9621686635

170 Zmiany fonematów spółgłoskowych.

całkowicie zmiękczone. Obie te odmiany spłynęły w języku polskim w ń z całkowitem zmiękczeniem. Np. niebo, ńić, niesie, niosę; kon, gonię.

§ 104. Zmiękczenie spółgłoski r. W języku prasłowiańskim spółgłoska r w położeniu przed *e *e *& *ę ulegała tylko częściowemu zmiękczeniu, natomiast grupa rj dawała r całkowicie zmiękczone. W języku polskim obie te odmiany spłynęły w jedno r całkowicie zmiękczone,, które następnie przeszło dalsze przeobrażenia. Poszczególne momenty stopniowego rozwoju r w języku polskim dadzą się przedstawić w następującej formule:    r*(rś) ]> ^rz (^rs) > ź (ś). Po elementiTwibracyjne-

go (drżącego), wytwarzanego w pozycji dziąsłowej języka, dołączyła się zrazu jako głoska przejściowa, wytwarzana w tej samej dziąsłowej pozycji, spółgłoska z (ś) zredukowana; następnie w powstałej w ten sposób grupie element wibracyjny ulegał stopniowej redukcji na korzyść głoski szczelinowej, powodując rozwinięcie się grupy ^rź. Tę postać osiągnęło dawne r polskie pod koniec w. XII i przechowywało ją jeszcze w w. XVII, poczem element wibracyjny znikł całkowicie i dawne r spłynęło, jak dzisiaj w języku wykształconym i w niemazu-rujących gwarach, z z lub s, zależnie od pozycji fonetycznej. Np. rzeka, rzepa, brzask, krzak.

§ 105. Spółgłoski ł l. Język prasłowiański posiadał trzy odmiany l, — l t. zw. neutralne, czyli zębowe niezmiękczone, l zębowe zmiękczone, czyli V i l welarne, czyli l, przy którem przód języka opierał się o górne przednie zęby, a jednocześnie tył języka podnosił się w kierunku velum, czyli miękkiego podniebienia. Miękkie V zjawiało się w zastępstwie dawnej grupy *lj, a l neutralne i l welarne występowały obocznie, zależnie od pozycji fonetycznej: w położeniu przed samogłoskami przed-niemi l, w położeniu przed samogłoskami tylnemi i przed spółgłoskami ?. Ustaliły się więc w języku prasłowiańskim oboczności: le Iś li Ib lę/fła ło lu ły łz> Iq. Ta fakultatywność zjawiania się liii zależnie od pozycji fonetycznej utrwaliła się tak silnie, że przetrwała epokę prasłowiańską i przeszła do niektórych języków