8857685925

Elementy polityki gospodarczej okresu Wielkiego Kryzysu w wybranych państwach 103

tydzień pracy (z 48 do 40 godz.), zwiększono prawa związków zawodowych. „Kiedy w drugiej połowie 1937 r. pojawiły się oznaki załamania gospodarczego, powrócono do zasad z lat poprzednich. Rząd podjął ponownie roboty publiczne, obniżył oprocentowanie kredytów, podtrzymywał ceny produktów rolnych.”³⁵ Czyli od 1937 r. mamy już już regularną normalną ingerencję państwa w gospodarkę, której zalecenia były już wypróbowane kilka lat wcześniej w praktyce.

Próby międzynarodowej polityki gospodarczej

Kryzys z lat 1929-33 to kryzys bez wątpienia światowy. Działania, które powinny być podjęte dla ratowanie gospodarki całego świata, powinny wykraczać poza partykularne postępowanie różnych państw. Może mogły pozwolić sobie na prowadzenie polityki gospodarczej w oderwaniu od innych państw Stany Zjednoczone, ze względu na ich prymat w handlu międzynarodowym, wielkość produkcji globalnej. Jednak przezwyciężenie kryzysu światowego nie było możliwe przez żadne inne państwo (zwłaszcza, że USA wycofały się z zawierania porozumień międzynarodowych, które mogłyby negatywne wpływać na ich gospodarkę). Tak więc władze wielu państw europejskich doszły do wniosku, że nie są w stanie same przeciwdziałać temu kryzysowi i próbowały zawierać międzynarodowe, wielostronne porozumienia. Jak się okazało, ich efekty nie były zbyt wielkie. „Główną cechą decyzji z dziedziny polityki gospodarczej podejmowanych w latach 1930-1931 był ich unilateralny charakter. Rządy poszczególnych państw podejmowały decyzje o zawieszeniu systemu waluty złotej czy o wprowadzeniu ceł i kontyngentów (ograniczeń), nie poprzedzając ich międzynarodowymi konsultacjami czy porozumieniami. Nie uwzględniały ani reperkusji, jakie może to mieć dla innych krajów, ani możliwej reakcji tych państw. W dużej mierze było to przyczyną anarchicznego charakteru późniejszego zamętu”.³⁶ Przyczyną tego była słaba integracja polityczna państw, niedotrzymywanie zobowiązań międzynarodowych w obliczu narastających trudności wewnętrznych. Rządy starały się przerzucać ciężar kryzysu na inne kraje, stąd wprowadzały protekcjonizm celny, dumping, ograniczenia dewizowe, dewaluacje. „Deprecjacja waluty, podobnie jak polityka celna, kiedy przynosi korzyść własnemu krajowi tylko poprzez pogorszenie warunków za granicą (...), zwana jest polityką zubożenia sąsiada (beggar-the-neighbor policy). W okresie wielkiego światowego kryzysu polityka zubożenia sąsiada w sposób nieunikniony prowokowała retaliacje zagranicy i często w ostatecznym wyniku pogarszała sytuację we wszystkich krajach.’’³⁷

Próby międzynarodowej polityki gospodarczej w trakcie Wielkiego Kryzysu przedstawiały się następująco:

•    osłabienie przez aliantów żądań spłaty reparacji wojennych przez Niemcy;

•    Lozanna (9 lipca 1932) - likwidacja zaleceń planu Younga (1930 r.), czym zwolniono praktycznie Niemcy od obowiązku spłacenia odszkodowań³⁸; w efekcie państwa dłużnicze (Francja, Anglia) odmówiły spłat długów wobec USA, które ogłosiło moratorium (tzw. memorandum Hoovera) na spłatę długów przez ich dłużnika (Niemcy);

³⁵    J. Ciepielewski i in., Dzieje gospodarcze .... jw., s. 432.

³⁶    R. Cameron, Historia gospodarcza świata, KiW, Warszawa 1996, s. 384.

³⁷    P. Krugman, M. Obstfeld, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWN, Warszawa 1997, t. II, s. 216-217.

³⁸    Spłatę reparacji zmniejszono aż o 91,5% pierwotnej kwoty.