9621686644

Zmiany fonematów spółgłoskowych. 173

niejsze, niż zmiękczenie k w c, g w 5. Samogłoski £ i, zmiękczające k g w c' były niegdyś dwugłoską oi z samogłoska. o, która, jako tylna, nie mogła wywoływać zmiękczenia poprzedzającej spółgłoski. Wpływ taki uzyskać mogła dopiero wówczas, gdy dwugłoską oi uległa kontrakcji i przeszła w e lub zależnie od warunków fonetycznych w 1; przedtem jednak musiały już swój wpływ zmiękczający wywrzeć samogłoski, które jako przednie były już odziedziczone przez język prasłowiański z epoki praindoeuropejskicj. Zatem zmiękczenie przed pier-wotnemi samogłoskami przedniego szeregu musiało nastąpić wcześniej, niż przed e i pochodzenia dwugłoskowego.

Drugie prasłowiańskie zmiękczenie w pewnych wypadkach następowało także w pozycji po samogłosce przedniego szeregu. W przyrostkach -bcb -bca -ica spółgłoska *k uległa zmiękczeniu i przechodziła w V > polsk. c najwidoczniej pod wpływem poprzedzającego 6 lub i. Np. *otbCb > stpol. ociec; *ovbca > polsk. owca, *devica > polsk. dziewica. Pozatem w szeregu wyrazów zarowno swojskich, jak obcego pochodzenia. Np. *mesęcb > polsk. miesiąc, *stbga > stpol. stdza ‘ścieżka’ por. ścieg, ścieżyna; *k?>ną$b > polsk. ksiądz — stniem. kuning.

Ponieważ rezultaty obu prasłowiańskich zmiękczeń pierwotnego k g, jakkolwiek pochodzące z dwóch różnych epok, zachowywały się w dalszym rozwoju języków słowiańskich i do dziś dnia utrzymują się także w języku polskim, więc się musiały wytworzyć wymieniające się oboczności, — c // c, ż/l^. Np. chłopiec//chłopcze, ksiądz//książę, chłopiec//chłopczyk, ksiądz// książyk. Dzisiejsze poczucie językowe nie daje wskazówek co do związku chronologicznego, łączącego obie postaci oboczne, dla współczesnej świadomości językowej są to postaci równorzędne, wymieniające się z sobą zależnie od skojarzeń, w jakie je wciągają wyobrażenia morfologiczne (przyrostki fleksyjne lub słowotwórcze), a jeżeli pod wpływem tych skojarzeń poczucie językowe jedną z tych oboczności ujmuje jako pierwotną, to często się zdarza, że stosunki, ustalane przez świadomość współczesną, nie odpowiadają związkowi historycznemu. ,Ta₍