8508893234

Laboratorium Kultury 4 (2015)

tymi wątpliwościami z odbiorcami broszurki, którą kierował przede wszystkim do matek, ojców, opiekunów i wychowawców. Ich rola miała znacząco wykraczać poza kształcenie młodych ludzi w zakresie czytania i pisania, byli oni także zobowiązani do dokonania przemyślanego (uzależnionego od wieku i dojrzałości adresata) wyboru dzieł dla wychowanków. Dla Karłowicza stworzenie Poradnika... wiązało się z realizacją misji służenia narodowi, zadania, którego istotnym elementem składowym było kształcenie kolejnych pokoleń:

Myślałem tedy, iż oddam pewną usługę rodakom moim, a szczególnie rodzicom i opiekunom przyszłych naszych zastępców i następców w pracy społecznej, zestawiając znane mi zasoby literatury dziecinnej, układając je w pewne gromady i kilku słowami nadmieniając o ich treści i wartości pedagogicznej, ile, ma się rozumieć, sąd mój przedmiotowej ceny posiadać może; (s. 5).

Poradnik... uznać można właśnie za spis uznanych za istotne lektur, za przykład poradnika lekturowego, bibliografii zalecającej lub katalogu rozumowanego. Anna Zdanowicz w artykule Unormować czytanie. O poradnikach lekturowych przełomu XIX i XX wieku pisała, iż tego typu publikacji (w osobnych wydania książkowych³²) od 1795 do 1918 r. ukazało się co najmniej trzydzieści sześć, większość z nich stanowiły prace polskich autorów. Pokaźna część (dwadzieścia trzy wydawnictwa) została opublikowana w latach 1890-1918, nieco mniej (dziesięć pozycji) między rokiem 1864 a 1889. Miały różną objętość (od kilku-do kilkusetstronicowych), przygotowywali je księgarze, nauczyciele, działacze oświatowi i księża, a także ludzie (jak Karłowicz) zajmujący się pracą naukową. Autorom przyświecały różne cele, chcieli - jak np. Feliks Kozubowski - przestrzec rodziców i opiekunów przed książkami nieodpowiednimi dla młodego czytelnika³³. Narastanie wydawnictw tego typu wiązało się z coraz szerszą ofertą

³²    Były także opracowania o tym charakterze publikowane w prasie.

³³    Por. K. [F. Kozubowski], O wyborze książek dla dorastającej młodzi. Kilka słów dla rodziców, opiekunów i nauczycieli, Księgarnia K. Malika, Cieszyn 1879. W tym samym roku, także w Cieszynie, lecz w innym wydawnictwie, opublikowano inną pracę Kozubowskiego, która w zamyśle autora była pierwszą (choć wydaną później) częścią kompletu poradników: Przewodnik w wyborze książek dla młodzieży szkolnej. Rzecz dla nauczycieli ludowych, Jerzy Kotula, Cieszyn 1879. Publikacje Kozubowskiego, chociażby przez datę swego powstania, są ważnym kontekstem publikacji Karłowicza. Feliks Kozubowski (1842-1907) urodzony w Warszawie publicysta i literat, powstaniec styczniowy (po powstaniu zbiegł do Galicji, gdzie został pojmany i osadzony w więzieniu), żołnierz Legii Cudzoziemskiej, który walczył w Algierii, Meksyku i brał udział w wojnie prusko-francuskiej; po powrocie do Warszawy zajął się pracą publicystyczną, w wyniku czego został skazany na zesłanie do Wielkiego Ustiugu (na 20 lat), po ucieczce (w 1879) z miejsca wygnania osiadł na kilka lat w Cieszynie; por. L. Brożek, Kozubowski Feliks, „Polski Słownik Biograficzny”, 1.15 (1970), s. 44-45.

Obie prace Kozubowskiego (co sugerują chociażby tytuły) miały innych adresatów - w przypadku