3462403056

wieka. Społeczeństwo powinno samo określać swe cele i sposoby ich realizacji, czemu wspomniane wartości mają służyć (Mills 1967: 25 - 49).

Koncepcje szkoły frankfurckiej i Millsa były oparciem dla innych socjologów tej samej orientacji. Wymienię tylko kilka przykładów formułowanych przez nich opozycyjnych podejść do budowy socjologii. Przeciwstawia się więc „tradycyjne" i „aktywne" nauki społeczne (Somers 1970), „socjologię humanistyczną" i „socjologię konsensualną" (Stein 19-7)2 165), „socjologię empi-ryczno-analityczną" i „socjologię krytyczną" (Sallach 1973), „krytyczną socjologię humanistyczną" i „pozytywistyczną socjologię apologetyczną" (McClung Lee 1975), „socjologię decyzji" i „socjologię opozycji" (Bottomore 1975: 89-96), „myśl konserwatywną" i „myśl postępową" (Strasser 1976: 6 - 10), „metodologię konfliktową" i „metodologię konsensualną" (Christie 1976; Young, Hovard, Christie 1977).

Kolejnym ważnym powodem pozwalającym mówić o jednej orientacji krytycznej jest traktowanie jej jako mniej więcej spójnej całości przez socjologów reprezentujących inne opcje teoretyczne. Ustosunkowują się oni do socjologii radykalnej i krytycznej jako całości, pomijając nawet wspomniane tu zróżnicowania.

Ostatnim interesującym tu mnie powodem, który pojawił się na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, są wspólne centra instytucjonalne, wspólne publikowanie prac. Istnieje kilka czasopism specjalizujących się w podejściu krytycznym. Wydano kilka antologii prac socjologów krytycznych i radykalnych. W Ameryce stworzono nawet stowarzyszenie socjologów radykalnych. Dokładniejsze informacje na ten temat zawarte są w dal-szym'ciągu tej pracy.

Wymienione cechy orientacji krytycznej czy też powody, dla których różne nurty ujmowane być mogą jako jedna orientacja — traktuję tu jako kryteria dopuszczające analizę tych koncepcji, które się nimi charakteryzują, a każące pominąć inne. Wszystkie znane mi, ważne moim zdaniem, i spełniające powyższe kryteria koncepcje wzięte zostały pod uwagę. Nie uwzględniłem (nie było to zresztą możliwe) wszystkich książek czy artykułów napisanych z radykalnych i krytycznych pozycji, lecz jedynie te,

12