na mocy ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów
międzynarodowych;
4) członkowie rodzin osób wymienionych w pkt 1-3, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej i nie mają obywatelstwa
polskiego.
ż2.Przepisy ż 1 nie mają zastosowania do osób w nim wymienionych w odniesieniu do:
1) spraw z zakresu prawa rzeczowego dotyczących prywatnego mienia nieruchomego położonego w Rzeczypospolitej Polskiej,
chyba że mienie to jest w posiadaniu tych osób w imieniu państwa wysyłającego dla celów przedstawicielstwa
dyplomatycznego lub odpowiedniej organizacji międzynarodowej dla celów organizacji;
2) spraw dotyczących spadków, w których osoby te występują jako spadkobiercy, zapisobiercy, wykonawcy testamentów, zarządcy
lub kuratorzy spadku w charakterze osób prywatnych, nie zaś w imieniu państwa wysyłającego lub odpowiedniej organizacji
międzynarodowej;
3) spraw dotyczących zawodowej lub gospodarczej działalności tych osób, wykonywanej przez nie w Rzeczypospolitej Polskiej poza
funkcjami urzędowymi.
Przepisy o immunitecie sądowym wymieniają tylko osoby. Żaden z przepisów kpc, ani żadna z
umów międzynarodowych nie przewiduje, że z immunitetu korzysta państwo jako takie. Jednakże
w piśmiennictwie i orzecznictwie przyjmuje się, że immunitet sądowy przysługuje zasadniczo
obcemu państwu.
Immunitet egzekucyjny oznacza, że przeciwko pewnym osobom nie może być prowadzona
egzekucja przez polskie organy egzekucyjne. W zasadzie immunitet ten przysługuje tym wszystkim
podmiotom, które korzystają z immunitetu sądowego.
Art. 1115.
ż1.Przeciwko osobom, które na podstawie art. 1111 ż 1 i art. 1112 ż 1 korzystają z immunitetu sądowego w zakresie przewidzianym
w tych przepisach, nie może być także prowadzona egzekucja, chyba że chodzi o sprawę, w której osobom tym nie przysługuje
immunitet sądowy.
Jeżeli mamy do czynienia z osobą, której przysługuje immunitet egzekucyjny, a zapadnie wyrok
przeciwko tej osobie, to wyrokowi temu nie można nadać klauzuli wykonalności. Jeżeli sąd przez
pomyłkę nada klauzulę wykonalności takiej osobie, to nie znaczy że komornik może prowadzić
egzekucję. Wówczas komornik powinien umorzyć postępowanie egzekucyjne a klauzula
wykonalności powinna zostać uchylona.
Wyłączenie jurysdykcji krajowej może nastąpić również na mocy umowy. Ta umowa jest możliwa
tylko w procesie.
Art. 1105.
ż1.Strony oznaczonego stosunku prawnego mogą umówić się na piśmie o poddanie jurysdykcji sądów państwa obcego wynikłych
lub mogących wyniknąć z niego spraw o prawa majątkowe, wyłączając jurysdykcję sądów polskich, jeżeli umowa taka jest skuteczna
według prawa mającego do niej zastosowanie w państwie obcym.
ż2.Umowa wyłączająca jurysdykcję sądów polskich nie może dotyczyć spraw:
1) należących do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich;
2) z zakresu prawa pracy, chyba że umowa zostanie zawarta po powstaniu sporu;
3) wynikłych lub mogących wyniknąć z umów zawartych przez konsumenta, który ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego
pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej;
4) wynikłych lub mogących wyniknąć ze stosunku ubezpieczenia.
ż3.Jurysdykcji sądów polskich nie wyłącza umowa, na podstawie której tylko jedna ze stron może wytoczyć powództwo przed sądy
państwa obcego.
ż4.W sprawach wymienionych w ż 2 pkt 3 dopuszczalne jest zawarcie umowy, na podstawie której konsument może wytoczyć
powództwo przed sądy państwa obcego.
ż5.W sprawach wymienionych w ż 2 pkt 4 dopuszczalne jest zawarcie umowy, na podstawie której powództwo przeciwko
ubezpieczycielowi może być wytoczone przed sądy państwa obcego.
ż6.Jeżeli strony zawarły umowę wyłączającą jurysdykcję sądów polskich, art. 1104 ż 2 stosuje się odpowiednio.
Jest to umowa derogacyjna.
Jeżeli chodzi o jurysdykcję krajową, to trzeba powiedzieć, że państwo wysyłające lub organizacja
międzynarodowa może zrzec się immunitetu sądowego. Zrzeczenie się musi być wyraz
ne i nie jest
ono równoznaczne ze zrzeczeniem się immunitetu egzekucyjnego
Art. 1099.
ż1.Brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji
krajowej sąd odrzuca pozew lub wniosek, z zastrzeżeniem art. 1104 ż 2 lub art. 1105 ż 6.
ż2.Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę nieważności postępowania.
Ta nieważność postępowania stanowi podstawę do wniesienia środka zaskarżenia. Jest również
podstawą skargi kasacyjnej albo do unieważnienia takiego orzeczenia przez jego uprawomocnieniu
się przez SN.