1299076097

Kultura Romów jako przedmiot badań 19

pacia. Do opublikowania tego fenomenalnego zbioru doszło w Polsce dopiero po czterdziestu czterech latach. Pierwszy tom Textes tsiganes, contes etpoesies ukazał się dopiero w 1925 roku, drugi — w 1930²². Była to pierwsza tego typu polska publikacja²³. Kopernicki ułożył również obszerny słownik dialektu Cyganów z Podkarpacia, który w opracowaniu F. G. Ackerleya ukazał się w 1937 roku²⁴.

Na początku XX wieku kontynuowano prace nad dziejami Cyganów. W „Kwartalniku Historycznym” w 1900 roku ukazał się artykuł Antoniego Prochaski Przywileje dla starszyzny cygańskiej w Polsek. Była to pierwsza próba podjęcia tego tematu od ukazania się pracy Czackiego, oparta na dokumentach dotyczących władców cygańskich oraz tekstach przywilejów zwierzchnictwa nad Cyganami w XVII wieku. Prace kontynuował T. E. Modelski, który w 1929 roku zamieścił w „Ateneum Wileńskim" artykuł dotyczący przywileju starszeństwa w Polsce z 1703 roku²⁶. Było to cenne uzupełnienie wcześniejszych prac Prochaskiego, Czackiego i Narbutta. Kolejnego uzupełnienia dokonano dopiero w 1951 roku. J. Broda opublikował w „Czasopiśmie Prawno-Historycznym” artykuł pt. Przywileje nominacyjne na króla cygańskiego w Polsce z 1731 r. i na wójtostwo cygańskie z 1732 r.²⁷, ale i ta praca nie była wolna od błędów.

Najnowsze uzupełnienia dotyczące dziejów Cyganów (Romów) są wynikiem poszukiwań dwóch znakomitych cyganologów: J. Ficowskiego i L. Mroza. Dzieje Cyganów opisane przez Ficowskiego zamykają się okresem drugiej wojny światowej i ich eksterminacją w getcie łódzkim i w Oświęcimiu²⁸. Interesującą pracą była również publikacja autorstwa B. Geremka Cyganie w Europie średniowiecznej i nowożytnej²⁹. Daleko bogatsza jest obszerna publikacja Mroza Dzieje Cyganów-Ro-mów w RzeczypospolitejXV-XVIII w.³⁰ Jest to pierwsza praca oparta na systematycznym przeszukiwaniu archiwów i bibliotek, zawierająca wiele dotąd niepublikowanych materiałów źródłowych. Obejmuje okres od pierwszej wiadomości o Cyganach w Polsce (początek XV wieku) aż do rozbiorów Rzeczypospolitej. W części pierwszej pracy autor przedstawił dzieje Cyganów i przeanalizował odszukane dokumenty. Część drugą stanowią teksty dokumentów, zestawione w aneksach i rejestr akt. Ważnym dokonaniem w tej pracy jest nie tylko przedstawienie nowych

²²    I. Kopernicki, Textes tsiganes, contes et poesies — Teksty cygańskie, z. 1, Kraków 1925; z. 2, Kraków 1930.

²³    Zbiór Gałązka z drzewa słońca autorstwa J. Ficowskiego nie jest zbiorem autentycznych baśni, lecz autorskich utworów literackich autora, opartych na wątkach z baśni i legend (J. Ficowski, Gałązka z drzewa słońca, Warszawa 1961; j. Ficowski, Le rameau de 1’arbre du soleil. Contes tsiganes, Bor-deaux 1990).

²⁴    „Journal of the Gypsy Lorę Society” 1937, nr 1-2.

²⁵    A. Prochaska, Przywileje dla starszyzny cygańskiej w Polsce, „Kwartalnik Historyczny” 1900, t. XIV s. 453.

²⁶    T. E. Modelski, Przywilej na starszeństwo cygańskie z r. 1703, „Ateneum Wileńskie” 1929, s. 583.

²⁷    J. Broda, Przywileje nominacyjne na króla cygańskiego w Polsce z 1731 r. i na wójtostwo cygańskie z 1732 r., „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1951, t. III, s. 346-356.

²⁸    J. Ficowski, cyganie na polskich drogach, s. 10-151.

²⁹    B. Geremek, Cyganie w Europie średniowieczne) i nowożytnej, „Przegląd Historyczny” 1984, nr 3, s. 569-596.

³⁰    L. Mróz, Dzieje Cyganów-Romów w Rzeczypospolitej...