1299076048

16 Kultura Romów jako przedmiot badań

Za datę rozpoczynającą rozwój myśli cyganologicznej uznaje się jednak rok 1800, wtedy to bowiem ukazała się drukiem praca T. Czackiego O litewskich i polskich prawach³, w której autor poruszy! kwestię prawa i przywilejów dotyczących Cyganów w Hiszpanii, Francji, Niemczech, Anglii i w Polsce. Próbował określić pochodzenie Cyganów, przedstawiając źródła i hipotezy na ten temat. Opis dotyczący Cyganów miał postać jedynie przypisu, ale zawierał zestawienie podstawowych dat dotyczących historii Cyganów.

Za pierwszą cyganologiczną rozprawą naukową uznaje się natomiast wydaną w 1835 roku pracę, również autorstwa Czackiego, O Cyganach*¹. Jej pojawienie się było zasadniczym przełomem w cyganologii. Czacki przygotował publikację trzydzieści lat wcześniej, do czasu jej wydania, w 1835 roku, dostępna była nielicznym w formie rękopisu. Opisał w niej sytuację Cyganów w różnych krajach ówczesnej Europy, informował o zwierzchnikach cygańskich w Polsce, o przywilejach, jakich im udzielano oraz o próbach osiedlenia Cyganów w Polsce. Punktem wyjścia rozważań Czackiego była teza o indyjskim pochodzeniu Cyganów. Rozprawa O Cyganach, aczkolwiek powstała wcześniej od prac dalej omawianych, wyróżnia się, ponieważ Czacki był krytyczny wobec źródeł i starał się zachować obiektywizm wobec faktów. Nie był jednakże wolny od stereotypowego wizerunku Cygana, który zresztą akceptował. W opublikowanej dziesięć lat później rozprawce Statystyka polska Czacki określił Cyganów mianem „włóczęgów” oraz podzielał opinię o ich aspołecznym charakterze. Pomimo że Czacki nie wyczerpał dostępnego materiału archiwalnego, to jednak stworzył podstawę do przyszłych badań nad historią Cyganów w Polsce⁵.

Kolejna praca, której wpływ na rozwój cyganologii w Polsce był niewątpliwy, to wydana w 1824 roku książka I. Danilowicza O Cyganach wiadomość historyczna⁶. Miała ona formę monografii i poruszała wiele aspektów dotyczących Cyganów. Da-niłowicz opisał genezę, sposób przyjmowania Cyganów przez różne kraje europejskie, upodobania, obrzędy i obyczaje, mieszkania, a nawet ich budowę fizyczną i moralność. Były to autorskie ustalenia Daniłowicza, aczkolwiek wspominane przez niego dokumenty znano już wcześniej. Z perspektywy obecnej wiedzy cyganologicznej trzeba jednak zaznaczyć, że tok rozumowania autora krążył wokół wiedzy stereotypowej i przesądów, oraz to, że osobiste poglądy autora były oparte na subiektywnym poczuciu niechęci do Cyganów. To, co jest wartościowe w tej pracy, to bogate noty bibliograficzne. Natomiast z wielką ostrożnością należy podejść do przytaczanych przez autora aktów dotyczących polityki władz wobec Cyganów⁷. Jest to również interesujący obraz stosunku społeczeństw niecygańskich do Cyga-

Kraków 1554; Warszawa 1976; A. Naruszewicz, Historia narodu polskiego, t. IV, ks. I, Warszawa 1780-1786, s. 85 (za: J. Ficowski, Cyganie na polskich drogach, s. 321).

⁵ T. Czacki, O litewskich i polskich prawach, t. 1, Warszawa 1800, s. 235-239, przyp. 1116.

⁴ T. Czacki, O Cyganach, w: M. Wiszniewski, Pomniki historyi i literatury polskiej, t. 1-4, Kraków 1835, s. 59-86.

⁵ T. Czacki, Statystyka polska, w: Dzieła Tadeusza Czackiego, t. 3, Poznań 1845, s. 4-30 (za: Rozprawki Tadeusza Czackiego (ze wstępem Andrzeja Mirgi), Oświęcim 1992.

⁶ I. Daniłowicz, O Cyganach wiadomość historyczna, Wilno 1824 (wyd. II, Oświęcim 1994).

Patrz L. Mróz, Wstęp do: I. Daniłowicz, op. cit., s. V-XIV