dr Katarzyna Szelągowska-Rudzka
Katedra Ekonomii i Zarządzania,
Wydział Przedsiębiorczości i Towaroznawstwa
Pok B 440, e-mail: [e-mail],
Konsultacje: środy 15.00  17.00
Podstawy
zarządzania
(wykład)
Semestr zimowy 2007/2008
1
Program przedmiotu:
1. Organizacja jako przedmiot zarządzania
2. Zarządzanie organizacją (pojęcia podstawowe,
funkcje)
3. Podejmowanie decyzji kierowniczych
4. Planowanie
5. Organizowanie
6. Motywowanie
7. Kontrola menedżerska
8. Rozwój organizacji
2
Literatura:
1. A. Czermiński, M. Czerska, B. Nogalski, R. Rutka,
J. Apanowicz: Zarządzanie organizacjami. TNOiK,
Dom Organizatora, Toruń 2001.
2. R. Griffin. Podstawy zarządzania organizacjami.
WN PWN, Warszawa 1997.
3. S. P. Robbins, D.A. DeCenzo: Podstawy zarządzania.
PWE, Warszawa 2002.
4. A. Koz
miński, W. Piotrowski (red.): Zarządzanie. Teoria
i praktyka. WN PWN, Warszawa 1996.
3
1. Organizacja jako
przedmiot zarządzania
Zagadnienia do omówienia:
" Organizacja - jej istota i aspekty (ujęcia)
" Organizacja (przedsiębiorstwo) jako system
społeczno  techniczny
" Cykl działania zorganizowanego
" Sprawność działania
4
Organizacja
" wyodrębniona całość, lub wyodrębnione
z otoczenia, wewnętrznie uporządkowane
i powiązane między sobą zbiory elementów,
które realizują wspólne cele;
" grupa ludzi (co najmniej dwóch),
którzy współpracują ze sobą w sposób
uporządkowany i skoordynowany,
aby osiągnąć pewien zestaw celów
(R. Griffin)
5
Przykłady organizacji:
plemię, rodzina, kościół, drużyna piłkarska, przedsiębiorstwo,
szkoła, uczelnia wyższa, fundacja, stowarzyszenie, klub
piłkarski, ONZ i in., zarówno formalne, jak i nieformalne,
nastawione na zysk i non profit.
Każda organizacja charakteryzuje się tym,
że posiada:
" cel działania
" plan działania
" zasoby
" kierownika (kierownictwo)
6
Z kolei zdaniem A. Koz
mińskiego
w każdej organizacji występują:
" cele (misja, wiązka celów, drzewo celów, zadania)
" struktura formalna (schemat organizacyjny, zakres czynności, instrukcje)
" ludzie (postawy, kwalifikacje, umiejętności, predyspozycje, motywacja)
" technika (know-how, wytwarzanie, przetwarzanie danych)
" wewnętrzne zróżnicowanie (podział zadań, specjalizacja
uczestników i komórek, powstawanie podsystemów (np. działów,
wydziałów, sekcji) pełniących różne funkcje w realizacji celów organizacji)
" podział na sferę działalności regulacyjnej, czyli:
sferę zarządzania organizacją,
sferę działalności podstawowej (np. nauczyciele w szkole)
sferę działalności pomocniczej (np. księgowość, zaopatrzenie)
7
Aspekty (ujęcia) organizacji:
(wg Jana Zieleniewskiego)
" rzeczowy   rzecz uporządkowana
 wyodrębniona z otoczenia i zorientowana
na osiąganie założonych celów, wewnętrznie
uporządkowana całość (złożona z części
(tzw. podsystemów) mających przyczyniać
się do powodzenia całości), np. ONZ,
przedsiębiorstwo, Akademia Morska w Gdyni
8
" czynnościowy  dotyczy  działania -
sposobu funkcjonowania całości, sposobu
zorganizowania pracy; inaczej jest to takie
oddziaływanie na całość zorganizowaną,
rozumianą rzeczowo, i jej części, którego celem
jest spowodowanie, aby części współprzyczyniały
się do powodzenia całości (np. gdy mówimy:
 brak tu organizacji ,  organizacja jest tu fatalna ,
mamy na myśli to ujecie organizacji)
" czynnościowy = organizowanie
(tworzenie organizacji w ujęciu rzeczowym lub/i
atrybutowym) - celowy i świadomy proces pole-
gający na racjonalnym łączeniu ludzi, zasobów,
środków w celu osiągnięcia efektu synergii
9
Efekt synergii
" efekt zorganizowanej pracy zespołowej
wyższy niż suma efektów działań
indywidualnych
" swoista nadwyżka będąca efektem
współdziałania wielu ludzi pracujących pod
wspólnym kierownictwem
"  efekt 2 + 2 = 5
"  całość to więcej niż suma części
(Arystoteles)
10
" atrybutowy   wskazuje na cechy (atrybuty)
danej organizacji , czyli szczególny rodzaj
stosunków części do siebie i złożonej
z nich całości; stosunki te polegają na tym, że części
współprzyczyniają się do powodzenia całości. W tym
znaczeniu organizacja stanowi cechę rzeczy lub
zdarzeń, ich strukturę (graficznym przedstawieniem ujęcia
atrybutowego organizacji jest schemat organizacyjny)
(np.  w tym przedsiębiorstwie to jest organizacja
 ten termin nie oznacza rzeczy, samej instytucji,
ale pewną jej cechę - wszystkie jej części
działają sprawnie i w skoordynowany sposób)
" Sposób uporządkowania i powiązania
części przesądza o strukturze organizacji (ujecie
atrybutowe), dzięki której ten układ elementów może
funkcjonować jako całość - jako system.
11
ORGANIZACJA JAKO SYSTEM
składa się z:
Przetworzenie
wejście
wyjście
(transformacja)
Nakłady = zasoby:
Wyjście = wyniki:
ludzkie, kapitałowe,
Produkty
rzeczowe, technologia,
(towary, usługi, inne)
informacja, czas
Sprzężenie zwrotne
12
OTOCZENIE
ORGANIZACJ
JAKO SYSTEM
charakteryzuje to, że:
" jest ściśle powiązana z otoczeniem
- tylko dzięki temu może trwać i rozwijać się
- z niego bowiem czerpie zasoby
" jest systemem otwartym, ponieważ otoczenie
wywiera wpływ na jej funkcjonowanie i odwrotnie
" musi być systemem adaptującym się,
tzn. musi przystosowywać się do zmian w tym otoczeniu,
do powstających szans i zagrożeń, zatem działa
w warunkach dużej niepewności i ryzyka, aby szybko
reagować musi posiadać odpowiednie informacje
" zmiany zachodzą także w jej wnętrzu, co może być
z
ródłem jej siły lub słabości
13
Organizacja jest systemem społeczno-
technicznym
postawy
" misja
OTOCZENIE
kwalifikacje
wiązka celów
umiejętności
drzewo celów
predyspozycje
zadania
motywacja
stosunki
Podsystem
Podsystem
Podsystem
Podsystem
międzyludzkie
Cele i zadania Ludzie
społeczny
społeczny
społeczny
społeczny
OTOCZENIE
Podsystem
Podsystem
Podsystem
Podsystem
Struktura
Wyposażenie
formalna
i technika
techniczny
techniczny
techniczny
techniczny
hierarchia
know-how
schemat organizacyjny
wytwarzanie
zakres czynności
przetwarzanie danych
instrukcje
OTOCZENIE
A. Koz
miński, W. Piotrowski (red.): Zarządzanie. Teoria i praktyka. WN PWN, Warszawa 1996, s. 46.
14
Przykładem organizacji jako systemu
społeczno-technicznego jest
przedsiębiorstwo
Przedsiębiorstwo
" jednostka gospodarcza, działająca
na własny rachunek w celu osiągnięcia
korzyści materialnych (zysku),
ponosząca ryzyko i odpowiedzialność
zgodnie z przepisami prawa
i stosunkami rynkowymi.
15
Cechy charakteryzujące styl
zarządzania przedsiębiorstw
 doskonale zarządzanych
(Peters i Waterman)
" Skłonność do działania:
raczej robić coś  cokolwiek  niż poddać zagadnienie
kolejnym cyklom analiz i sprawozdań komitetów
" Trzymanie się blisko klienta:
poznanie jego preferencji i ich zaspokajanie
" Autonomia i przedsiębiorczość:
rozbicie koncernu na wiele małych filialnych
przedsiębiorstw oraz zachęcanie ich
do samodzielności i konkurencyjności
16
" Wydajność dzięki ludziom: wytworzenie
u wszystkich pracowników świadomości, że ich możliwie
dobra praca ma zasadnicze znaczenie i że będą mieli
udział w korzyściach, wynikających z sukcesu firmy
" Bezpośredni kontakt, motywacja przez
wartości  naleganie, aby kierownicy trzymali się
blisko podstawowej działalności firmy
" Trzymanie się swojej specjalności: pozostawanie
w dziedzinie, na której firma zna się najlepiej
" Prosta struktura, nieliczny sztab: niewiele szczebli
zarządzania, niewielu ludzi na wyższych szczeblach
" Jednoczesna dyscyplina i swoboda: tworzenie
klimatu, w którym oddaniu podstawowym wartościom firmy
towarzyszy tolerancja wobec wszystkich pracowników,
którzy przyjmują te wartości za swoje
17
Cykl działania zorganizowanego
Henry Le Chatelier a
" Faza I - preparacja (przygotowanie)
" określenie celu, celów działania
(powinny być realne, jasne)
" zbadanie warunków i środków
niezbędnych do osiągnięcia celu (metody,
harmonogramy, niezbędne surowce, pieniądze)
" przygotowanie niezbędnych warunków
i środków (chodzi o zaplanowanie w jaki sposób
działanie będzie przebiegać, od kogo będą potrzebne
te zasoby,
w jakim czasie, podpisanie umów, przejęcie tych środków
oraz ich kontrola jakościowa i ilościowa)
18
" Faza II  realizacja
" realizacja przyjętego celu działania
(zastosowanie zasobów zgodnie z planem, obraną metodą)
" Faza III - kontrola
" kontrola uzyskanego wyniku
(zwykle ex post - po działaniu, aby określić stopień
realizacji celu
Kolejny etap nie może być zrealizowany
jeżeli nie ukończono etapu
poprzedniego!
19
Istotne w poglądach Le Chtelier a
są kryteria, które muszą być spełnione
w działaniu zorganizowanym:
trzeba mieć zawsze jeden dobrze
sprecyzowany cel, ścisły, ograniczony i użyteczny
zachowywać te same warunki, zjawiska,
wtedy będziemy mogli być pewni, że otrzymamy
zawsze takie same wyniki
należycie przygotowywać ludzi i środki
rzeczowe
wykonywać zadania zgodnie z przyjętym, ściśle
określonym planem, konfrontować uzyskane
wyniki z założonymi celami
20
Każda organizacja, czy dochodowa
(przedsiębiorstwo), czy niedochodowa
(non-profit), czy też każde działanie
ludzkie powinno być sprawne.
Sprawność to:
robienie  rzeczy we właściwy sposób (Stoner, Wankel)
umiejętność właściwego działania,
umiejętność minimalizowania zużycia zasobów
przy osiąganiu celów organizacji
Prakseologia - nauka o sprawnym działaniu
(twórca T. Kotarbiński -  Traktat o dobrej robocie )
21
Sprawność ma trzy postaci:
1) skuteczność
2) korzystność
3) ekonomiczność
22
1. Skuteczność
 robienie właściwych rzeczy
(np. małych samochodów jeżeli jest na nie
zapotrzebowanie w danym momencie)
umiejętność wyboru właściwych
celów
Skuteczność jest warunkiem
niezbędnym sprawnego działania
Skutecznym jest więc takie działanie,
które prowadzi do zamierzonego celu.
23
Przykład  cele - obniżka kosztów o 10%
" Ze względu na poziom skuteczności działania są:
" skuteczne - osiągamy zamierzony cel - gdy
koszty obniżyliśmy faktycznie o 10%
" nieskuteczne - nie osiągamy zamierzonego celu
 koszty obniżyliśmy tylko o np. 6%
" przeciwskuteczne - nie tylko nie osiągamy celu,
ale wręcz podjęte działania nas od niego oddalają
- koszty wzrosły o 3%
Dolny próg skuteczności = dolna granica
skuteczności - taki poziom realizacji celu, poniżej
którego działanie jest nieskuteczne.
24
2. Korzystność
to różnica między uzyskanym wynikiem
użytkowym a kosztami działania
wynik użytkowy (W) - koszty działania (K)
" Korzystne są tylko te działania,
dla których różnica W - K > 0
" W = K - działanie obojętne pod
względem korzyści
" W < K - działanie niekorzystne
25
Relacje między skutecznością
a korzystnością:
" działanie skuteczne, ale niekorzystne (Wnp. zbudowano fabrykę - cel osiągnięto (skuteczność),
ale zanieczyszczenie środowiska przekracza dwukrotnie
zyski z produkcji
" działanie nieskuteczne, ale korzystne, np. student
uczył się do egzaminu w czytelni; egzamin oblał
(nie osiągnął celu  brak skuteczności), ale poznał
przyszłą żonę (korzystne W>K)
" działanie skuteczne i korzystne  przykład
działania sprawnego, np. student uczył się w czytelni
i zdał egzamin; zbudowano fabrykę, która spełnia normy
ochrony środowiska
" działanie nieskuteczne i niekorzystne, a więc
w pełni niesprawne, np. nie uczył się i nie zdał
egzaminu
26
3. Ekonomiczność
to iloraz wyniku użytkowego (W)
do kosztów działania (K)
(w prakseologii zarówno materialne, jak i moralne)
" wynik użytkowy (W)
Działanie
> 1
ekonomiczne
koszty działania (K)
" W/K = 1 działanie obojętne z punktu
widzenia ekonomiczności
" W/K < 1 działanie nieekonomiczne
27
Aby jakieś działanie mogło być uznane
za sprawne, musi być przynajmniej
w minimalnym stopniu skuteczne,
a ponadto korzystne i ekonomiczne
" W praktyce dąży się do zwiększenie
ekonomiczności, czyli znalezienie bardziej
ekonomicznego sposobu działania nazywamy
ekonomizacją działań.
" Jest to dążenie do maksymalizacji
przedstawionego wcześniej stosunku (W/K)
28
Formy ekonomizacji:
" Warianty wydajnościowe:
W -> maximum W -> maximum
K constans K -> maximum " W> " K
" Warianty oszczędnościowe
W constans W -> minimum (ale wolniej)
K -> minimum K -> minimum
" Forma niealternatywna
W -> maximum
K -> minimum
29
Pytania kontrolne:
1. Istota (definicja) organizacji
2. Ujęcia organizacji (rzeczowe, czynnościowe, atrybutowe)
3. Istota i cechy charakterystyczne organizacji jako systemu
4. Istota i cechy charakterystyczne przedsiębiorstwa
5. Cykl działania zorganizowanego Le Chatelier a
6. Sprawność działania i jej postaci (skuteczność,
korzystność ekonomiczność)
30