4442198900

rozwiązywaniu praktycznych zadań życiowych. Szewc, szukając pewnego potrzebnego mu gatunku skóry, musi przy zakupowaniu materiału rozpoznać wśród pokazywanych mu towarów poszukiwany gatunek po właściwych dla niego cechach i odróżnić go od innych, które tych cech nie posiadają, podobnie jak czyni uczeń rozpoznając zbiory pięcioczłonowe lub kwadratowe figury i odróżniając je od przedmiotów innego rodzaju. Tak samo dzieje się przy poznawaniu związków chemicznych przez chemika, gatunków zwierząt przez zoologa itd. Ogólnie można powiedzieć, że kryterium pojęciowego poznawania stanowi forma reagowania, którą dałoby się nazwać reakcją wybiórczo-ogólną. Wybiórczość takiej reakcji polega na tym, że osobnik odpowiada nią tylko na takie przedmioty, które posiadają pewną określoną właściwość, ogólność zaś — że odpowiada w ten sposób na wszystkie przedmioty, którym ta właściw^rość przysługuje. Na przykład werbalna reakcja „pięć” jest wybiórczo-ogólna wtedy, gdy uczeń stosuje ją tylko do zbiorów pięcioczłonowych, ale też do każdego takiego zbioru niezależnie od jego pozostałych właściwości.

Jeśli jednak z punktu widzenia behavioralnych kryteriów proces pojęciowego poznawania zasługuje nawet na nazwę „odzwierciedlania”, to czy można go uważać za odzwierciedlanie nerwowe, tj. nerwowy korelat zjawisk, którymi człowiek kieruje się w swym postępowaniu ? Jak wspominałem poprzednio, można by tu wysunąć argument, że poznawania ogólnego, wyrażającego się w reakcji wybiórczo-ogólnej, nie da się utożsamić z żadnym procesem nerwowym, takie procesy bowiem są z natury rzeczy konkretne i indywidualne. Odpowiednikiem „powszechników” tego rodzaju jak liczba „pięć”, kwadrat itp., musi być pewien stan świadomości, bo tylko świadomość jest zdolna do ogólnego ujmowania zjawisk otoczenia. Toteż w psychologii zwykle przyjmuje się, że ogólne poznawanie jest stanem świadomości, abstrakcyjnym przedstawieniem. Przedstawienie takie odznacza się tym, że człowiek wydziela w myślach, czyli „odrywa” od przedmiotu pewne określone jego elementy, np. określone właściwości, i to nazywa się „abstrakcją pozytywną”, natomiast wszystko inne zostaje pominięte, a to znów określa się jako

196