6790846887

Prolegomena o nauce

(wybrane kwestie z obszerniejszego tekstu)

Cała przyroda nieożywiona od najmniejszej cząstki po wszechświat oraz wszystkie rodzaje przyrody żywej istnieją w odpowiedniej, wzajemnej zależności od siebie.

Powszechnie znane jest znaczenie wody dla wszelkich form życia. Stanowi ona ok. 70% ciężaru ciała człowieka i jest głównym składnikiem płynów ustrojowych. Woda należy do najważniejszych czynników nieodzownych dla istnienia organizmów żywych. Obecnie posiadamy wiedzę o warunkach istnienia różnych form życia. Natomiast nie wiemy, kiedy i jak zaistniało życie na Ziemi. W przyrodzie zachowały się ślady z odległych epok. Dzięki takim pozostałościom mamy cząstkowe informacje o przeszłości świata materialnego i objawów życia roślin, zwierząt i człowieka. W Etiopii odkryto w 1994 r. kości najstarszego przodka człowieka, żyjącego ponad 4,4 milionów lat temu.

7 stycznia 2010 r. prasa, radio i telewizja podały informację, że polski paleobiolog Grzegorz Niedźwiedz-ki odkrył odcisk łap płaza w Górach Świętokrzyskich, w dawnym kamieniołomie, w skałach z okresu dewonu. Wiek tych skamieniałości, a więc i życie płaza, określa się na około 400 milionów lat temu. Polska w tym czasie była zalana przez morze i miała klimat tropikalny.

Dewon jest okresem ery paleozoicznej, którą cechują ruchy górotwórcze zmieniające powierzchnię Ziemi i zarysy lądów. Zmianom ulegał klimat, który powodował zmienności flory i fauny (6). Na globie ziemskim po utworzeniu się warunków sprzyjających życiu, kolejno zaistniały: mikroorganizmy, gatunki roślinne, gatunki zwierzęce i człowiek. Tylko człowiek posiadał zdolności abstrak-cyjnego myślenia, posługiwania się mową oraz tworzenia kultury materialnej, umysłowej i duchowej. W czasach prehistorycznych ludzie zamieszkujący na różnych terenach, w określonym środowisku, musieli dostosować się do warunków tego środowiska. W miejscach dogodnych dla życia, zapewniających żywność, wodę i jaskinie do zamieszkania powstawały skupiska ludzi, wioski, a następnie miasta. Tak powstało Jerycho, w którym około 7000 lat p.n.e. zaczęto budować domy.

Najstarszą cywilizację utworzyli Sumerowie w pobliżu Zatoki Perskiej 5000-2000 p.n.e. Sumerowie wykorzystali ogień do gotowania i odpędzania drapieżników, zastosowali pierwsze koła. Wynaleźli i doskonalili swoje pismo, a także stosowali system rachunkowy oparty na liczbie 10. Prowadzili wymianę towarów z innymi plemionami.

Sahara przed kilkoma tysiącami lat była równiną z obfitą roślinnością i dzikimi zwierzętami. Zmiany klimatu przeobraziły ją w pustynię i ludzie tam żyjący przenieśli się w dolinę Nilu. Osadnicy zdobywali umiejętności uprawy roślin oraz udomowili bydło, owce, psy i inne zwierzęta. Powstała cywilizacja egipska, której pismo należy do najstarszych. Składało się ono ze znaków obrazkowych tzw. hieroglifów. Następował rozwój pisma egipskiego polegający na jego uproszczeniu przez zmniejszenie ilości znaków pisarskich, a następnie zapoczątkowano stosowanie liter. Na uwagę zasługuje stosowana przez Egipcjan uprawa ziemi nawadniana kanałami wodą z Nilu (7).

Wielkie cywilizacje istniały również w wielu innych miejscach globu ziemskiego i tam ludzie rozwijali swój odrębny sposób życia, język oraz kulturę (14). Współczesna nauka w wielu zagadnieniach nawiązuje do cywilizacji greckiej (13). Do dziś posługujemy się wypracowanymi przez Greków metodami dedukcji i dowodzenia. Fakt, że rozwiązania nauki greckiej po części były błędne lub bez znaczenia, to jednak dały nauce nowoczesne terminologie i metodę naukowego badania oraz przedstawiania wyników (1).

Zmysły człowieka mają ograniczony zakres odbieranych bodźców. Stąd też nasze poznanie jest niezupełne lub nawet błędne. Trafnie przedstawia to anegdota o ślepcach, którzy po raz pierwszy w życiu zetknęli się ze słoniem. Ślepiec, który obmacał ucho, stwierdził, że słoń przypomina wielki wachlarz. Drugi dotknął trąby i stwierdził, że jest podobny do wielkiego węża. Trzeci ślepiec, który objął nogę powiedział, że słoń przypomina wielkie drzewo. Anegdota wskazuje, jak trudne jest poznanie przyrody w sytuacji badania jej małego fragmentu (8).

Współczesny człowiek jest oszołomiony rozwojem nauki i techniki. Korzysta z osiągnięć cywilizacyjnych ułatwiających życie, ale również jest spadkobiercą zagrożeń wynikających z tego rozwoju (12).

Nasza obecna wiedza oparta na obserwacjach astrofizycznych i kosmologicznych informuje, że cała widzialna materia — przy pomocy wszelkiej aparatury - stanowi zaledwie 4% Wszechświata, reszta to ciemna materia 23% i ciemna energia 73%. Przypuszcza się, że ciemna materia jest zbudowana z nieodkrytych cząstek.

Wysoki koszt badań naukowych przyczynia się do międzynarodowej współpracy. Przykładem jest Europejska Organizacja Badań Jądrowych CERN z siedzibą w Gene-

Wysiłkiem ponad 10 tys. naukowców z około 500 ośrodków akademickich z całego świata zbudowano Wielki Zderzacz Hadronów LHC (Large Hadron Collider), w którym przyspiesza się wiązki cząstek tego samego rodzaju do szybkości zbliżonej prędkości światła. Hadrony, utworzone w dwie przeciwbieżne wiązki, zderzają się ze sobą w czterech punktach, w których przecinają się dwa pierścienie akceleratora (2). Koncentracja energii, co czyni zderzenie cząstek w LHC, może da odpowiedź na przewidywania istnienia dotychczas nieznanych cząstek materii. Eksperyment wielkiego wybuchu daje nadzieję otrzymania wiedzy o początkach materii.

Prof. Michał Heller: „[...] fizycy teoretycy są w stanie, posługując się prawami fizyki kwantowej, tworzyć modele powstawania Wszechświata z nicości, ale czyniąc to, muszą

Ngmer3(25)/2010

KtaŚaELSKB 17