4552034804

Mapy panoramiczne 95

najmy krótkiego przeglądu rozwoju historycznego interesującego nas sposobu przedstawiania.

2. Historia rozwoju przedstawień perspektywicznych

Przedstawienia perspektywiczne są jednym z najstarszych sposobów prezentacji kartograficznej. Pierwsze wzmianki o zasadach perspektywy znajdujemy w traktacie matematyka Euklidesa (III w. p.n.e.). Zasób wiedzy o perspektywie ukształtował się w epoce włoskiego Renesansu, kiedy Leonardo da Vinci wyjaśnił zasady perspektywy powietrznej. Istotny udział w rozumieniu perspektywy mieli również tacy znani mistrzowie malarstwa i grafiki, jak H. Van Eyck i A. Durer. Także malarze średniowieczni sięgali w swojej twórczości do metod kartograficznych. Wspaniałymi przykładami obrazów-map są mapy Toskanii Leo-nardo da Vinci, Szwajcarii Konrada Tursta i innych. Znane są też późniejsze prace Antonio Vida, Brusa, Cassiniego. Malarze ci przy przedstawianiu obiektów natury posługiwali się perspektywą liniową i przestrzenną.

Od dawnych malarzy kartografowie zapożyczyli metodę obrazową. Na mapach za pomocą rysunku perspektywicznego i plastyki kolorystycznej przedstawiano nie tylko ukształtowanie powierzchni ale również lasy, miejscowości, zamki i inne obiekty. W wielu przypadkach rysunek był bardzo umowny i całkowicie zależał od wyobrażeń malarza-kartografa. Niemniej jednak mapy-grafiki wykonane w perspektywie cechowały poglądowość, wyrazistość prezentacji i adekwatność między obrazem mapy a terenem oraz wysoka technika wykonawcza. Jedną z pierwszych znanych map-drzeworytów jest kilkuplanszowa panorama Wenecji wykonana przez Jacopo de Barbari w 1500 r., której oryginał znajduje się w Museo Civico Correr w Wenecji (fragment tej panoramy jest przedstawiony na ryc. 2). Wybitnym dziełem epoki Wielkich Odkryć Geograficznych jest wielki atlas Civitates orbis terrarum (Miasta świata) z 1577 roku, opublikowany przez Georga Brauna i Franza Hagenber-ga, w którym miasta zaprezentowano w sposób obrazowy. Z innych prac należy także zwrócić uwagę na panoramy Zurychu (1576), Moskwy (1600), Antwerpii (1617), Elbląga (1626), Gdańska (1640). Wielu malarzy-kartografów świadomie zniekształcało, przedstawiając z przesadą perspektywę poszczególnych budowli w celu osiągnięcia wyrazistości rysunku. Na przykład na panoramie Zurychu z 1576r. (autor Jos Murers) równoległe promienie rzutowania zniekształcone

są w taki sposób, że do odbiorcy zwrócone są najciekawsze elementy znanych budowli (ryc. 3).

Po okresie rozkwitu i powszechnego niemal stosowania, metoda perspektywy w następnych wiekach ulegała zapomnieniu z różnych przyczyn: po pierwsze pojawiły się dokładniejsze (instrumentalne zamiast wizualnych) metody pomiaru w kartografii, które odsunęły bardziej pracochłonną metodę rysunku na dalszy plan, po drugie nauka o perspektywie stała się częścią geometrii wykreślnej i została zarzucona przez kartografów. WXVII wieku francuski matematyk G. Desargues i później w XVIII wieku G. Monge opracowali podstawowe problemy teorii perspektywy. Perspektywa przestrzenna stanowiła nieodzowny element prac wielu malarzy, natomiast kartografowie stopniowo przechodzili od metod przedstawiania panoramicznego w XVIII i XIX wieku, do artystycznego przedstawienia oddzielnych obiektów (np. zabytków architektury i roślinności), a następnie do prezentacji kartograficznej za pomocą umownych znaków. Wraz z postępem technicznym została zarzucona wielka sztuka kartograficzna XVII wieku. Wymowny może być fakt, że jeżeli od 1500 do 1855 roku wykonano ponad 60 panoramicznych map Wenecji, to w następnym okresie nie mamy ani jednej ważnej pracy.

Obecnie sposób perspektywiczno-obrazowy ponownie zaczął się odradzać przy opracowywaniu poszczególnych map. W zakresie teoretycznym została opracowana klasyfikacja map panoramicznych, której kryteriami mogą być:

1)    położenie powierzchni, na którą rzutowany jest obraz,

2)    położenie promienia widzenia (patrzenia) względem płaszczyzny obrazu,

3)    sposób rzutowania,

4)    dokładność wykonania krajobrazów morfologicznych.

Najbardziej znane są prace E. Raisza (1948 -obrazkowe znaki krajobrazów morfologicznych), E. Imhofa (1964 - opracowanie okrągłych panoram, opracowanie perspektywy z lotu ptaka), L. Smirnowa (1982 - trójwymiarowe kartowanie geoprzestrzeni). Co się tyczy praktycznej strony problemu, to w dzisiejszej produkcji kartograficznej metoda obrazowa nie jest rozpowszechniona, a znane są jedynie nieliczne wydawnictwa stosujące metody graficzne i malarskie:

•Mairs Geographischer Verlag (panoramy kontynentów, regionów: Ameryka, Europa, Alpy latem i zimą itp.),

• Bollman-Bildkarten-Verlag (plany miast „z wysokości lotu ptaka"-głównie miasta niemiec-