8009766976

Sławomir Dębski

Mitologizacja „polityki wschodniej”

Od czasów, gdy uwarunkowania polityczne wymuszały na Polsce formułowanie i prowadzenie polityki wschodniej, dzieli nas już kilka epok historycznych. Różne elementy tej polityki powstawały wtedy, gdy jedynym wschodnim sąsiadem Polski była Rosja, a następnie Związek Sowiecki. Czynnik ten tworzył naturalny wspólny mianownik wszelkich przedsięwzięć politycznych podejmowanych przez Polaków w Europie Wschodniej.

Polskie myślenie w kategoriach „polityki wschodniej” od zawsze miało swoją specyfikę. O ile dla Niemców, czy Francuzów, mających własne tradycje politycznej aktywności we wschodniej części kontynentu, polegała ona najczęściej na układaniu relacji przede wszystkim z centrum rosyjskiego imperium, o tyle dla nas zawsze oznaczała budowanie sojuszów przeciwko temu centrum, w granicach imperium i poza nimi¹. Polacy próbowali więc niemal wszystkich możliwych koncepcji na rozbicie imperialnej Rosji, od idei zawarcia pod polskim przewodem wielonarodowego sojuszu narodów imperium przeciwko władzy carów, poprzez idee współdziałania z ruchem rewolucyjnym, a nawet partią bolszewicką, wymierzonego w rosyjski ancien regime, po koncepcje wbijania klina pomiędzy naród rosyjski i władzę sowiecką.

Pamięć o tych tradycjach przechowywały w okresie Polski Ludowej krajowe i emigracyjne środowiska opozycyjne. Wreszcie, w latach siedemdziesiątych XX w., z wielu wcześniejszych sprzecznych idei powstała spójna synteza, której autorem był Juliusz Mieroszewski. Zwrócił się on w stronę idei antyimperialnej, która miała ostatecznie pogodzić Polaków i Rosjan. Imperialne tradycje obu narodów miały zostać odrzucone, a zakończenie wielowiekowych polsko-rosyjskich sporów o panowanie nad Europą Środkową i Wschodnią miało być osiągnięte dzięki uznaniu przez Polaków i Rosjan niepodległości Ukrainy, Białorusi i Litwy². Dla Polski oznaczało to rezygnację z wszelkich roszczeń terytorialnych

1

   Znacznie rzadziej pojawiały się próby układania z nim stosunków celem zwiększenia własnej autonomii (idee hrabiego Aleksandra Wielopolskiego w połowie XIX w.), czy też odzyskania niepodległości w oparciu o siłę Rosji (koncepcje ks. Adama Jerzego Czartoryskiego do 1807 r. lub Romana Dmowskiego na początku XX w.).

2

   Patrz A. Nowak, Rosja w polskiej myśli politycznej w XX w. - materiał do refleksji, [w:] idem, Polacy, Rosjanie i Biesy, Arcana, Kraków 1998, s. 239-260.

„Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2006, nr 3 (31)