9621686891

68 Fizjofonematy, p3ychofonematy i głoski.

razy mają zawsze jakieś znaczenie, i ta ich strona znaczeniowa, jako najbardziej dla ich funkcji językowej cecha istotna, wysuwa się w poczuciu językowem na plan pierwszy; nic przeto dziwnego, że w sprzyjających warunkach fonetycznych przyczynia się również do wyodrębniania fonematów. Jeżeli, mianowicie, dwa jakieś wyrazy, różniące się znaczeniem, różnią się jednocześnie jedną jakąś głoską, to głoska ta, otrzymując w takich warunkach wartość wyróżniającego znamienia znaczeniowego, tern wyraziściej się wyodrębnia w poczuciu językowem, jako osobny, zindywidualizowany psychofonemat.

W przytoczonych wyżej wyrazach: pasek—p'asek, sypać — syp'ac, pyl — był, jak również w takich wyrazach, jak pal — bal, sal — żal, tom—dom... wyróżnienie psychofonematów p—p\ P — b, s — i, t — d... wynika nietylko z oddziaływania otoczenia fonetycznego, lecz także z przeciwstawiających się różnic znaczeniowych.

Przedstawione oddziaływania semantyczne (znaczeniowe) są jednak czynnikami tylko współdziałającemu, a nie rozstrzygającemu w przebiegach wyodrębniania psychofonematów. O tej podrzędności ich wpływów świadczy fakt istnienia oboczników wyrazowych, w których z jednej strony różność przeciwstawiających się sobie obocznych psychofonematów nie pociąga za-sobą różnic znaczeniowych, a z drugiej strony różność znaczeniowa łączy się z tożsamością psychofonematów. W wyrazach, naprzykład, śliski — ślizgi, trzaska — drzazga, skon — zgon, obecność obocznych psychofonematów s — z, k — g, t — d, które zazwyczaj bywają znamionami różnic znaczeniowych, jak np. w wyrazach: tom — dom, tusza — dusza, kość—gość, kłos—głos, kosa — koza..., tutaj nie pociąga za sobą żadnego zróżniczkowania semantycznego; a z drugiej strony takie wyrazy, jak np. zgon ‘spędzanie' i zgon ‘śmierć’, rola ‘zorane pole’ i rola ‘funkcja’, pomimo że się składają z jednakowych zupełnie psychofonematów, wykazują zasadnicze różnice znaczeniowe.

Tak więc główną przyczyną, powodującą wyodrębnianie się w poczuciu językowem psychofonematów, jest kojarzeniowe