8857685935

Elementy polityki gospodarczej okresu Wielkiego Kryzysu w wybranych państwach 95

Do pełnego opisania instrumentów polityki gospodarczej nie wystarczy jedynie ich wymienienie (np. stopy procentowe, ulga prorodzinna). Trzeba je również opisać nie tylko w kategoriach ekonomicznych (np. stopa kredytu lombardowego wzrosła z 17 do 19 proc.), ale i historycznych (wcześniej została podniesiona w styczniu tego roku, następnie 17 listopada 1999 r. i na poziomie 19 proc. utrzymuje się do dziś), geograficznych (wzrosła ona w Polsce), doktrynalnych (w oparciu o teorie klasyczne), przyczynowo-skutkowych (bo wystąpił większy od przewidywanego wzrost poziomu cen, deficyt budżetowy po nieprzewidzianych kłopotach ZUS, co ma doprowadzić do obniżenia inflacji przy możliwie braku wpływu na aktywność gospodarczą). W ten sposób opisane zostaną również przesłanki wyboru, zakresu czasowego i geograficznego oraz skali zastosowania określonych instrumentów.

Właściwy opis instrumentów powinien zawierać opis mechanizmów z całą ich złożonością (por. rys. 1), z którego wynikać dopiero będzie w podsumowaniu lista instrumentów wykorzystywanych w danym okresie czasowym w wybranych krajach. Tak też powinna przebiegać analiza instrumentów polityki gospodarczej (nie zawsze jednak jest to możliwe).

Doktryny ekonomiczne a cykle koniunkturalne

Pierwszą doktryną ekonomiczną w czasach nowożytnych był protekcjonizm, powstały w XVII wieku, za czasów ministra finansów i marynarki Francji - J.B. Colberta. Zgodnie z nią państwo miało obowiązek chronić gospodarkę kraju przed konkurencją zagraniczną poprzez stosowanie polityki celnej, mającej na celu utrzymywanie ceł ochronnych i politykę proeksportową. Założenia te weszły później do systemu polityki gospodarczej - merkantylizmu. Był on doktryną ekonomiczną która dominowała w świecie kapitalistycznym (czyli gospodarkach, których funkcjonowanie oparte było w dużej mierze na kapitale, jako jednym z czynników produkcji¹) w XVII-XVIII. Zgodnie z nim, źródłem bogactwa narodów jest dodatni bilans handlowy. A bogactwo to stanowi zasób złota w kraju. Stąd natychmiast wynika jeden z celów polityki gospodarczej: utrzymywanie dodatniego bilansu płatniczego. Do osiągnięcia tego celu wyznaczono następujące zadania szczegółowe: wspieranie eksportu, zwłaszcza wyrobów przemysłowych o wysokim stopniu przetworzenia, pomoc w uprzemysłowieniu kraju (wspieranie zakładania manufaktur, rozwój infrastruktury i in.). Wraz ze wzrostem roli handlu i przemysłu, coraz popularniejsze stawały się postulaty fizjokratów, którzy domagali się przejścia od aktywnej (jak na tamte czasy) polityki gospodarczej, do pasywnej. Mówiono: „laissez faire, laissez passer” - pozwólcie działać, pozwólcie przechodzić, opowiadając się za ideą liberalizmu w polityce gospodarczej.

Anglia w XVIII w. była najbardziej rozwiniętym gospodarczo krajem świata, wiodła prymat w dziedzinie gospodarki, w tym wymiany handlowej z zagranicą. Nie była już potrzebna ochrona rynku wewnętrznego. Stąd utrzymywanie doktryny wolnego handlu, handlu bez ceł, przynosiło zdecydowanie korzyści temu państwu. Zostało to poparte teorią kosztów komparatywnych D. Ricarda, wyjaśniającą celowość odchodzenia od polityki protekcjonizmu. Jednak byłe kolonie angielskie po uzyskaniu niepodległości, nie zgadzały się z doktryną wolnego handlu. Stany Zjednoczone starały się przez większą część XIX wiek chronić przed ekspansją

1

Obecnie wymienia się następujące czynniki produkcji: a) tradycyjne - ziemia, siła robocza, kapitał, b) współczesne - organizacja pracy (zarządzanie, know-how, doświadczenie), informacja (wiedza).