filozofia egzamin7

w Rwiecie F*^r%ypoi«lku ani wolnoica. Cała przyroda jeat moch»nizm«m; m człowiek, 9*gr» czyny »    społcczcńMwo. pań«cwo_v cała kultura — to wszystko jest też konieczny^

wyt^ore»n ^r^'>ocfianicz:nie rozwtjaj^oej się prayrotly. Nie był *° oryginalny i>omysł Spinozy, ale * ^c*®^c> Jego fiłozofii robił wrażenie najsiIniciszc • oddzi**®* najazarzej. I sam Spinoza kładł tsart nacisk: nie było dlaA gorszego przesądu a złudzenia rti^ mniemanie, te przyroda tna ustrój helowy, ^e rządzą nią czynniki nadprzyrodzone. Uznawał powszechny dcccr. minizm,    który miał zostać przezwyciężony dualizm wolności i mech*,

flizrra u.

3. MATgg|_A I _DUcw. Wszechświat ma wszakże, jak Kartezjusz wykazywał, dwie d^iedzi. ny: mateni i myśli. Rozróżnieńia tego Spinoza nie mógł pominąć, ale doprowadził je <ł] jedność* w ten sposób, że potraktował jako dwa przymioty fj jednej substancji Róg. który z natury jest nieskończony, posiada nieskończenie wiele przymiotów, z k.tóryck

dwa - tnyil j rozciągłość -• «ą dostępne umysłowi ludzkiemu. Bóg jest tedy substancji

nnyśldC^ * Grazem rozciągłą. Odpowiednio do tych dwóch przymiotów Boga istnieją dwą światy:    duchowy i materialny; każdy objaw ('moditaj substancji należy do jednego M>

drugiego ł«j przymiotu. Odrębność dwóch św tatów w systemie Spinozy została zachowam, ale przez ^uxwkrżn»cnie obu od czegoś trzeciego miał zostać przezwyciężony d ualizn materii » świadomości.

PAaA.Lc_Łuc>- Wczłowieku ciało jest rozciągłe, a dusza myśląca ; niemniej ciało i dusza człowieka są w zgodzie. Nie może to być skutkiem tego, że ciało podlega duszy lub od wrę*, mc; bo ciało i dusza — pod tym względem Spinoza był jednego zdania z okazjonalistaaii

- nie mogą oddziaływać na siebie. Jeżeli są w zgodzie, to tylko dlatego, że są objawami tej

samej substancji.

Porządek myśli i porządek stanów cielesnych odpowiadają sobie wzajem. Odpowie!, nioić tą Spinoza usiłował -wytłumaczyć nie, jak to zwykle czyniono, przez oddziaływani? jednego porządku na drugi, lecz przez równoległość obu. Koncepcja paralelizmu psych o-fizycznego była oryginalnym pomysłem Spinozy, pozostającym w związku z jego monistycz-ną koncepcją bytu. Zjawiska psychiczne i fizjologiczne, długo traktowane jako bodące | jednej natury, potem rozerwane radykalnie przez Kartezjusza, teraz ponownie zostali zbliżone, jako równoległe. Dzięki paralelizmowi miał zostać przezwyciężony dualizn duszy i ciała.

Ale jakże jest możliwe poznanie rzeczy przez myśl, jeśli myśli a rzeczy nie komunikuji się wzajem? Jest możliwe znów dzięki temu. że myśli i rzeczy są równoległym i objawini jednej substancji Rzeczy nie działają wprawdzie na myśl, asie pomimo to myśl poznaje rzeczy. Żarów no bowiem myśli, jak i rzeczy wywodzą się z natury Boga. Wywodzą są równolegle a dlatego odpowiadają sobie ; dzięki temu jest możliwe, że myśli nasze, nie stjw kając się z. rzeczami. jednakże ściśle im odpowiadają. —Porządek & powiązania rzeczy je* takie samo, jak porządek i powiązanie idejDzięki temu paralelizmowi miał zoiłc przezw yciężony dualizm pod miot u poznającego i przedmiotu poznawanego 5. Utysła aAOONALKA i mistyczna. Sprawy etyczne Spinoza rozważał nąjobszcrnic> esic nie przyjmował dla nich odrębnych zasad, lecz traktował je jako zastosowanie ogólną nauki o Bogu i świeeie. Afekty i czyny ludzkie tuk samo są wytworem konieczności, jai wszystko inne : i one nie są wolne. Niesłusznie też postępują ci. co wyśmiewają się * ^namf^r noici ludzkich luks potępiają je, miast je rozumieć ; Spinoza w swej etyce chciał je badać ul, jak bada się linie, płaszczyzny % ciała.

Wszelkie afekty są koniecznym wytworem natury; ale jedne wypływają / natury własnej | 4/taląjtcego. inne znów są wzbudzane pr/cz otaczające go rzeczy. Każzla istota pragnie uchować twoją naturą i działać wedle niej; kto tak c/yni i nie podlega działaniom z zewnątrz, ten jc'i wolny. Spinoza uwalał jak stoicy, 2e takie postępowanie, naturalne i wolne, jest postępowaniem słusznym; działanie zgodne z naturą, wolne i slus/nc: to tr/y nazwy jednej rzeczy. Kosztem moralności, sprowadzonej do natury, dualizm moralności i natury miał tu zostać przezwyciężony.

Spinoza łączył, jak stoicy, naturalizm etyczny z racjonalizmem; prawdziwą naturę człowieka widział w rozumie; czyny są zgodne z naturą ludzką, jeśli są rozumne. Na tym podłolu Spinoza chciał rozwinąć polityczną działalność reformatorską. Pragnął zreformować świat, jego stosunki społeczne i państwowe, prawne i religijne tak, aby dać przewagę racjonalnym czynom i pobudkom. Najwyższe dobro widział w poznaniu: poznanie Boga wzbudza miłość doń (amor Del mtellectualisj i prowadzi do mistycznego z Nim połączenia: jest to największe szczęście dostępne człowiekowi.

CECHY SP1NOZYZMU. Spinoza zbudował system monistyczny, nie będący ani materializmem, ani spirytualizmem. Uznawał jedną substancję, ani materialną, ani duchową, neutralną wobec przeciwstawienia myśli i ciał. Nie posługiwał się przy tym kon-; opcją ewolucyjną, używaną przez dawniejszych monistów; cwolucjonizm zastąpił przez | paralclizm, który był jego najoryginalniejszą koncepcją metafizyczną. Ze stanowiska monizmu Spinoza usiłował rozwiązać naczelne zagadnienia metafizyczne, dyskutowane w jego epoce: stosunek myśli i ciał pojął w duchu paraleiizmu. stosunek Boga i świata -i w duchu panteizmu. Co prawda, monistyczne stanowisko okazało się trudne do konsekwentnego zachowania; w szczegółowych wywodach Spinoza traktował ciała jako zależne od myśli, a częściej jeszcze ciała podawał za pierwotne, myśli zaś za zależne od nieb, a wtedy ! monizm jego upodabniał się do materializmu.

Swą niezmiernie abstrakcyjną metafizykę umiał połączyć ze sprawami aktualnymi: z racjonalistycznej i deterministycznej teorii wywodził idee demokratyczne i wolnomyślicielskic.

Zewnętrzną - ale tylko zewnętrzną - właściwością jego systemu było wykończenie [ matematyczne.

OPOZYCJA. Gwałtowni i powszechna opozycji, jaką wywołały pisma Spinozy I wśród filozofów i teologów, miała nerw religijny i etyczny. Potępiano jego wolno-myślne zasady teologiczne i polityczne, wyrażone w Traktacie teologic:n(bpolityanym_s i atakowano poglądy metafizyczne za paiueizm, w którym widziano ukryty ateizm, i za i determinizm, niebezpieczny dla moralności. Tak było w XVII i jeszcze w XVIII w.

Ale nawet ci, co dzielili wolnomyslne poglądy Spinozy, występowali przeciw jego filozoficznej doktrynie. Występował przeciw niej i Bayle, i Wolter, i Wolf, występowali angielscy | deiści i francuska Wielka Encyklopedia. Tym nie chodziło już o względy religijne, lecz I o naukowe. Krytycy (między którymi był Leibniz) wykazali logiczną niedoskonałość i Etyki: zauważyli, że matematyczna ścisłość Spinozy jest tylko pozorem: źc jego definicje I są wieloznaczne, aksjomaty nieoczywiste, a twierdzenia nie wynikają z przesłanek.

ZWOLENNICY. Dopiero w niespełna sto łat pj śmierci Spinozy przyszedł czas tpinozyzmu. We Francji w XVIII w. powoływali się mń materialiści, kładąc nacisk na

73