9621686620

166 Zmiany fonematów spółgłoskowych.

mogłoski nosowe *q *ą. W ten sposób już w języku prasłowiańskim powstała oboczność fam (zn)f/*q, *t>m {t>n)f/*ę, np. *d^tnqll *dqti > stbułg. (famę // dqti, *tbnq // *tęti > stbułg. tbnq // tąti. Ponieważ w pozj^cji przed sylabą z mocną samogłoską 6 czy o znajdo waty się w położeniu słabem, a słabe samogłoski zredukowane w języku polskim ostatecznie uległy zatracie, więc grupy prasłowiańskie *z>m (bm) *z>n (on) w tern położeniu rozwinęły się w jęz. polskim w m (71). Stąd pochodzi polska oboczność m (n)/l ę (q). Np. dm-ę H dąć/I dę-ty, tn-ę // cią-ć // cię-ty.

c) Zmiany fonematów spółgłoskowych.

§ 98. Jednem z najważniejszych przeobrażeń, jakie się dokonały w zakresie spółgłosek, jest ich zmiękczenie, czyli pa-latalizacja. O ile chodzi o istotę fizjologiczną zjawiska, to zmiękczenie jest szczególnym wypadkiem upodobnienia głosek. Zmiękczenie następowało przed samogłoskami przedniego szeregu (e e i b q) i przed j (i). Artykulacja tych głosek zawiera w sobie ruch przodu i środka języka ku podniebieniu. Otóż pod wpływem wstecznego oddziaływania na sposób wymawiania głoski poprzedzającej, ruch ten przenosił się na artykulację spółgłoski, w następstwie czego powstawało zmiękczenie, które, ze stanowiska fizjologicznego, jest niczem innem, jak właśnie uśrednio-. językowieniem i upodniebiennieniom. czyli spalatalizowaniem artykulacji spółgłoskowej, bo spółgłoska miękka w sposobach wymawiania tern się różni od odpowiedniej twardej, że prócz ruchów artykulacyjnych, potrzebnych do wymówienia twardej, wykonywamy nadto ruch środka języka ku podniebieniu (ob. § 20). W przebiegu zmiękczania ruch ten bywa antycypowany w toku wymawiania spółgłoski pod wpływem oddziaływania właściwości artykulacyjnej następnej samogłoski przedniego szeregu lub j.

§ 99. Proces zmiękczania spółgłosek objawił się już w języku prasłowiańskim, a język polski nie tylko odziedziczył jego wyniki, lecz nadto w pewnym zakresie rozwinął dalej wytknięty dawniej kierunek. Język prasłowiański przeprowadził całkowite zmiękczenie tylko w pozycji przed j; natomiast w położeniu