1299076114

20 Kultura Romów jako przedmiot badań

dokumentów dotyczących dziejów Cyganów (Romów), ale także zweryfikowanie wiarygodności dotychczasowych opracowań, ze wskazaniem na błędy, a nawet celowe — najprawdopodobniej — zafałszowania czy „tworzenie" dokumentów na potrzeby własnego opracowania (w przypadku Narbutta). Niezwykle istotne jest również to, że dokumenty przedstawione w części drugiej są faktycznym tekstem źródłowym, co jest cenne dla wszystkich zainteresowanych dziejami Cyganów (Romów). Opracowanie Mroza stanowi obecnie podstawowe i w pełni wiarygodne źródło wiedzy na temat dziejów Cyganów, które ponadto wskazuje na przyczyny i kierunki przemian ich kultury.

Na analizę nadal czekają dokumenty, które są datowane na okres późniejszy. Natomiast na bieżąco opracowywane są materiały dotyczące dziejów Cyganów (Romów) w okresie drugiej wojny światowej. Szczególnie istotny jest aspekt eksterminacji tej grupy etnicznej w hitlerowskich obozach zagłady. Badaniom aktywnie patronuje Stowarzyszenie Romów w Polsce z siedzibą w Oświęcimiu oraz tamtejsze Muzeum. Wśród nazwisk badaczy tej problematyki można wymienić: J. Dębskiego, K. Smolenia, J. Parcera. O zagładzie Romów (Cyganów) pisa! również ks. W. Chrostowski^M. Szczególną publikacją dotyczącą zagłady Romów podczas drugiej wojny światowej jest Memoriał Book. The Gypsies at Auschwitz-Birkenau — Księga Pamięci. Cyganie w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau — Ge-denkbuch. Die Sinti und Roma im Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau, która została wydana przez Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka we współpracy z Centrum Dokumentacji i Kultury Niemieckich Sinti i Romów w Heidelbergu^². Zawiera księgi ewidencyjne obozu dla Cyganów oraz ich uzupełnienie w postaci niektórych zespołów akt KL Auschwitz-Birkenau znajdujących się w zbiorach Państwowego Muzeum w Oświęcimiu. Najnowszą publikacją jest natomiast wydana w 2003 roku książka Zigeunerlager in Litzmannstadt — Obóz cygański w Łodzi — The Gypsy Camp in Łódź, 1941-1942, dokumentująca historię obozu cygańskiego na terenie getta łódzkiego. Materiały pochodzące ze zbiorów Archiwum Państwowego w Lodzi opracował j. Baranowski. Publikacja omawia okoliczności deportowania do getta łódzkiego w listopadzie 1941 r. ponad pięciu tysięcy Cyganów z pogranicza austriacko-węgierskiego. Informacje o organizacji, funkcjonowaniu i zagładzie obozu zostały zilustrowane fotografiami i reprodukcjami dokumentów. Książka została uzupełniona fragmentem Raportu z obozu cygańskiego Arnolda

³¹    J. Dębski. Romowie więźniami KL Stutthof, „Dialog-Pheniben”, SRwP 1999, nr 1, s. 7-17; J. Dębski, Ucieczki Romów z KL Auschwitz, „Dialog-Pheniben”, SRwP2001, nr 1, s. 4-20; J. Dębski, J. Parcer, Romowie w KL Auschwitz-Birkenau, w-. 50-lecie zagłady Romów, red. W. Dlugoborski, Oświęcim 1994, s. 102-112; W. Chrostowski, Zapomniany holokaust. Rzecz o zagładzie Cyganów, „Przegląd Powszechny" 1993, nr 4, s. 74-90; idem, Martyrologia Żydów i martyrologia Romów. Studium porównawcze zagłady i pamięci o niej, „Dialog-Pheniben”, SRwP 1997, nr 2-3 www. stowarzyszenieromow. hg. pl/ogolne/czasopismo/artykuly/23_97/5. htm); W. Dlugoborski, Sini und Roma im KL Auschwitz—Birkenau 1943-44. Vor dem Hintergrund ihrer Yerfo/gung unter der Naziherrschaft, Oświęcim 1998.

³²    Memoriał Book. The Gypsies at Auschwitz-Birkenau — Księga Pamięci. Cyganie w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau — Gedenkbuch. Die Sinti und Roma im Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau, t. 1,2, red.). Parcer, Munchen-London-New York-Paris 1993.