683539965

nCzy literatura ciemności

jest przeznaczona • dla dzieci i młodzieży?

Jednym z trudnych tematów literatury ciemności jest temat śmierci¹. W literaturze dla małych i młodych odbiorców pojawia się on najczęściej jako obraz przejścia granicy... i powrotu na Wyspę Ptaszków, do Nibylandii, do Nangijali, a potem Nangilimy, na drugą stronę lustra, w którym niejasno odbija się „rzeczywistość".

Często baśnie ludowe i magiczne podejmują ten traumatyczny wątek. Obecne w nich obrazy literackie przedstawiają pozaziemskie przestrzenie zwykle jako pałace, ogrody lub niebiańskie łąki. Tak ukształtowane „miejsca wspólne” - mocno zakorzenione w tradycji naszej kultury i literatury - są przyjmowane i akceptowane przez dzieci. Pewne problemy natury pedagogicznej stwarzają baśnie literackie, które nie korzystając z wzorców topicznych utworów ludowych budują zaświaty na zasadzie kreacji. W ten sposób Arkadią w Przygodach Piotrusia Pana Jamesa M. Barriego jest Wyspa Ptaszków w miejskim parku, na którą powracają dzieci, zwłaszcza te, które nie chciały pozostać w swoich domach (ten za-woalowany obraz mówiący o umieraniu odsłania świat pełen barw, świergotu i ruchu). Niedostępną, bo otoczoną wodami krainę znają dzieci z niedzielnych spacerów z rodzicami, którzy odpowiadając im na przeróżne pytania, m.in. skąd biorą się dzieci, mówią o tłustych drozdach i chudych wróblach rozsyłanych przez mądrego kruka Salomo, króla Wyspy Ptaszków. Potem łatwiej będzie dzieciom powiedzieć o tym, że jaskółki to duszyczki zmarłych dzieci, które lepią gniazdka pod strzechami własnych domów. W ten sposób

59

1

Joanna Papuzińska, w książce Dziecko w świecie emocji literackich (Warszawa 1996), pisze o literaturze mroku, która „wywołując z nieświadomości czytelnika «gości nocy», odpychane i nieakceptowane uczucia i myśli, pomaga nam je zrozumieć i wyartykułować, jeśli nie w formie bezpośredniej, to w symbolicznej lub metaforycznej. W ten sposób towarzyszy ona naszym cierpieniom i klęskom, sprawiając, ze nie czujemy się wśród nich samotni" (s. 17-18).