Zasady kształtowania premii mogą być w praktyce gospodarczej bardzo zróżnicowane i zależą od tego co stanowi podstawę premiowania. Podstawę premiowania stanowić mogą:
1) wyniki pracy pracownika bądź też efekty w realizacji wyznaczonych indywidualnych celów/zadań,
2) wyniki pracy zespołu/ grup czy też wyodrębnionych jednostek organizacyjnych , np. brygady, grupy partnerskie (integruje pracownika z celami jednostki i motywuje do ich realizacji)
4) wyniki firmy - w ten sposób szczególnie w małych firmach wzmaga się zainteresowanie pracownika sukcesem organizacji
5) zachowania jak też wartości, szczególnie cenione w firmie - programy premiujące wartości i zachowania , np. wzbudzanie zaufania, traktowanie ludzi z szacunkiem, aktywne reagowanie na potrzeby klientów, lojalność wobec pracodawcy są istotnym elementem kreowania kultury organizacji.
Zasady kształtowania składników gwarantowanych prawem określa kodeks pracy. Wprawdzie pracodawca może przyjąć korzystniejsze zasady ustalania tych składników, to jednak w warunkach małych przedsiębiorstw nie jest to stosowane. Z reguły przyjmuje się ustalenia kodeksowe, zgodnie z którymi za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia przysługuje pracownikowi dodatek w wysokości:
1. 100% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego za każdą godzinę pracy w godzinach nadliczbowych przypadających:
^ w nocy,
* w niedziele i święta nie będące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
^ w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikami w zamian za pracę w niedzielę lub w święto zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
2. 50% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego za każdą godzinę pracy w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt. 1.
Dodatek nocny ( praca w nocy obejmuje 8 godzin między 21,00 a 7,00) przysługuje za każdą godzinę pracy w nocy w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia .
Formy płac określają sposób powiązania płacy z wynikami pracy co ma istotne znaczenie głównie dla realizacji motywacyjnej funkcji płac. Poprzez odpowiedni dobór form płac można ukierunkować aktywność pracownika na te czynniki, od których wynagrodzenie zostało uzależnione w formule jego obliczania, jak i na wywołaniu odpowiedniego natężenia motywacji. Można zatem motywować pracowników do zwiększania efektywności pracy, jak też realizacji wyznaczonych celów istotnych z punktu widzenia przedsiębiorstwa.
Wśród form, mających zastosowanie w praktyce przedsiębiorstw, zaliczyć należy:
a) czasową,
b) czasowo - premiową,
c) akordową
d) zadaniową nazywaną też formą dniówki zadaniowej czy też formą dniówkowo -zadaniową,
e) prowizyjną,
Wśród wymienionych formy czasowe są najprostsze i najszerzej stosowne, również w praktyce małych przedsiębiorstw. Formy te nie narzucają żadnych kierunków motywowania pracowników, gdyż podstawą ustalenia wynagrodzenia jest wyłącznie czas pracy. Forma ta jest sposobem wynagradzania, zgodnie z którym wynagrodzenie pracownika zależne jest wyłącznie od przepracowanego czasu. Formy te mogą sprzyjać skutecznemu motywowaniu