3574672205

5.3. Indywidualne modele biografii — zakres rozwoju _ 1 59

Biografia Lucyny ukazuje nauczycielkę, która kształtuje własny rozwój wokół problemów życia osobistego. W relacji biograficznej ukazuje siebie przede wszystkim jako matkę, żonę, synową, nie definiując roli nauczyciela ani własnych metod pracy z uczniami. Lucyna nie wyraża pragnień czy marzeń związanych z drogą zawodową, główną satysfakcję czerpie z życia rodzinnego. Taka specjalizacja rozwoju może wynikać z historii własnej rodziny, którą spotkało wiele traumatycznych przeżyć — w wieku 13 lat respondentka straciła ojca, w dorosłym życiu doświadczyła śmierci brata, z którym była bardzo silnie związana emocjonalnie. Innym czynnikiem, który mógł wpłynąć na koncentrowanie się Lucyny na życiu osobistym, jest brak sukcesów zawodowych i pojawianie się barier edukacyjnych, które odczytywała jako przeszkody a nie wyzwania. Mimo tego Lucyna w dużym stopniu identyfikuje się z idealnym obrazem nauczyciela, jej cechy osobiste w 80% pokrywają się z cechami wybranymi przez nią na określenie nauczyciela idealnego.

W grupie nauczycieli, którzy realizują model rozwoju oparty na specjalizacji, znalazły się biografie respondentów świadomie wybierających którąś z dróg rozwoju i doskonalących ją (np. Dorota, Lucyna) oraz takich, dla których większe zaangażowanie się w jedną z dróg rozwoju było nieplanowane (Hanna). W sytuacji kiedy specjalizacja była świadoma, respondenci na ogół oceniają pozytywnie swoje zaangażowanie i obecną sytuację życiową, nawet jeśli są świadomi „kosztów’', jakie ponieśli rezygnując z innych form aktywności.

Podsumowanie

Opisane wzory relacji pomiędzy biografiami nauczycieli a ich drogami zawodowymi można rozpatrywać również jako etapy rozwoju oraz zakres rozwoju. Trzy pierwsze wzory, tj.: doskonalenie, odroczenie, wycofanie w pewnym stopniu można odnieść do procesów rozwoju wyróżnionych niegdyś przez Ch. Buhler, tj. ekspansję i restrykcję rozumiane odpowiednio jako wzrost możliwości rozwoju lub ich spadek⁹. W takiej perspektywie: doskonalenie, odroczenie i wycofanie z rozwoju zawodowego (i/lub osobistego) oznaczałoby różne warianty współwystępowania procesów ekspansji i restrykcji.

Zaangażowanie w jedną sferę lub w większą liczbę sfer rozwoju (harmonizowanie swojej aktywności albo specjalizacja rozwoju) to wzory rela-

Ch. B iihle r: Bieg życia ludzkiego..., s. 43 i nast.