6770510930

dyskursywnej człowieka, negująca przedstawieniową strukturę znaku i jego „tetycznie”⁹ refe-rencjalne odniesienie, retoryka nie tylko czyni zadość literackości tekstu odczytywanego autobiograficznie; zyskuje ona także rozstrzygające znaczenie epistemologiczne w procesie autobiograficznego odczytania, ponieważ nie pozostawia wątpliwości, że znaczenia autobiograficzne nie odnoszą się w prosty sposób do przed- i pozajęzykowej rzeczywistości, a zarazem mówi o tym, jak my - interpretatorzy owe znaczenia ustanawiamy. Ze względu na taką retoryczną orientację, która każe analizować figury wypowiedzi nie estetycznie, jako „ozdobniki”, lub semantycznie, jako znaczenie figuratywne, lecz jako siłę zrywającą stosunek reprezentacji języka i świata, i ustanawiającą ich relację na zasadzie analogii, byłabym skłonna krytyczną interpretację autobiograficzną określić również mianem retorycznej.

Krytyczna lub retoryczna interpretacja autobiograficzna nie rezygnuje z kategorii odniesienia. Przeciwnie, uznaje słuszność zdania Paula Johna Eakina, że bez tej kategorii o autobiografiach mówić się nie da; przynajmniej nie w zgodzie z aktualną pragmatyką ich lektury. Odniesienie traktuje jednak jako efekt wytworzony retorycznie. Efekt ów powstaje nie tyle w punktach odpowiedniości utworu literackiego danego autora oraz jego życia, traktowanego jako druga, bardziej stabilna strona dyskursu, ile na styku utworu i autorskiego tekstu życia, definiowanego analogicznie, jak ma to miejsce w koncepcji Edwarda Balcerzana, koncepcji pochodzącej jeszcze z lat 70. i, jak mniemam, niewystarczająco wykorzystanej w polskim literaturoznawstwie¹⁰. Za Balcerzanem pojmuję tekst życia pisarza jako wypowiedź, a co za tym idzie jako przekaz o charakterze tropologicznym, na który składają się fakty w znaczeniu przyjętym przez Haydena White’a, czyli zdarzenia opisane tak, aby posiadały atrybuty wątku fabularnego opowieści . Fakty te budują życio-rys twórcy: historię o jego życiu, cechującą się zawsze pewną dozą ikoniczności i schematyczności (tj. operującą określonymi, powtarzalnymi figurami) oraz pewną dozą oryginalności (tj. konfigurującą owe figury w swoisty sposób). Krytyczna interpretacja autobiograficzna wychwytuje momenty nawiązywania się retorycznej gry między utworem a tak rozumianym tekstem życia; momenty, kiedy utwór zdaje się być motywowany przez tekst życia, a zarazem do niego odnosić, takie więc, gdy ten pierwszy generuje wiarygodny efekt lustrzanego odbijania się w drugim.

⁹    Od ..teza”. Termin w takim, polskim, brzmieniu wprowadził Michał Paweł Markowski w tłumaczeniu wywiadu Ta dziwna instytucja zwana literaturą. Z Jacques’em Derrida rozmawia Derek Attridge, [w:] Dekonstrukcja w badaniach literackich, pod red. R. Nycza, Gdańsk 2000. Przedruk z „Literatury na Świecie” 1998, nr 11-12.

¹⁰    Por. E. Bałcerzan, Biografia jako język, [w:] Biografia Geografia Kultura literacka, pod red. J. Ziomka, J. Sławińskiego, Wrocław-1975,

¹¹    Por. H. White, Zdarzenie historyczne, przcl. R. Boryslawski, [w:] tenże. Proza historyczna, pod red. E. Domańskiej, przekład zbiorowy, Kraków- 2009.