3218343874

19

Pojęcia jako przedmiot badań interdyscyplinarnych

cji hybrydowych), oraz teorii, które najlepiej opisują system pojęć i zasady kategoryzacji.

Próba odpowiedzi na pierwsze pytanie znana jest pod nazwą debaty o wyobraźni (imagery debate), która począwszy od lat 70. XX wieku toczyła się między zwolennikami (np. Pylyshyn, 1973) poglądu głoszącego, że pojęcia składają się wyłącznie ze zbioru sądów, a introspekcyj-nie dostępne wyobrażenia (obrazy umysłowe) są epifenomenami wynikającymi z przetwarzania informacji semantycznej opisującej cechy wizualne obiektów, a proponentami (np. Kosslyn, 1980) poglądu traktującego wyobrażenia jak realne składniki reprezentacji umysłowych, w tym pojęć. Na rzecz tego drugiego poglądu świadczyły wyniki badań nad skanowaniem i rotowaniem w wyobraźni, a także dane neurop-sychologiczne (dla przeglądu zob. Francuz, 2007). Debata nie została jednoznacznie rozstrzygnięta. Zaproponowano także ujęcia hybrydowe (teorię podwójnego kodowania; Paivio, 1986) uznające realność zarówno sądów, jak i obrazów. Konsekwencją debaty było jednak przeniesienie uwagi na percepcyjne ugruntowanie treści pojęć oraz na ich dynamikę, wynikającą z możliwości łatwej zmiany (symulacji, rekonstrukcji) perspektywy, układu i kontekstu pojęć posiadających (po części) charakter wizualny, które ma swój wyraz w teorii systemów symboli per-cepcyjnych (perceptual symbol Systems) L. Barsalou (1999). W niniejszym tomie zagadnienie relacji pojęć do percepcji podejmuje w swoim tekście „Wyobrażeniowa natura pojęć" P. Francuz, który przedstawia szereg argumentów na rzecz doniosłej roli procesów percepcyjnych w kształtowaniu treści pojęć. Według Francuza, pojęcia mają przede wszystkim naturę wyobrażeniową. Pogląd ten autor wspiera omawiając liczne wyniki badań behawioralnych (w tym analizy ruchów gałek ocznych) i badań wykorzystujących obrazowanie aktywności mózgu.

Psychologiczne badania nad strukturą i funkcjami systemu pojęć, począwszy od F. Bartletta (1932) i jego analiz schematów organizujących pamięć długotrwałą, bardzo szybko obaliły klasyczną teorię pojęć, rozumianych jako definicyjny zbiór warunków koniecznych i wystarczających. Teoria ta nie potrafi bowiem wyjaśnić dwóch podstawowych obserwacji (por. Murphy, 2002). Po pierwsze, niemal wszystkie pojęcia mają naturę rozmytą - nawet definicje niektórych terminów naukowych (planeta, metal) są sporne, a już dla większości pojęć z żyda codziennego nie jesteśmy w stanie podać definicji, a jedynie listę przypadków podpadających pod pojęde. Po drugie, teoria klasyczna nie wyjaśnia niezwykle silnego efektu typowości: ludzie szybciej uczą się i kategoryzują typowych przedstawideli kategorii (tj. wróbel) niż przedstawicieli nietypowych (tj. pingwin), a zapytani o przykłady danego pojęcia, spontanicznie podają najpierw egzemplarze typowe.