8508893236

Laboratorium Kultury 4 (2015)

tajnych kursów dla młodzieży było w Wilnie dużo. Nikt ich nie rejestrował i zaledwie nikła pamięć wspomnieć je może. Dziewczęta łatwiej było zakonspirować pod pozorem nauki talentów i robót kobiecych; zresztą były zasadniczo mniej ścigane.

W ten sposób utrzymały się przez parę pokoleń pensje ukryte pań: Beniuszewiczó-wien, Aleksandrowiczowej, Emilji Wróblewskiej (40 lat), Sióstr Mierzejewskich, Kokosz-kówien, Hundjusówny i inne. Program tych szkół obejmował przedmioty ogólne i kładł specjalny nacisk na nauki dziejów i języka polskiego. W niektórych wykładał Aleksander Zdanowicz³⁸, autor rozpowszechnionej w całej Litwie Historji Polskiej³⁹.

W kontekście nauczania domowego rozpatrywać można poradnik Karłowicza. Praca ta została rozpisana na następujące działy:

A.    Książki bawiące i bawiąco-nauczające.

B.    Podręczniki dla młodzieży (szkolnej).

Dział pierwszy obejmuje następne kategorye:

1)    Książki dla dzieci najmniejszych, nie umiejących czytać, mające być głośno czytanemi przez wychowawców.

2)    Abecadła i elementarze.

3)    Książki dla dzieci, które świeżo się nauczyły czytać.

4)    Książki dla dzieci średnio rozwiniętych, mniej więcej od lat 7 do 10. Te dzielę jeszcze na: I. Bawiące i II. Nauczające.

5)    Książki dla dzieci starszych, mniej więcej od lat 10; i te gatunkuję na: I. Bawiące, II. Komedyjki dla teatrzyków dziecinnych i III Nauczające.

6)    Czasopisma i zbioropisma dla dzieci; (s. 7)⁴⁰.

Cieszyńskiego, tam bowiem w szkołach średnich w latach siedemdziesiątych XIX w. obowiązywał język niemiecki, por. J. Kotula, [Wstęp], w: J.I. Kraszewski, W sprawie szkół ludowych na Szlązku. (Kilka uwag dla nauczycieli), Nakład Jerzego Kotuli, Cieszyn 1879, s. 1. Wskazana publikacja, oprócz noty na temat Kraszewskiego (autorstwa F. Kozubowskiego), zawierała list pisarza z radami, jakbronić się przed germanizacją. Kraszewski wskazywał na główną rolę matki w kształtowaniu tożsamości narodowej dzieci, zauważał, że „Cała czynność nauczycieli, wspólnie z rodzinami, musi poza szkołą szukać sobie miejsca do działania”. Rodzina i polskie stowarzyszenia powinny wspierać nauczycieli; nie do przeceniania jest także rola książki (dla dzieci i rodzin): „Książka dla rodzin przeznaczona, cel musi mieć wieloraki: oświatę, wykształcenie, cel duchowy, ale zarazem usposobienie człowieka do praktyki życia, wskazówkę do osiągnięcia dobrobytu, bez którego niema oświaty, niema dbałości o narodowość, niema postępu”, J.I. Kraszewski, W sprawie..., s. 20-23.

³⁸ Poświęcony jest mu następujący artykuł: W.K. CH [Wincenty Klemens Chełmiński], Życiorys. Aleksander Zdanowicz „Kalendarz Wileński na 1882”..., s. 11-12. Aleksander Zdanowicz (1805-1868), filolog i historyk, nauczyciel Instytutu Szlacheckiego w Wilnie, współpracownik słownika wileńskiego; por. Wileński słownik..., s. 440.

³⁹L. Życka, Krótki rys..., s. 4.

⁴⁰ Praca Kozubowskiego kierowana do wiejskich nauczycieli ma inną budowę. Dzieli się na dwie części. Pierwsza, krótsza - opisowa, dotyczy roli nauczyciela; druga natomiast ma charakter bibliograficzny i zawiera następujące działy: 1) pedagogiczny, 2) językoznawstwo, 3) przemysłowo-rolny i gospodarstwa domowego

100