431985037

stronne badania nad mechanizmem zachowania się. Zadanie tych uwag jest znacznie skromniejsze: chodzi w nich o ustalenie definicji „procesu poznawczego”, która umożliwiłaby prowadzenie badań nad poznawaniem i jego rolą w zachowaniu się istot żywych, łącznie z człowiekiem.

Po drugie, jeśli szuka się pewnych podstawowych pojęć właśnie w badaniach nad zwierzętami w tym celu, aby później stosować je w doświadczeniach nad ludźmi, nie chodzi bynajmniej o to, że ma się zamiar przenosić na człowieka takie czy inne konkretne mechanizmy wykryte u zwierząt. Byłby to błąd logiczny, który, w przeciwstawieniu do zarzucanego zoopsychologom „antropo-morfizowania” zwierząt, można by określić jako „animalizowanie” człowieka. Badania nad zwierzętami zostaną tu wykorzystane do ustalenia pewnych bardzo ogólnych pojęć, które dałyby się stosować do całego świata zwierzęcego łącznie z człowiekiem i które wcale nie przesądzają sprawy, jaką postać przybierają te procesy u poszczególnych gatunków. Pojęcia te można by porównać z pewnymi terminami biologicznymi, takimi jak np. „rozmnażanie się” czy „odżywianie się”, mającymi zastosowanie zarówno do zwierząt, jak i do ludzi, choć wiadomo, jak bardzo różne są mechanizmy rozmnażania się i odżywiania u rozmaitych gatunków'.

2. Zachowanie się i przystosowanie do otoczenia. Wyniki współczesnej zoopsychologii zostały przyswojone polskiej literaturze powojennej przez Dembowskiego w dwóch pracach pt. Psychologia zwierząt i Psychologia małp. Na tych też opracowaniach oprę się w dalszych uw^ragach. Z tekstu prac Dembowskiego wynika, że psychologiczne doświadczenia nad zwierzętami, po próbach na-iwnego antropomorfizow^rania weszły w stadium ścisłych eksperymentów i objęły cały świat zwierzęcy, począwszy od tak prymitywnych organizmów, jak wymoczki, a kończąc na małpach człekokształtnych. Eksperymenty te badają bezpośrednio zachowanie się zwierząt, ale pojmują je — zgodnie z cytowaną poprzednio receptą Tolmana (por. str. 46) — nie „molekularnie” jako ciągi reakcji mięśniowych i wydzielniczych, lecz jako pewien akt ustosun-

92