7186604161

właśnie w poważnej mierze współtworzyli opinię o Młodej Polsce”¹²⁵.

Sporządźmy krótki bilans.

Wilhelm Feldman wydaje szósty i ostatni pod własną kontrolą tom Współczesnej literatury polskiej w 1919 roku. Wydanie siódme (Lwów 1924) uzupełni Stanisław Lam. a ósme (Kraków 1930) zostanie dopełnione przez Stefana Kołaczkowskiego. Długoletni redaktor „Krytyki” śledzi przemiany literatury do grudnia 1918 roku i daje temu wyraz w dwóch końcowych rozdziałach: Nowe prądy artystyczne oraz Sztuka — krytyka — wolna Polska. Ciekawy nowych czasów, stawia w pierwszych zdaniach diagnozę:

Futuryzm — w najszerszym znaczeniu słowa.

Pukają bowiem do wrót Polski zagadnienia i formy artystyczne, na które dotąd po prostu nie było czasu¹²⁶.

Do drzwi puka także ekspresjonizm — i te dwa nurty literackie uzna za początek „nowego” w literaturze (uwolnienie od patriotycznych zobowiązań zapowiadał — przypomni Feldman — już Żeromski). Krytyk-historyk literatury skrupulatnie skomentuje narodziny kierunków, wskaże inspiracje (od Bergsona i Whitma-na po „ducha nowoczesności”), wyliczy przedstawicieli tych kierunków, choć pewnie nie wszyscy dziś byliby ulokowani w pierwszym szeregu ekspresjonistów czy futurystów (zresztą Feldman nie zawsze stosuje tu jasne rozróżnienia): Jerzy Hulewicz, Przybyszewski, Ludwik Eminowicz, Adam Bednarski, Jerzy Niementow-ski, Jerzy Jankowski, Jan Lechoń, Julian Tuwim... Wszakże — przeczytamy we Współczesnej literaturze polskiej — „Jest więc, mimo całej rewolucyjności nowych kierunków, pewna ciągłość rozwojowa w dziejach literatury, jest logika w życiu duchowym ludzkości”¹²⁷. Odnotowując różnice między ekspresjonizmem („wychodzi z centrum ducha odczuwającego”) a futuryzmem („uścisk teraźniejszości”), ten pierwszy zidentyfikuje jako „wprost kontynuowanie bohaterskiego romantyzmu”, w drugim z kolei upatrywać będzie „zamaskowanego romantyzmu”. I nie bez pewnej racji oceni: „[...] mimo protestów przeciw niedawnej przeszłości — ciąg dalszy... symbolizmu”¹²⁸. O programie „Zdroju” stwierdzi, że był, po prostu, syntezą „Życia” krakowskiego i „Chimery”. Feldma-

¹²⁵    R. Z i iii and: Trzy studia o Boyu..., s. 158—159.

¹²⁶    W. Fe 1 d in a n: Współczesna literatura polska. T. 2. Kraków 1985, s. 425.

¹²⁷    Ibidem, s. 430.

¹²⁸    Ibidem, s. 428.

154