7186604182

salnie, przyjmowała „wędzidła” programu. Przykładem Awangarda Krakowska. Ale też zdarzało się, że, głosząca wolność ekspresji i konieczną obecność metafizyki, sztuka nie stroniła od politycznego zaangażowania, eksponowała swój etyczny wymiar. Przykładem ekspresjonizm.

Spór z tradycją nie był wymierzony, może w efekcie niejasności terminów, w polskim ekspresjonizmie przeciwko impresjonizmowi, tak jak było na Zachodzie, lecz przeciwko realizmowi, czyli dominowaniu uzurpatorskiego w swej omnipotencji rozumu. W tak ogólnym planie dystynkcje między literaturą powojenną a literaturą Młodej Polski były nieostre. Ba, eklektyczne w wyborach estetycznych pismo „Maska” uchodziło przez pewien czas za reprezentanta ekspresjonizmu (do czasu zdecydowanego zerwania³⁹), zaznaczył się też etap rozchwiania programu „Zdroju”, w którym „rozgościli się teraz (około 1919 roku) Wiliam Horzyca i Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński i — oczywiście, Jarosław Iwaszkiewicz”⁴⁰. A potem — w tym dynamicznie przekształcającym się ruchu — nastał okres krystalizacji grupy, dystansowania się wobec krakowskiej grupy formistów i, jak pisał J. Hulewicz, „Pikadora” oraz pojawienia się nowych indywidualności: Jana Stura, Adama Bederskiego, Józefa Wittlina. Z podobną energią dystansowali się wobec „Zdroju”, odcinali się od ekspresjonizmu futuryści, skamandryci, poeci Awangardy Krakowskiej: oceniali owi reprezentanci różnych kierunków „literatury najnowszej” ekspresjonizm jako nurt charakteryzujący się „tradycjonalizmem, emocjonalizmem, napuszoną powagą, brakiem poczucia humoru”⁴¹, jako zatem już zamkniętą przeszłość.

Owa przeszłość nie pozwalała o sobie wszakże zapomnieć i pamięć o młodopolskich — czy, jak woleli raczej mówić: neoro-mantycznych — korzeniach współczesności była trwałym składnikiem myślenia o literaturze wielu spośród nich⁴². Irzykowski wprawdzie, nie on jedyny zresztą, z dużą rezerwą traktował owe niejednokrotnie przemieszczające się podziały, stwierdzając:

³⁹    E. K u ź rn a: Z problemów świadomości literackiej i artystycznej ekspresjonizmu w Polsce..., s. 35.

⁴⁰    J. Ratajczak: Zagasły .brzask epoki”..., s. 50.

⁴¹    E. K u ź m a: Z problemów świadomości literackiej i artystycznej ekspresjonizmu w Polsce..., s. 55.

⁴²    Kołaczkowski napisał w uzupełnieniu Współczesnej literatury polskiej Feldmana (Kraków 1930, s. 644): „Zdrój poznański (1917    1920) wystąpił z hasłem

ekspresjonizmu, pojętego jako radykalniejszy etap romantyzmu i haseł Przybyszewskiego”.

12 — Późne... 177