4442198958

podręcznikach psychologii, pojmując zaś discriminanda i manipu-landa jako procesy nerwowe o właściwościach nie tylko psychologicznych, ale i fizjologicznych, otwieramy sobie dopiero drogę do właściwego korzystania z fizjologii jako nauki pomocniczej dla psychologii.

I wreszcie, nie można nie zauważyć również związków pomiędzy „orientacją w otoczeniu” i freudowskimi „procesami psychicznymi”. Przede wszystkim procesy orientacyjne są, podobnie jak procesy psychiczne w ujęciu Freuda, pierwotnie nieuswiadamiane, intro-spekcyjna świadomość stanowi w nich moment wtórny. Można powiedzieć, że i orientacja w otoczeniu powstaje w „systemie nieświadomości” i dopiero potem ulega uświadomieniu. Freud, który nie znał jeszcze podstawowego rozróżnienia między świadomością introspekcyjną i ekstrospekcyjną, nie umiał dokładnie ustalić czy „nieświadome” treści psychiczne są tylko introspekcyjnie niespo-strzegane, czy też absolutnie nieświadome. Być może „nieświadomość” w jego rozumieniu obejmuje oba te rodzaje treści nieświadomych. Jakkolwiek by jednak było, na oba jest miejsce w procesie orientacyjnym, tak że można go bez trudu uważać za „psychiczny w rozumieniu Freuda.

Ale i tutaj konkretność pojęcia orientacji w otoczeniu pozwala uniknąć mglistości i fantastyki freudyzmu. Procesy nieświadomej orientacji w otoczeniu w tym przyrodniczym ujęciu przestają być mitologią „głębin duchowych” i stają się dostępne ścisłemu, eksperymentalnemu badaniu. Zasadniczy problem Freuda, mianowicie zagadnienie swoistych „złudzeń introspekcji” i ich wpływu na zdrowie jednostki, znajduje i tutaj swoje miejsce, ale może być sformułowany w sposób znacznie bardziej precyzyjny. Mianowicie, określiwszy na podstawie obserwacji zachowania się człowieka w różnych sytuacjach wskaz'niki wartości, którymi on faktycznie kieruje się w swym postępowaniu, cele, do których dąży, sytuacje, których się obawia itd., możemy następnie pytać, jak dalece zdaje on sobie sprawę z tego, jakie wartości są rzeczywiście ważne w jego życiu. W tym celu możemy posłużyć się „zeznaniami introspekcyjnymi”, które zgodnie z pojęciem introspekcji jako wewnętrznego spostrzegania

*5 — Procesy poznawcze 225