8857685929

Elementy polityki gospodarczej okresu Wielkiego Kryzysu w wybranych państwach 107

ogromne poparcie społeczne (72,28% elektoratu). Pozwoliło to na kontynuowanie przełomowych reform. Przede wszystkim porzucono idee liberalizmu i wolnego handlu, czyli braku interwencji państwa w gospodarkę oraz w wymianę międzynarodową. Na towary importowane zostało nałożone cło, które nie dotyczyło jedynie dóbr pochodzących z dominiów. Zwiększyło to wpływy do budżetu. Produkty zagraniczne stały się droższe, spadł popyt na nie, co wpłynęło na wzrost zapotrzebowania na artykuły krajowe. By zatrzymać pieniądze w bankach podniesiono stopę procentowa do 6%. Zwiększyło to sumę oszczędności, ale kredyty stały się droższe. Powstała sytuacja patowa: popyt na rodzime towary zachęcał do zwiększenia ilości inwestycji, ale wysokie oprocentowanie kredytów spowodowało, iż zwiększenie produkcji (wymagające nowych nakładów) było ekonomicznie nieuzasadnione. Nowy Kanclerz Skarbu (Chamberlain) znalazł rozwiązanie. Z jego inicjatywy Bank Anglii obniżył stopę procentowa do 2%. Jednocześnie rozpoczął emitowanie bonów pożyczki wojennej (w sumie o wartości 2 mld funtów). Ich oprocentowanie było wyższe (3,5%) przez co były chętnie kupowane. „Zaoszczędziło to państwu zaraz 23 min (...), w 1936 r. już 86 min funtów.”⁵¹ Tanie kredyty zachęcały do inwestowania. Po spadku produkcji o 17-24% (do 1933 r.) koniunktura zaczęła się rozkręcać.⁵² Wzrost produkcji był szczególnie dobrze widoczny w nowych gałęziach przemysłu, np. lotniczym, elektromechanicznym, chemicznym. Rozwój nie ominął przemysłu elektrycznego i samochodowego, gdzie liczba zatrudnionych wzrosła prawie trzykrotnie.⁵³ Wprowadzone cła ochronne polepszyły sytuację w przemyśle stalowym i żelaznym; pozwoliły na zwiększenie krajowej produkcji oraz eksportu. Poprzez wzrost wydatków na zbrojenia, zwiększyła się ilość zakładów zbrojeniowych oraz ich dochody. Prawdziwy boom nastąpił w budownictwie mieszkaniowym. W latach 1930-1937 wybudowano ponad 1,5 min nowych domów. Nie udało się przezwyciężyć problemu bezrobocia. W 1930 r. wyniosło ono 16,8%, a dwa lata później już 25,2%.⁵⁴ Poczynione próby stworzenia nowych miejsc pracy nie dały efektów. Dlatego w 1932 r. - ze względu na dochody z ceł i zubożenie społeczeństwa - obniżono podatki bezpośrednie. Rząd włączył się w politykę agrarną poprzez subsydiowanie rolnictwa. Pozwoliło to na zwiększenie mechanizacji i ulepszenie metod gospodarowania.

Zmiana sytuacji na międzynarodowych rynkach walutowych (po zniesieniu Gold Standard) wymagała nowych posunięć. W kwietniu 1932 r. powstał Wyrównawczy Fundusz Wymiany (Exchange Equalisation Fund), który w rzeczywistości sztucznie utrzymywał wartość funta na niskim poziomie. Zagraniczni handlowcy mogli przez to za tą samą ilość pieniędzy kupić więcej towarów pochodzących z Wielkiej Brytanii. Zwiększało to opłacalność brytyjskiego eksportu. Już w 1933 r. zaobserwowano wzrost jego wartości. Tendencja ta utrzymywała się w następnych latach wraz z poprawą sytuacji rodzimych wytwórców. Poprzez wprowadzenie ceł skutecznie zapobiegano nadmiernemu importowi. Jego wzrost był proporcjonalny do przyrostu eksportu. Dlatego deficyt w handlu zagranicznym utrzymywał się prawie na niezmienionym poziomie.⁵⁵ Innym osiągnięciem rządu koalicyjnego, a zwłaszcza Chamberlaina, było obniżenie deficytu budżetowego. Spadł on z 104 min funtów w 1931 r. do 32 min funtów w 1935 r.^5<?

⁵¹    J. Kędzierski, Dzieje..., jw., s. 532.

⁵²    H. Zins, Historia Anglii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1979, wyd. II, s. 452.

⁵³    J. Kędzierski, Dzieje..., jw., s. 538.

⁵⁴    H. Zins, Historia ..., jw., s. 452.

⁵⁵    F. Capie, Depression and protectionism: Britain between the Wars, London 1983, s. 18.

⁵⁶    T. Ashton, An Economic History ofEngland 1870-1939, London 1963, s. 343.