672580781

Przedmowa — Przemilczenie 101

akcji, wcześniejszych w stosunku do czasu przedstawionego. Najczęściej podane w prologu, ale niekiedy w innym miejscu albo rozsiane w utworze.

Przedmowa. Omówienie poprzedzające tekst dzieła, pochodzące od autora, wydawcy lub innej osoby.

Przedtakt (Anakruza. Odbitka). Jedna lub dwie sylaby nie akcentowane na początku ufersu syla-botoniczego, które poprzedzają u-stalony tok stopowy, tak że właściwą strukturę metryczną rozpatruje się dopiero od pierwszego akcentu. Występuje przede wszystkim w polskich heksametrach i pentametrach, urozmaicając tok przez przesunięcie pierwszego akcentu. Np.:

Pojpędza piękne pacholę, w girlandę

[świąteczną strojne.

(T. Lenartowicz: Sędziowie ateńscy).

Przedział między wyrazowy. Przerwa między grupami sylab stanowiącymi odrębne wyrazy. Może być konstantą metryczną. Przedział ustalony po jednakowej ilości sylab w wersie nazywa się średniówką; przedział przypadający na granicę stopy nazywa się dierezą, przecinający stopę — cezurą.

Przejścia (Transitiones). Sposoby umiejętnego skierowania uwagi odbiorcy z jednego przedmiotu na inny (od jednego obrazu, myśli, nastroju do innych itp.).

Przekąs zob. Ironia.

Przekleństwo (Imprecatio). Rodzaj wykrzyknienia wyrażający oburzenie i życzenie kary dla winowajcy. Np.:

A tp! a tp, co lałaś żółciowe gorycze, Skoro się otwierała serca mego rana,

0    gorzej niż przeklęta — widmo tajem

nicze

Złej przeszłości... Przeklęta bądź! i za*

[pomniana!

(J. Słowacki: Przekleństwo).

Przekład zob. Tłumaczenie.

Przekładnia. Rodzaj przestawni, rozdzielanie innymi wyrazami wyrazów należących do siebie gramatycznie w zdaniu, np. wyrazu określanego i określenia, rzeczownika i czasownika itp. Służy nadaniu niezwykłości, zmianie intonacji, rytmizacji itp., ale przy zbyt wielkiej odległości rozdzielonych wyrazów może wprowadzać dwuznaczność albo utrudniać zrozumienie zdania. Np.:

Zamek Da barkach nowogrodzkiej góry Od miesięcznego brał pozłotę blasku.

(A. Mickiewicz: Grażyna).

Lecz te, co jutro rpkną, czpm są dzisiaj

[gromp...

(A. Mickiewicz: Dziady cz. III).

Przekształcenie rzeczywistości.

Zmiana, jakiej podlega rzeczywistość w swym odbiciu literackim. Świat przedstawiony nie może być nigdy wierną i wyczerpującą kopią świata realnego; cechuje go wycinkowość (ograniczenie czasu i przestrzeni) oraz selektywność (dobór elementów reprezentatywnych), ponadto przejawia inne jeszcze różnice o określonym kierunku, zależne od założeń ideologicznych twórcy i wynikającego z nich wyboru formy

1    środków artystycznych (kategorie estetyczne, interpretacja, tendencja itp.).

Przemilczenie. Zaznaczone lub domyślne, jakby puste miejsce, luka w treściowym wypełnieniu schematu konstrukcyjnego utwo-