3218343863

9

Pojęcia jako przedmiot badań interdyscyplinarnych

plinarnych pozwala tak dobrać metody badawcze, aby nawzajem kompensowały te ograniczenia. W szczególności, wydaje się, że największy wgląd w problematykę pojęć daje łączenie metod teoretycznych (takich jak analiza pojęciowa, analiza zachowania, modele formalne i symulacje) z najnowszymi technikami eksperymentalnymi (np. pomiarem ruchów gałek ocznych, eksperymentami behawioralnymi czy różnymi metodami neuroobrazowania).

W dalszej części niniejszej pracy najpierw prześledzimy analizy i badania pojęć prowadzone w ramach każdego z pięciu podstawowych nurtów badawczych składających się na interdyscyplinarny projekt badań nad umysłem zwany kognitywistyką. Nurty te to: filozofia, językoznawstwo, sztuczna inteligencja, psychologia oraz neuronauka. Każdemu z tych nurtów poświęconych jest po kilka rozdziałów monografii, które krótko zapowiemy. Niemal wszystkie rozdziały dostarczają przykładów udanych badań interdyscyplinarnych nad pojęciami. Na końcu pracy spróbujemy podsumować najważniejsze pytania badawcze dotyczące pojęć, z którymi muszą się jeszcze zmierzyć nauka i filozofia.

Pojęcia - krótki przewodnik po teoriach i badaniach

Przez długi okres rozwoju wiedzy człowieka, pytanie o naturę pojęć było jednym z najważniejszych pytań dotyczących świata otaczającego człowieka. Średniowieczny i nowożytny spór o uniwersalia (pojęcia ogólne) nie tylko zdominował filozofię, ale wykraczał poza nią, mając istotne konsekwencje dla teologii, pośrednio - dla życia społecznego (państwo poddane wieczystym prawom), a także dla nauki (przede wszystkim: matematyki i logiki, ale także psychologii - w postaci fenomenologii). W ubiegłym wieku znaczenie zagadnienia pojęć w rozważaniach człowieka o świecie znacznie jednak zmalało. Albo kwestionowano status pojęć jako wiarygodnego wyjaśnienia obserwowanych prawidłowości (fizjologia, behawioryzm), albo w takich wyjaśnieniach zastępowano pojęcia innymi, bardziej specyficznymi i lepiej zdefiniowanymi terminami, takimi jak sądy, obrazy umysłowe, naocznośd, zachowania werbalne, reprezentacje umysłowe itp. Po części, zniechęcenie wobec konstruktu „pojęcia" wynikało z poważnych ograniczeń klasycznej (filozoficznej) teorii pojęć, przyrównującej pojęcia do definicji kategorii istniejących w świecie lub w umyśle. Wydaje się jednak, że od pewnego czasu następuje niezwykły renesans tego