8658359548

Galeria Konspektu 125

ka. Jako że faktem bezsprzecznym w odczytywaniu symboliki martwych natur malarstwa północy XVII wieku jest pojawiający się problem vanitas i taki właśnie ukryty podtekst ma także wiele malowanych wówczas scen figuralnych („ikonografia zamaskowana”)².

Przedstawienia gier hazardowych w karty i kości są częstymi motywami symbolizującymi losowy, zalezny od fatum i bóstwa wynik gry. W ikonologii losowość gry ma nierzadko wymiar sakralny. Świadczy bowiem w przekonaniu grających o przychylności lub niełasce Boga (bogów). Jest swoistym kotem fortuny wykreślającym rytm powodzenia w życiu. W barokowym malarstwie holenderskim bardzo często pasjom hazardu oddaje się plebs, tak jakby śmiałość w ukazywaniu emocji towarzyszących grom nie licowała z godnością mieszczan. Dopiero dwa wieki później we Francji Paul Cezanne nadał grającym w karty ton hieratycznej powagi w kilku wersjach obrazów. Motyw główny jest jednak punktem wyjścia dla strukturalnych poszukiwań budowy formy w malarstwie.

Reguły maskarady z użyciem specjalnych kostiumów, manekinów i marionetek, tworzą zaklęty świat upojnej zabawy. XVIIl-wieczne maski karnawałowe i teatralne w obrazach Giovanniego i Dome-nico Tiepolo skrywają często treści prawdziwych nastrojów psychicznych uczestników. Wtedy nie sposób oddzielić ich indywidualnej kondycji od stanu ducha nie zawsze wesołego tłumu.

Jednak trudna do ukrycia natura człowieka przebija się czasem przez kostium lub przyjęty ceremoniał. Chciałbym przypomnieć aktorów z obrazów Antoine a Watteau: Giles przestaje odgrywać swoją smutną rolę w komedii dell arte, zMezetin jest zwykłym grajkiem zawodzącym na uboczu swą pieśń miłosną.

Wiek XVIII jest okresem ostentacyjnej miłości erotycznej. Sceny salonowe i buduarowe Jeana Ho-norego Fragonarda, Francois Bouchera oraz Nicolasa Lancreta ukazują świat sensualny, pełen namiętności a zarazem skonwencjonalizowany. Widziane tam tańce, zaloty, ogrodowe zabawy wyższych sfer, a zarazem „słyszana" tam muzyka lekka i zmysłowa sprzyja przedstawieniom klimatu pełnego elegancji i przykrytego pudrem. W świecie, w którym rządzi peruka, wyczuwamy wyjątkową teatralność i sztuczność oglądanej rzeczywistości (fetes galantes, fetes chempetres).

Prawda zrzuconej maski i odłożonej na bok konwencji gry błyska w chwilach ujawnionej prywatności kobiet. Ich zmysłowe i pociągające akty namalowane przez Fragonarda i Bouchera są najprawdziwszymi pieśniami i wyznaniami miłosnymi. Grając na nucie ludzkich uczuć i uniesień przenoszą sferę fi-zyczności ciała w obszar poezji i liryki miłosnej.

Poetyka miłosna, rywalizacja o uczucia, gra płci związana ze zdobywaniem obiektu pragnień, walka Erosa z Thanatosem są uniwersalnymi tematami w malarstwie. Świat mitów i fantazji Jacka Malczewskiego: chimery, harpie, satyrowie i fauny określają ukryte fatalistyczne siły, które mogą mieć odniesienia zarówno jednostkowe, jak i społcczno-narodo-we, typowe dla sztuki polskiej przełomu XIX i XX wieku. Niezależnie od skomplikowanych znaczeń symbolicznych, będących swoistą grą z widzem, łamigłówką treści, obrazy Malczewskiego przedstawiają mitologizujące misteria świata wyobraźni. Rekwizytornia pełna alegorii i metafory oraz teatralności ubioru i fizjonomii, służy ukazaniu specyficznego modernistycznego klimatu marzeń oraz snów, z którymi współgra w treści i formie „muzyczność" tych obrazów.

Zgiełkliwość tłumu, symboliczna rola maski, szkieletu i karnawałowego kostiumu w malarstwie i grafice Jamesa Ensora ukazuje nam „teatr życia”, pełen społecznych napięć o wyraźnie negatywnych odcieniach: w wykrzywionych gębach postaci zaludniających obrazy dotykamy obrazu kłamstwa i hipokryzji, krzywdy i wyzysku. Raz jeszcze groteska i karykatura staje się ostrzem oskarżenia i demaskacji zła oraz środkiem do obrazowania motywów przemijania (Wjazd Chrystusa do Brukseli, Maski i śmierć).

Sfera muzyczna traktowana była zawsze jako rozrywka oraz szlachetny sposób spędzania czasu. W dziedzinie kultu nierzadko wiązano ją z tańcem. Jednak doznawanie muzyczności obrazu tkwi nie