9003499538

kę, ponieważ lwia forma życia jest zasadniczo odmienna od ludzkiej. Nie rozumielibyśmy lwa, gdyż nie wiedzielibyśmy, jak lew używa określonych znaków i gier językowych. Finch stwierdza, że „między istotami ludzkimi a lwami jest niedostatecznie wiele wspólnego, abyśmy byli zdolni do znalezienia wystarczająco licznych podobieństw mię-

296

dzy ich formami życia (gdyby potrafiły mówić) a naszymi po to, by je rozumieć” . Widać zatem, że granice rozumienia przebiegają zgodnie z granicami ludzkiej formy życia w odróżnieniu od zwierzęcej, mając za podstawę tzw. „wspólny ludziom sposób działania” (DF§206). A zatem można stwierdzić, że odmienność lwiej i ludzkiej formy życia jest na tyle zasadnicza, że uniemożliwia zrozumienie, w przeciwieństwie do typowo ludzkich form życia, między którymi byłoby możliwe zrozumienie. Wynika ono z podobieństwa a nawet jedności ludzkiej kondycji, z tego, co autor O pewności nazywa „rusz-

297

towaniem” (DF§240), z którego działa nasz język .

W O pewności, zbiorze uwag napisanych pod koniec życia filozofa, znajdujemy także szereg interesujących uwag dotyczących omawianej tu problematyki. Przypomnijmy, że tekst ten został poświęcony głównie problemowi pewności w nawiązaniu do Moore'a filozofii zdrowego rozsądku. Jej punktem centralnym są zdania pewne, traktowane przez Moore'a jako podstawa wiedzy i poznania, w które nie sposób wątpić. Zostają one w O pewności poddane drobiazgowej analizie, która zawiera także wiele cennych dla naszej tematyki uwag. Pozwalają one lepiej zrozumieć, czym są formy życia a tym samym rzucają więcej światła na kwestię rozumienia. Pojęcia te dobrze oddaje, jak sądzę, metafora tła, obecna już w pismach z lat trzydziestych, a więc przejściowego okresu filozofii austriackiego myśliciela, zaskakująco korespondująca z O pewności: „Niewypowiadalne (to, co jawi mi się pełne tajemnic i czego nie potrafię wyrazić) stanowi, być może, tło, na którym zyskuje znaczenie to, co wypowiedzieć potrafię” , natomiast w Philosophical Grammar czytamy: „Rozumienie języka, quasi-gry, jawi się niczym tło, na którym dopiero poszczególne zdanie uzyskuje znaczenie. Ale to rozumienie, ta znajomość języka nie jest stanem świadomościowym, który towarzyszy zdaniom języka (...) Należałoby

²⁹⁶    H. L. R. Finch: Formy życia. W: Metafizyka jako..., s. 99

²⁹⁷    Istnieją różne interpretacje zarówno takich pojęć jak „forma życia”, „wspólny ludziom sposób działania”. Glock sugeruje, że pojęcie „rusztowania” , z jakiego działa nasz język oraz „wspólny ludziom sposób działania” stanowią uniwersalną postawę, na której różnicują się relatywne kulturowo „formy życia”, natomiast Soin wskazuje, że można równie dobrze mówić o jednej wspólnej wszystkim ludziom formie życia. Por.: H.-J. Glock: Słownik...s. 326 oraz: M. Soin: Gramatyka i metafizyka..., s.194.

²⁹⁸    L. Wittgentein: Uwagi różne. Tłum. M. Szczubiałka. Warszawa 2000, s. 40.

110