456719682

postaci bardzo zJożonyclt, o niezwykle głębokim święcie uczuć i pr/ezyć. nawiązujących do zjawisk i odkry ć współczesnej psychologii.

Pr/ytoc/jny tu przykład Małego Księcia A dc Sainl-E,\upćry‘egO i jego łilozoriczncj wymowy i zatrzymajmy się na chwilę nad Mummkami Tove Jansson. tym szczególnym utworem, który zdobył sobie w Połscc niezwykła popularność. zarówno wśród młodych czytelników, jak w środowisku dorosłycłi, a także wywarł wielki wpływ na polska literaturę dziecięca.

Fenomen popularności Mummków, ich tajemnicza czasoprzestrzeń. ..inność" postaci, które niełatwo jest umieścić w jakiejś trady cji literatury dziecięcej. skłania badaczy do poszukiwania genezy tej baśni w skandynawskim folklorze — bardzo szybko okazuje się jednak, że sa to mylne tropy Jansson wprowadziła do swych opowieści postacie, którym nadała ludowa nazwę trolli, lecz. poza tym nic czerpała z. baśni ani w sensie fabularnym, ani wizualnym, ani tym bardziej w sensie typów psychologicznych Świat przeży ć, pragnień i łęków Muniinków. Paszczaków, Filifionck i innych stworzeń zaludniających dolinę budzi raczej skojarzenia ze współczesna psychologią. psychiatria czy filozofia człowieka: dorobkiem takich badaczy, jak Ench Fromm. Karen Homcy lub omawiany wyżej Bruno Bcttcłhcirn Bohaterowie Jansson to — używając terminologii Karen Homcy — typowe ..neuroty czne osobowości naszy ch czasów" nękane przez egzystencjalne niepokoje, fobie i lęki. rozdane między potrzeba bezpieczeństwa a pragnieniem niezwykłych czynów, między strachem przed samotnością a potrzebą wolności i niezależności Wartości, które dziccko-czytclnik czerpie z. Muniinków. nic dają się opisać ani w kategoriach wiedzy czy informacji, ani dydaktyczny ch pouczeń. Niosą one odbiorcom pewne dośw iadczenia emocjonalne. rodzaj trudno definiowalnej samowied/y, często gorzkiej i melancholijnej. mieszczącej w sobie dotyk cierpienia, niespełnienia, a nawet okiu-eteństwa i śmierci; (ajciiuiiczcj jak owa budząca grozę i współczucie samotna, biała Buka, której dotknięcie odbiera życic. Niosą one też zarazem rodzaj ukojenia — bardzo zresztą dojrzałego ukojenia — wypływającego z postrzegania przemiennego rytmu natury, w którym po smutku następuje radość, po umieraniu — kolejne rci rodziny. po ro/Jącc — spotkanie.

..Najwymowniejszym wyrazem egzystencjalnego katastrofizmu jest postawa nieszczęsnej Fihfionki Całe jej ży cic jest oczekiwaniem na katastrofę. Mimo to Filifionka otacza się rzeczami i przedmiotami, częstuje ciasteczkami Gapsę. która nie jest w sranie zrozumieć niczego z niepokoju Filifionki ( ...). Gdy wreszcie nadchodzi prawdziwa katastrofa w postaci sztormu i trąby powietrznej. Filifionka jest w swoim żywiole (...) wyzwolona od niepokoju oczekiwania"⁴. Muminki, jak już wspomniałam, wzbudziły wielkie zainteresowanie w Polsce właśnie ze względu na sposób, w jaki ukazywały ludzkie problemy Dostrzeżono ich wartości terapeutyczne i wykorzystano w różnych formach pracy z. dzieckiem ¹

Innym przykładem utworu, który dostarczając czytelnikowi niezwykłych dośw iadczeń estetycznych prow adzi go w sferę doznań pozornie przerastających możliwości dziecięcej percepcji, dotyka doniosłych i uniwersalnych problemów transcendencji, może być sicdmioksiąg C S. Lewisa Opowieściz .Wami. Cy kl ten. powstały w Latach pięćdziesiątych naszego stulecia, dotarł do nas z wielkim opóźnieniem, gdyż pierwsze jego tomy ukazały się w polskim przekładzie w latach osiemdziesiątych Zanim to się stało, utwory Lewisa zdążyły już wejść do kanonu literatury św iatowej, gdzie zdobyły sobie sławę może nic lak wielką jak słynny Władca pierścieni J.R.R. Tolkiena, lecz w każdym razie z mą porównywalną W Polsce Opowieści z Mami również zyskały sobie grono wiernych czytelników tak w śród dorosłych, jak i wśród dzieci², chociaż be/ wątpienia są mniej od Muminkóu znane i spopularyzowane w środowiskach pedagogicznych Powieść, mówiąca o krainie istniejącej jedy nic w dziecięcej wyobraźni, krainie, do której nic mają wstępu dorośli, gdyż umysł ich rządzi się prawami intelektu. nic t\ Iko charakteryzuje się wartką akcją, pełną przygód i baśniowych wydarzeń, ale także stanowi literacką alegorię niektóry ch wątków Nowego Testamentu. Wykraczając poza bezpośrednią strofę baśni literackiej, penctmjąc problematy kę sacrum w sposób bardzo odległy od banalnej katechizacji, gdyż odwołujący się do ukrytych znaczeń, staje się dla dziecka źródłem poczucia ładu. optymizmu t wiary w niezwyciężoną potęgę dobra Ta refleksja etyczna, dokonana nic przez logiczny wywód, lecz powstająca za progiem świadomości dziecka, niesie ze sobą wielkie wartości terapeutyczne.

1 jeden jeszcze przykład przekraczania przez literaturę dziecięcą limitów i barier wyznaczanych przez, dostrzeganie jej racjonalnych jedynie czy poznawczych aspektów: Bracia Lwie Serce Astnd Lindgrcn Powieść tę moglibyśmy nazwać balladą o śmierci, gdyż. jej motyw pojawia się tam wielokrotnie, w różnych ujęciach, poczynąjąc od śmierci realistycznej, która spotyka kolejno obu braci, poprzez ujęcia ontyczne, to jest opierające się na w izjach sennych, obrazy i struktury baśniowe do symboli literackich Są nimi pojawiająca się w kluczowych momentach utworu biała gołębica — metafora pokoju, miłości. Ducha świętego, a także duszy wy latującej z ust zmarłych, niosąca symbolikę jasnej" śmierci, znaku ukojenia i wyzwolenia od cierpień, oraz postać Kalli — złowrogiego potwora symbolizującego śmierć „czarną", nacechowaną nienawiścią, przemocą, lękiem Utwór ten. stylizowany na romantyczną balladę, pełen ar-chcty picznych symboli o mitycznym znaczeniu jak kamień, woda, most, wodospad. biała chata, kwitnąca róża czy w iśnia. może być odczytywany jako alegoria społeczna, nawołująca do walki z tyranią i niewolą. Lecz w swej symbolicznej, mniej czytelnej warstwie, w wykreowanym przez autorkę nastroju emocjonalnym kryje głębokie treści misty czne, wzbogacające osobowość czytelnika o fundamentalną, choć z pew nością trudną do uśw iadomienia sferę dyskursu nad problemem życia i śmierci W przeciwieństw ie do harmonicznej, niosącej ład i po-

*4#

13

1

A. K»mi<ń»lu, Traktor oh noru KfuminMnr. ,.1Vńrw:«tó'^-1971 nr 3,

2

A. ftctiń&ka. jOpowi¹la i Mirro ~ ** oczach dorosłych czyitlmkS**. ..Oulmcr” 1991 nr 1