9621686793

38 Akcent w języku polskim.

Wyróżnianie zapomocą przycisku zgłoski przedostatniej wyrazu jest zasadą ogólną języka polskiego. Od zasady tej jednak zdarzają się pewne, nieliczne zresztą odstępstwa, tak wśród wyrazów swojskich, jak pochodzenia obcego.

Z pośród wyrazów swojskich, wbrew zasadzie ogólnej, mają przycisk na trzeciej zgłosce od końca wyrazy następujące: Rzeczpospolita, \ogółem, |wogóle, \szczegóły, o\kolica. Z pośród wyrazów, zapożyczonych z języków obcych, przycisk na trzeciej zgłosce od końca mają takie wyrazy, jak: grajnatyka, mate\ma-ty/ca, a^tmetyka, \fizyka, jkronika, |opera, \statua.

Wyrazy obce, o które tutaj chodzi, zostały zapożyczone z łaciny bezpośrednio lub za jej pośrednictwem, a tara, według praw akcentowania, panujących w tym języku, miały naogól przycisk na trzeciej zgłosce od końca. Wcieliwszy je do swego języka, odczuwając obcość ich pochodzenia, zachowaliśmy właściwe im dawniej miejsce przycisku. Tak więc sposób akcentowania takich wyrazów, jak gra\matyka, matejnatyka i t. p. jest obcy, jak obce jest pochodzenie tych wyrazów.

Co się tyczy wyrazów polskich, mających inne, niż moglibyśmy się spodziewać, miejsce przycisku, to wyraz Rzeczpospolita ma przycisk na trzeciej zgłosce od końca pod wpływem jednoznacznego wyrazu łacińskiego res \publica, z którego został na język polski przetłumaczony.

Obecność przycisku na trzeciej zgłosce od końca w innych wyrazach swojskich trzeba prawdopodobnie tłumaczyć albo również wpływem obcym, albo, co jest mniej prawdopodobne, zachowaniem prastarego akcentu polskiego, w czasach bowiem odległych, jeszcze przed wprowadzeniem do Polski chrześcijaństwa język polski posiadał przycisk ruchomy.

Niekiedy wyrazy obcego pochodzenia mają przycisk na zgłosce ostatniej, np. aku\rat, ga\lop ‘prędko*.

§ 27. W języku polskim mamy cały szereg wyrazów, które nie posiadają samodzielnego przycisku. Jeżeli, naprzykład, w zdaniach: daj mi książkę; słonecznik kręci się za słońcem, zwrócimy pilniejszą uwagę na zgłoski akcentowane, spostrze-