4631370368

396 G. GAŁUSZKA, M. CIEŚLAK-GOLONKA

molekularną podstawą detoksykacji [6, 80]. Do najważniejszych nieenzymaty-cznych czynników obronnych komórki przed toksycznym działaniem metali należą metalotioneiny i glutation [6, 80]. Te pierwsze są białkami, których działanie i funkcje jeszcze do końca nie są poznane [6, 80, 81]. Przyjmuje się, że jednym z podstawowych zadań tej grupy związków jest zdolność do selektywnego wychwytywania jonów metali ciężkich. Niedawno metalotioneinom poświęcono osobną pracę w „Wiadomościach Chemicznych” [81].

Drugim ważnym nieenzymatycznym czynnikiem detoksykacyjnym w komórce jest glutation. Tripeptyd glutation y Glu-Cys-Gly odkryty został w 1888 r. przez Ray-Palihade [82], Jest to podstawowy tiol wewnątrzkomórkowy obecny w cytoplazmie większości organizmów żywych w stężeniach 0,1-10 mM. W skład glutationu wchodzi część L-glutamylowa, L-cysteinowa i glicynowa. Glutation bierze udział m.in. w takich reakcjach, jak [82]:

1)    dostarczanie grupy glutamylowej potrzebnej do transportu przez błonę komórkową aminokwasów i prawdopodobnie małych peptydów,

2)    wprowadzenie grupy tiolowej, która bierze udział w tworzeniu białek i ich rozkładzie,

3)    tworzenie deoksyrybonukleotydów i rybonukleotydów,

4)    eliminacja nadtlenku wodoru, nadtlenków organicznych, wolnych rodników i innych ksenobiotyków.

W tym ostatnim zadaniu GSH spełnia rolę detokśykatora elektrofilnych ksenobiotyków, czyli także jonów metali. Poprzez swoje możliwości koordynacyjne tripeptyd GSH (H₅L) może występować na różnym stopniu deprotonacji i koordynować, tworząc mono-, di- i tridentne połączenia kompleksowe z jonami metali [9, 58]. Dopóki nie zostanie określona struktura LMWCr oraz poznany mechanizm jego działania, nie można całkowicie wykluczyć występowania chromu w organizmie w postaci form kompleksowych jako produktu(ów) detoksykacji układów biologicznych przez mechanizmy obronne komórki. Jednak ostatnie prace Vincenta [70, 74-78, 83] świadczą o tym, że prawdopodobnie już wkrótce poznamy strukturę wyizolowanej niedawno w ilościach miligramowych poszukiwanej przez 40 lat biologicznie aktywnej formy chromu.

UWAGI KOŃCOWE

Od odkrycia Mertza i Schwarza minęło już czterdzieści lat, a od oficjalnego uznania jonu Cr(III) za niezbędny biologicznie — prawie dwadzieścia lat. Dopiero historia ostatnich dziesięciu lat po odkryciu oligopeptydu LMWCr była dla chromu nieco łaskawsza, wciąż jednak brakuje jednoznacznego, uporządkowanego obrazu jego roli w biologii. Być może, punktem zwrotnym okaże się konferencja poświęcona tylko temu zagadnieniu, która odbyła się w maju 1998 r. w USA. Profesor Anderson, wieloletni badacz chromu, powiedział tam m.in.: „... i nie stawia się teraz pytania, czy chrom jest