8508893240

Laboratorium Kultury 4 (2015)

nie tyle zajmowały kwestie związane z dydaktyką i metodyką (ogólną bądź szczegółową⁵¹), co właśnie szeroko pojmowane wychowanie. Roman Zawiliń-ski (1855-1932) etnograf, pedagog i badacz języka, uważał, że „Każdy prawie człowiek w pewnej epoce życia swego jest wychowawcą, czy to jako ojciec rodziny, czy jako nauczyciel”⁵² i tłumaczył:

Wychowanie jest pracą, a jako takie ma swój cel, środki i granice. Zastanawianie się nad celem wychowania prowadzi nas w dziedzinę ideału; rozpamiętywanie środków i granic godzi nas z rzeczywistością. Ideał wychowania stawia teorya w ogólnych zasadach i regułach; środki najskuteczniejsze podaje praktyka, doświadczenie, przedstawiając skutek pewnych norm postępowania⁵³.

Każdy nauczyciel jest wychowawcą (nawet jeśli nie zdaje sobie z tego sprawy) . Nie każdy natomiast wychowawca jest nauczycielem - musi jednak zawsze postępować odpowiedzialnie i mieć świadomość, iż dziecko uczy się przede wszystkim naśladując zachowania i postępki dorosłych, a także bacznie obserwując ich postawy życiowe. Wychowanie nie ogranicza się jedynie do słownego instruktażu, składającego się z zakazów i nakazów:

Komu się wydaje, że może swą pracę wychowawczą rozłożyć na godziny, na lekcye, ten nie rozumie wychowania. Wychowuje się ciągle, bez przerwy, albo się źle wychowuje. [...] niech dziecko ma nas ciągle na oku, niech nas kontroluje i naśladuje, będziemy przez to sami lepszymi⁵⁴

- napisał psycholog, filozof i wynalazca Julian Ochorowicz (1850-1917). Wychowywanie wymaga więc bezustannego samodoskonalenia i samokształcenia: tylko wtedy uzyskać możemy zadowalające efekty. W optyce dziewiętnastowiecznych pedagogów na wychowanie składało się zarówno wychowanie i nauczanie domowe, jak i nauczanie szkolne. W okresie zaborów to właśnie nauczanie domowe okazało się dla Polaków szczególnie ważne:

⁵¹    „Naukę o metodzie nazywamy metodyką. Dzieli się ona na metodykę ogólną i szczegółową. Jako metodyka ogólna, niewiele się różni od dydaktyki, jeżeli się ją pojmuje w nieco szerszem znaczeniu. Metodyka szczegółowa dotyczy sposobu uczenia pojedynczych przedmiotów naukowych na różnych stopniach”; A. Danysz, Metoda dydaktyczna, w: „Encyklopedya wychowawcza”, t. 7 (1909), s. 335.

⁵²    R. Zawiliński, Doświadczenie pedagogiczne, w: „Encyklopedyja wychowawcza”, t. 3 (1885), s. 295.

⁵³    Tamże, s. 296.

^S4J.O. [chorowicz], Duma, w: „Encyklopedyja wychowawcza”, t. 3, s. 330.

104