8508893242

Laboratorium Kultury 4 (2015)

to warunek sine qua non powodzenia całego przedsięwzięcia. Jeśli jednak celem ma być wychowanie i wykształcenie człowieka, który gotów jest nie tylko przyjąć odpowiedzialność za własny rozwój, ale też efektywnie i z sukcesem służyć innym, potrzebuje wzorców osobowych w postaci realnie żyjącego wy-chowawcy-pedagoga, który nie tylko będzie przeprowadzał go przez meandry literatury, ale też dawał przykład własnym życiem i postępowaniem. Wymogi stawiane nauczycielom domowym w XVIII w., a więc na długo przedtem, zanim Karłowicz napisał Poradnik..., dotyczyły nie tylko wiedzy i umiejętności z różnych zakresów (m.in. gramatyki, retoryki, poetyki, języków starożytnych i nowożytnych, teologii i historii powszechnej, dziejów narodowych, historii naturalnej, geografii, historii sztuki, nauk mechanicznych, rysunku). Prywatny nauczyciel musiał odznaczać się także nieposzlakowaną opinią i nieskazitelną moralnością. Zdania na temat tego, czy winien być rodakiem, były podzielone -często zatrudniano również cudzoziemców, wpierw bacznie testując ich wiedzę i obserwując codzienne zachowanie. Do nauczyciela należał również wybór lektur oraz ustalenie kolejności ich poznawania przez pozostającego pod jego opieką wychowanka. W razie konieczności nauczyciel przedkładał uczniowi ich treść, zwracając uwagę zarówno na to, co najważniejsze, jak i na to, co nieznane bądź niezwykłe. Karłowicz marzył o takich nauczycielach-wychowawcach wzrastających pokoleń, którzy dadzą dzieciom bezpośredni przykład, jak należy postępować w różnych sytuacjach, przykład jednocześnie z poziomu zachowań, idei i wartości, szczególnie istotny w skomplikowanej sytuacji ekonomicznej i politycznej kraju. Napomknienie, by wracać do elementarzy, oznacza, iż naukę należy zaczynać od podstaw, stopniowo poszerzając o kolejne ważne propozycje z literatury dla dzieci, bogatej w warte promowania wzorce osobowe.

W wyborze książek bawiących i bawiąco-nauczających znalazły się bajki ludowe dla dzieci (Czerwony kapturek, Kopciuszek, ale także Pan Twardowski), wybrane utwory z ksiąg braci Grimm, przełożone na język polski (m.in. Śnieżka i Różyczka), a także zbiór czytanek opracowany przez Augusta Jeskego zawierający bajki i powiastki umoralniające⁵⁸. Dla dzieci od lat siedmiu Karłowicz

^S8 „Jedna z najlepszych książeczek tego działu. Zawiera bardzo dostępne gawędki z maleńkiemi, baśnie, bajki, powiastki, opowiadania z dziedziny przyrody i powiastki moralne” - pisze Karłowicz (s. 10); por. A. A. Jeske, Równianka czyli zbiór powiastek do opowiadania dzieciom od lat 3 do 7, Nakł. S. Arcta w Lublinie, Warszawa 1873. Jeske był również autorem książek do nauki gramatyki i stylistyki dla dzieci do lat dwunastu, wypisów z języka polskiego, a także pracy Pedagogika, obejmująca zasady i metody moralnego, fizycznego i naukowego wychowania dziatek. Ze szczególnym względem na potrzeby wychowania domowego, Nakładem księgarni Stanisława Arcta w Lublinie, Warszawa 1875. Karłowicz przywołuje jego podręczniki także w dziale „abecadlników i elementarzy” (s. 14), w spisie lektur „Dla dzieci najmłodszych, umiejących już czytać”, s. 16. Wychwala przy tym Świat i dzieci, czyli naukę o rzeczach Jeskego: „Najlepsza dotąd pierwsza książka

106