9621686641

172 Zmiany fonematów spółgłoskowych.

uległy trzykrotnemu zmiękczeniu. Pierwsze dwa zmiękczenia należą do epoki prasłowiańskiej, ostatnie rozwinęło się już na gruncie wyosobnionego języka polskiego.

W pierwszej epoce prasłowiańskiego zmiękczenia k' g' y przesunęły swoją artykulację ku przodowi i przeszły w zmiękczone c' 5-' ś', skąd później polskie cis, wyrażane w dzisiejszej grafice przez cz ż sz. Temu pierwszemu zmiękczeniu uległy spółgłoski k g y, znajdujące się W położeniu przed j i w pozycji przed pierwotną samogłoską przedniego szeregu np. plącze, stbułg. placetz < *plakjet'o, por. płakać; stróża, stbułg. straża < *storgja, por. strzegę; dusza, stbułg. duśa *duyja, por. duch; ręczny, nożny, duszny < *ręcbnyjb, *nożbnyjb, *dusbnyjb, por. rę&cr, •noga, duch; ręczyć, krążyć, suszyć, gdzie es, i, sz z pierwotnego & <7 y (por. rę&a, &rą<7, suchy) przed pierwotnem ż; ciekę H cieczesz, strzegę!jstrzeżesz) człek//człecze, Bóg//Boże, duch//stpol.

W drugiej epoce prasłowiańskiego zmiękczenia rozwijało się w c' j', skąd potem polskie c £, wyrażane w dzisiejszej grafice przez c dz, a y przeszło w s', z czego zachodnio-słowiańskie s i polskie s, oznaczane w dzisiejszej grafice przez sz, to znaczy, że drugie prasłowiańskie zmiękczenie pierwotnego y w języku polskim, jak i w innych zachodniosłowiańskich, dało ten sam rezultat, co zmiękczenie, dokonane w epoce pierwszej. Drugie prasłowiańskie zmiękczenie następowało w pozycji przed takiemi *i, które się rozwinęły w dwugłoski *ot (= praindoeurop. *oi *ai). Np. ręka//ręce, nogaHnodze, ?nuchall musze, por. tę samą formę celów. 1. poj. rzeczowników żeńskich na -a w języku litewsk. mergai, łacińsk. silvae, stłać. siluai z dwu-głoską w końcówce, Polak // Polacy, NorwegHNorwedzy, Wiochh stpol. Włoszy ¹), por. tę samą formę mian. liczb. mnog. rze-czowników męskich litewsk. ponai, łacińsk. servi, stłać. z dwugłoska w końcówce.

O    »

Jakość pochodzenia samogłoski, przed którą następowało zmiękczenie k w c, g w g, wskazuje, że musiało być ono póz-

*) Dzisiejsze Wlośi jest formą analogiczną.