8857685939

Elementy polityki gospodarczej okresu Wielkiego Kryzysu w wybranych państwach

zapobiegać niepokojom społecznym (zamieszkom, itp.). Nie powrócono do podejmowania działań opartych na doktrynie liberalizmu gospodarczego.²⁶

Koncepcje ingerencji państwa w gospodarkę pojawiły się na długo przed wydaniem „Ogólnej teorii zatrudnienia, procentu i pieniądza”, gdzie zostały one ujęte w ramy teoretyczne. Analizy kryzysów gospodarczych powstających regularnie od ponad 100 lat doprowadziły Keynesa do wniosku, że niezbędna jest aktywna polityka gospodarcza państwa. Miała być ona remedium na kłopoty związane z pojawianiem się cyklicznych kryzysów nadprodukcji.²⁷ W tym celu zalecał stosowanie narzędzi polityki gospodarczej:

•    pośrednich: wzrost ilości pieniądza w obiegu, obniżenie stopy procentowej, progresywne opodatkowanie dochodów, zwiększenie świadczeń społecznych,

•    bezpośrednich: roboty publiczne, rozwój infrastruktury (nie powoduje szybkiego wzrostu podaży towarów), nakłady wojenne i zbrojeniowe.

Celami szczegółowymi polityki gospodarczej stały się: zwiększenie popytu globalnego, doprowadzenie do wzrostu inwestycji (np. poprzez inwestycje państwowe) i spadku oszczędności. Źródłem finansowania polityki gospodarczej miał być zwiększony dług publiczny, ale społeczeństwo w trakcie kryzysu było zubożone. Tak więc w praktyce rząd miał emitować obligacje, które skupował bank emisyjny. Powodowało to wzrost podaży pieniądza, w dodatku nie mający uzasadnienia w postaci wzrostu popytu globalnego (przynajmniej początkowo, do czasu polepszenia się koniunktury), co mogło wywołać przejściową inflację. Tak więc Keynes dopuszczał, a nawet zalecał zerwanie z dotychczas powszechnie stosowaną w myśl ekonomistów klasycznych politykę deflacyjną. Dopuszczał natomiast powstawanie deficytów budżetowych (dziś nie jest to nic dziwnego), przejściową inflację i deprecjację waluty.

Wielki Kryzys, podobnie jak wielka depresja z 1873 r., w rezultacie przyczynił się do znacznego rozwoju myśli ekonomicznej. Przede wszystkim pogodzono się z myślą o konieczności ingerencji państwa w gospodarkę, gdyż wolny rynek nie jest w stanie zapobiegać powstawaniu zjawisk kryzysowych.

Początek kryzysu

Pierwsze przejawy załamania były widoczne pod koniec pierwszej połowy 1928 r. Od czerwca zaczęła maleć produkcja, natomiast od około sierpnia rozpoczął się spadek cen towarów. W tej sytuacji amerykańscy inwestorzy najpierw zaprzestali lokowania swoich pieniędzy poza granicami kraju, a następnie zaczęli je wycofywać (z Europy) i umieszczać na giełdzie nowojorskiej. Przyczyniła się do tego długotrwała hossa. Wywołana ona została również przez działalność monopoli, które obarcza się winą za wywołanie kryzysu. Główną przyczyną była jednak nadprodukcja, a

²⁶    We wszystkich krajach istniały stawki celne, którymi starano się również zapobiegać dumpingowi (Niemcy w okresie hiperinflacji), udzielano gwarancji kredytowych dla eksporterów. W Austrii po wojnie upaństwowiono kilkanaście banków i spółek przemysłu lekkiego. W rękach państwa były też niektóre przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, np. poczta, telefonia, transport miejski, oczyszczanie miast. 20% inwestycji w Niemczech w latach 20-tych to były inwestycje państwowe. Najbardziej rozbudowana ingerencja państwa w gospodarkę występowała w Japonii.

²⁷    Nie można tu nie wspomnieć o znacznie wcześniej powstałych tezach K. Marksa, F. Engelsa i W. Lenina. Według nich, nadprodukcja miała być nieodłącznym elementem kapitalizmu, gdyż kapitalista zawsze będzie dążył do wzrostu swoich dochodów, osiąganych przez wzrost produkcji, ponosząc jak najmniejsze koszty związane z zatrudnianiem robotników. Postulowali, by nie dążyć do przezwyciężania kryzysów kapitalizmu, lecz w ogóle odrzucić model gospodarki kapitalistycznej, opartej na regułach gry rynkowej.