4403041850

11

WIADOMOŚCI UNIWERSYTECKIE

BENEDETTO CROCE

1860-1952

II Russo imperscrutabile

[...] Diario notuje także wizyty sowieckich mężów stanu w „Tritone”. 19 kwietnia 1944 zjawił się u Crocego ambasador sowiecki przy rządzie Ba-doglia, Michaił Kostylew, i przedstawiciel sowiecki w kwaterze głównej Sprzymierzonych, Aleksandr Bogomo-łow. Crocc usiłował im uprzytomnić zalety liberalizmu, twierdząc m. in., że będą musieli prędzej czy później odwołać się w swoim własnym kraju do jego dobrodziejstw, ale można wątpić, czy dyplomaci sowieccy opuścili „Tritone” przekonani.

Znacznie zabawniejsza była wizyta Wyszyńskiego 11 stycznia 1944. W czasie rozmowy obecny był również Sforza.

Nie wymagało wielkiego wysiłku - pisze Croce - wykazać mu, że abdykacja króla nie tylko nie osłabi zapału bojowego, ale przeciwnie, ichnie nowego ducha w armię i flotę. Nie wiem, co dzieje się w umyśle tego Rosjanina, który - jeśli o nas chodzi - jest niezbadany (imperscrutabile). Podarowałem mu moją broszurkę o komunizmie i jego dziejach. Po rozmowie z nami rozmawiał jeszcze chwilę z moimi córkami, z których dwie zaczęły się niedawno uczyć rosyjskiego i wydukały do niego parę słów po rosyjsku. Kiedy się dowiedział, że czy tały z zachwytem wiersze Jesienina, zwrócił uwagę, z tym typowo bolszewickim, konwencjonalnym osądem na „paseizm” Jesienina; Jesienin należy' do przeszłości, gdyż śpiewał swoje uczucia „osobiste”, podczas gdy nowa i prawdziwa poezja rosyjska zawiera idee „społeczne”, opiewa uczucia proletariatu i bolszewi-zmu. Jego sekretarz, wysoki młodzieniaszek, rozmawiając z moimi córkami i oglądając dość luksusowy- dom (który nie należy zresztą do nas), oświadczył im, iż jesteśmy najwidoczniej „kapitalistami”. Jeżeli chodzi o świeżość i ostrość umysłu, niewiele można się spodziewać po ludziach lego typu.

Due Garibaldim

[...] Kiedy w czewcu 1944 przyjechałem znad Adriatyku na urlop do Sorrento (po bitwie pod Monte Cassino), spotkałem w „Tritone” dwóch młodych oficerów włoskich. Jeden z nich, Alfosno Casati, był synem antyfaszystowskiego senatora i przyjaciela Crocego (późniejszego ministra wojny), a jego nieodstępny przyjaciel przedstawił się jako malarz neapolitański Antonio Franchini. Obaj marzyli tylko o jednym: żeby iść na front - byli właśnie owymi „garibaldczykami”, których tak bardzo pragnął zobaczyć jeszcze za swojego życia Croce. Pamiętam, jak któregoś wieczoru Alfonso wstał nagle ze swego miejsca koło kominka i przechadzając się w podkutych butach po saloniku, zaczął mnie podenerwowanym, prawie nabrzmiałym łzami głosem wyptywać, czy widziałem Włochów na froncie. Franchini, który był z natury spokojniejszy i bardziej opanowany, podniósł na mnie również pytająco swą smutną szczupłą twarz. To co mogłem im powiedzieć, nie było zbyt pocieszające; pod Monte Cassino widziałem batalion włoski, złożony z kiepsko uzbrojonych i jeszcze gorzej umundurowanych żołnierzy i używany na równi z Cypryjczykami do posług przyfrontowych - do donoszenia wody, żywności i amunicji na pozycje piechoty. Nie do tego rwali się „dwaj garibaldczycy”, odpowiedziałem więc

„Był nie tylko filozofem, historykiem i jednym z czołowych estetyków o światowym zasięgu. Był także wielkim pisarzem, miał dar oryginalnej świeżości i ekspresywności w słownictwie, składni i stylu, wyrażania trudnych myśli bez posługiwania się żargonem pedantycznym filozoficznych zawodowców, dar ujmowania rozległych kompleksów myślowych w przejrzyste struktury harmonijne, zrównoważone, ożywione anegdotami, aluzjami, przykładami, faktami konkretnymi, błyskotliwymi porównaniami i przenośniami. Cechuje go olbrzymia zdolność asymilacji, bogactwo myśli, zakres i rozmaitość zainteresowań: około sześciuset pozycji bibliograficznych, w tym z górą czterdzieści dzieł większych. Jego działalność stoi u podstawy kulturalnego odrodzenia Włoch w pierwszej połowie XX wieku. Croce zamknął w swych dziełach cały wkład myśli europejskiej w kulturę włoską. Od czasów Galileusza żaden Włoch nie miał takiego znaczenia dla umysło-wości swego kraju.”

Z. Czerny. Wstęp do przekładu: Bene-detto Croce. Zarys estetyki. Warszawa 1961 coś wymijającego. 1 do końca wieczoru patrzyliśmy wszyscy w ogień słuchając miarowego tupotu butów wojskowych na posadzce, który zbliżał się i oddalał wraz z olbrzymiejącym, to znowu kurczącym się cieniem na ścianie.

Zostawiłem ich tak w „Tritone” i po tygodniu wróciłem na front. W lipcu powołano ich wreszcie do jednego z batalionów włoskich. W przypisie Crocego do Diaro czytam, że wkrótce potem Franchini, ranny odłamkiem granatu i wyniesiony przez Casatiego poza zasięg ognia, wypowiedział doń jeszcze parę słów pożegnania. Alfonso opatrzył go i dołączył do walczących, a kiedy wrócił, znalazł już przyjaciela martwego. Sam poległ w kilka dni później, 5 sierpnia. [...]

Z tomu: Gustaw Herling-Grudziński, Godzina cieni. Eseje, wybór i oprać. Z. Kudelski, Kraków 1991, Wyd. Znak (wyd. 2: 1996)

•    Urodzony w 1860 r. w Pescasseroli w Abruzzach, ubogiej południowej prowincji Wioch.

•    Nauka w Neapolu, studia prawnicze w Rzymie.

•    1886 - Powrót do Neapolu, studia historyczne i badania historycznoliterackie.

•    Kilkakrotna podróż do Szwajcarii. Niemiec, Anglii. Hiszpanii. Francji.

•    Od 1895 zajmuje się zagadnieniami ekonomicznymi, studiuje Manifest komunistyczny.

•    Po oddaleniu się od dawnego profesora, marksisty. Ambrożego Labrioli, przyjaźni się i współpracuje z filozofem Gentile.

•    Zainteresowania społeczno-polityczne zbliżają go na krótko do Sorela.

•    Odtąd do końca życia prowadzi pracę dwoma torami: a) historycznoliterackim i b) filozoficznym (nawiązuje do Vico. Kanta, Hegla i de Sanctisa).

•    1902 - programowe dzieło Estetyka jako nauka o ekspresji i lingwistyka ogólna. które uzyskało światowy rozgłos. Jest to próba zsyntetyzowania filozofii i historii w oparciu o estetykę.

•    1902 - zaczyna redagować czasopismo „La Critica'', zdarzenie o kapitalnym znaczeniu w życiu kulturalnym Wioch. Będzie je wydawał przez 42 lata. Od 1910 r. „La Critica” stała się głównym organem odnowienia włoskiej kultury.

Gustaw Herling-Grudziński i Benedetto Croce