8857685941

Elementy polityki gospodarczej okresu Wielkiego Kryzysu w wybranych państwach 101

Już latem 1929 r. Europa zaczęła poważniej odczuwać skutki tych decyzji. Jak można się spodziewać, hossa nie trwała wiecznie. Zakończyła się 24 października 1929 r., który to dzień jest uznawany za przełomową datę dla Wielkiego Kryzysu. Był to tzw. „czarny czwartek” na „giełdzie giełd", czyli na Wall Street w Nowym Jorku. Największe banki amerykańskich dokonały tzw. interwencji giełdowej, w celu ustabilizowania cen. Po tym nastąpiło lekkie uspokojenie sytuacji, do dnia 29 października, nazywanego „czarnym wtorkiem”. Spadek cen trwał nadal. O ile 3 września przeciętny kurs akcji był na poziomie 381 dolarów, to 13 listopada - tylko 198 dolarów.³⁰ Przy tak znacznym spadku, przy którym nic nie wskazywało na odwrócenie się trendu, wiele osób straciło fortuny. Przedsiębiorstwa musiały ogłosić bankructwa, dochodziło do samobójstw znanych finansistów.³¹

Gdyby ten spadek cen na giełdzie miał nastąpić kilka lat wcześniej, to zapewne skutki załamania giełdowego nie byłyby zbyt poważne. W tej sytuacji jednak, krach giełdowy był odbiciem zjawisk zachodzących w sferze realnej gospodarki. Kryzys gospodarczy nie został spowodowany przez spadek indeksów giełdowych. Krach giełdowy był bowiem odbiciem sytuacji gospodarczej i to ona była pierwotną przyczyną kryzysu, której jedynie wyrazem było załamanie indeksów giełdowych i późniejszy kryzys giełdowy. Jak to było wcześniej, spadek kursów w Stanach Zjednoczonych wywołał podobne skutki w innych krajach, najpierw w tych, które były z nimi najbardziej powiązane gospodarczo. Stany Zjednoczone były już pierwszą gospodarką świata, więc każde poważniejsze trudności rynków północnoamerykańskich wywołać mogły znaczne reperkusje na świecie. Skutki tego można zaobserwować na rys. 2.

Społeczeństwo utraciło wiarę w możliwość dalszego rozwoju gospodarczego USA, nastąpiły zjawiska typowe dla kryzysów: spadek inwestycji przemysłowych i spadek produkcji, a w konsekwencji - spadek zatrudnienia. „Według szacunków, w początku 1929 r. bezrobocie wśród robotników przemysłowych w 48 najbardziej uprzemysłowionych krajach świata wynosiło 14 min osób, w lutym 1930 r. wzrosło do 19,1 min, w styczniu 1931 r. do 34,5 min, aby po roku osiągnąć liczbę 48,1 min.”³² W ciągu dwóch lat kryzysu liczba bezrobotnych wzrosła 2-krotnie!

Działały też inne, opisane wcześniej mechanizmy kryzysu: spadkom kursów towarzyszyło żądanie banków spłaty pożyczek; przedsiębiorstwa były zmuszone do sprzedaży posiadanych portfeli akcji; sprzedaż ta dotyczyła również akcji notowanych na giełdach zagranicznych, co wywołało kryzysy giełdowe w Europie.

New Deal - nowy rodzaj polityki gospodarczej

Franklin Delano Roosevelt rozpoczął swoją prezydenturę w okresie największej depresji. W ciągu swoich słynnych stu dni wprowadził wiele inicjatyw, które były rozwiązaniami pionierskimi w ówczesnej polityce gospodarczej. Celami polityki gospodarczej stały się: podniesienie siły nabywczej społeczeństwa, podniesienie cen (bo wzrost opłacalności produkcji). Jednak pierwsze ich zwiastuny wystąpiły wcześniej. „W Stanach Zjednoczonych interwencjonizm został zapoczątkowany w 1931 r. za czasów prezydenta H. Hoovera, ale szczególnie nasilił się po objęciu

³⁰    J. Ciepielewski, I. Kostrowicka, Z. Landau, J. Tomaszewski, Dzieje gospodarcze świata do roku 1980, PWE, Warszawa 1985, wyd. IV, s. 363.

³¹    Przykładem, jednym z najbardziej znanych, jest bankructwo trustu zapałczanego, mającego ponad 80% światowego rynku, którego twórca i szef lvar Kreuger popełnił samobójstwo. Ogłoszono też niewypłacalność innych, znanych firm, np. Citroena. W 1931 r. bankructwo ogłosiło w USA - 28,3 tys. przedsiębiorstw, w Niemczech -13,7 tys., a w Japonii -4,3 tys. Por. ibidem, s. 368, 369.

⁵² J. Ciepielewski i in., Dzieje gospodarcze .... jw., s. 373.