3848093792

Ryszard Skarżyński

monarchii, panujących na własnych tery toriach i realizujących partykularne interesy przez angażowanie się w relacje przede wszystkim z podobnymi sobie, ale także inny mi całościami społecznymi. O ich wzajemnych zależnościach rozstrzygają złożone układy sil. Oznacza to, że system globalny nie jest, jak często się podkreśla, kapitalistyczny czy wielobiegunowy, nie jest też hegemoniczny, ani oparty na równowadze, ale jest poliarchiczny. Pojęcie to określa jego uniwersalne właściwości ujawniane w długim czasie, bez odniesienia do wartościujących ocen czy' krótkoterminowych cech szczególnych. Tym samym pozwala zrozumieć funkcjonowanie gatunku ludzkiego w wielkiej przestrzeni, jako bytu złożonego z lywalizujących, adaptujących się i poddanych selekcji całości polity cznych. One wyłoniły' się o wiele wcześniej zanim ukształtowało się to, co rozumiemy dzisiaj przez państwo.

Globalna poliarchia powstała w skutek specyficznych przekształceń terytorialnych organizacji politycznych, jakie tworzyły zbiorowości ludzkie. Na ten proces składała się ewolucja ośrodków', które przezwyciężyć we własnej przestrzeni anarchię (nie na zawsze, ale tylko na czas swojego sprawnego funkcjonowania), jak też ewolucja wzajemnych stosunków tego typu podmiotów²⁰, zdolnych w długim czasie, przy zachowaniu własnej integralności, operować w wielkiej przestrzeni.

Tym samym zarówno monarchia, jak i poliarchia są efektem adaptacji i selekcji społecznej. Oznacza to, że ludzie współpracowali ze sobą i wiązali się w całości społeczne, które z kolei grupowały się w potężniejsze. Udział w rywalizacji z biegiem czasu byl możliwy tylko poprzez adekwatną konsolidację, a więc łączenie się w na tyle zasobne, uzbrojone i gotowe generować wystarczające sity, podmioty, że mogły one wytrzymać konfrontację z inny mi tego typu bytami. Innej drogi nie było. W ten sposób takie byty wywierały na siebie wzajemnie silną, narastającą presję. Pośrednio rozwijając się gospodarczo i kulturowo, jak i bezpośrednio na polu walki, gdzie ścierały' się oddziały bojowe. W końcu zwyciężyły podmioty polityczne, grupujące osobniki zintegrowane wokół jednej, dostatecznie przekonującej wizji porządku i centralnego ośrodka zarządzania zasobami, stanowienia prawa i egzekwowania go na poddanym własnemu panowaniu tery torium. Dzisiaj na świecie, w wyniku selekcji, pozostały tylko nieliczne z nich i one tworzą, wraz z niewidoma obszarami anarchii, globalną poliarchię, poza którą nie istnieje życie w postaci ludzkiej.

4. Podstawowe cechy poliarchii

Każda poliarchia, również globalna, tworzy swoisty system, jako część systemu społecznego. Jej kształt, cechy i reguły gry wytyczają podmioty polityczne zdolne do egzystencji na obszarze wyodrębnionym mniej lub bardziej jednoznacznymi granicami. Obecnie są nimi państwa. Poliarchia reguluje ich wzajemne kontakty i zależno-

²⁰ Polegająca nie na ich przekształcaniu, ale reprodukowaniu w kolejnych wariantach w czasie.