Rozdział dwudziesty dziewiąty

PRZEWÓZ



ż 89. Umowa przewozu i jej unormowanie


I. Pojęcie i cechy.
1. Świadczenie usług mających za przedmiot przewóz osób i rzeczy z
jednego miejsca na drugie za pomocą środków transportu należy do rzędu usług nad
wyraz rozpowszechnionych. Przewóz lądowy, śródlądowy i morski, a dziś i
powietrzny, wiąże się z życiem codziennym mas ludności, ułatwia kontakty
międzyludzkie w skali krajowej i międzynarodowej, rozszerza obrót towarowy, przez
co wpływa na stan produkcji, handlu, przyczynia się do wzrostu ruchu turystycznego.
Rozwój cywilizacji technicznej XIX i XX w. wzbogaca środki transportu i
efektywność usług przewozowych. Umowa przewozu, traktowana początkowo jako
odmiana umowy o dzieło, uzyskuje jurydyczną samodzielność w ramach instytucji
prawa cywilnego i handlowego. Dotyczy to przede wszystkim przewozu odpłatnego,
wykonywanego przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa przewozowe.
W warunkach gospodarki centralnie sterowanej były to w przeważającej
mierze przedsiębiorstwa państwowe (m.in. Polskie Koleje Państwowe, Państwowa
Komunikacja Samochodowa, Polskie Linie Lotnicze LOT i inne). W niewielkim
zakresie działalność przewozową prowadziły przedsiębiorstwa spółdzielcze, a
sporadycznie osoby fizyczne. Obecnie sytuacja ulega pewnym zmianom, jakkolwiek
działalność w zakresie transportu morskiego i lotniczego pozostaje działalnością
koncesjonowaną.
W systemie obowiązującego prawa polskiego musi być odróżnione
unormowanie umowy przewozu w prawie powszechnym i oprócz tego w całej
dziedzinie szczególnych unormowań dla wyspecjalizowanych rodzajów przewozu.
Pierwszą - i tylko pierwszą - zajmuje się kodeks cywilny w tytule XXV księgi 111 (art.
774-793). Przepisy kodeksu o umowie przewozu mają w istocie moc ograniczoną o
tyle, że stosuje się je, o ile przewóz nie jest uregulowany inaczej dla poszczególnych
rodzajów transportu odrębnymi przepisami (art. 775). Mają one najczęściej
dyspozytywny charakter, gdy przepisy szczególne z reguły są przepisami
bezwzględnie obwiązującymi (ius strictum).
Stwierdzić wszakże należy, że prawo powszechne zawsze znajdzie
zastosowanie jako uzupełniające braki unormowań w przepisach
wyspecjalizowanych. Można inaczej powiedzieć, że ma ono znaczenie posiłkowe
(subsydiarne) dla szczególnych rodzajów przewozu.
Umowy przewozu, które nie są objęte ani przez przepisy tytułu XXV księgi o
zobowiązaniach w k.c., ani przez przepisy szczególne innych aktów legislacyjnych,
gdy są odpłatne stanowią odmianę umowy o dzieło, gdy nieodpłatne - znajdą się w
zasięgu umów o świadczenie usług, do których zastosujemy odpowiednio przepisy o
umowie zlecenia (art. 750 k.c.).



2. W świetle przepisów k.c. przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje
się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia osób lub
rzeczy, a jego kontrahent - do uiszczenia wynagrodzenia za przewóz (art. 774). Jak
stąd wynika, prawo powszechne traktuje wyżej wymienioną umowę jako
wykonywaną przez przewoźnika zawodowo.

Wyczerpujące przedstawienie problematyki umowy przewozu zawiera praca
W. Górskiego: Umowa przewozu, Warszawa 1983. Zob. także wywód tego autora:
(w) System, t. III, cz. 2, ż 59 i n.; zob. także M. Sośniak: Umowa przewozu w
systemie umów obligatoryjnych "Acta Universitatis Nicolai Copernici, Prawo" 1990,
nr 205, s. 295-305; A. Rzetelska: Umowa przewozu jako umowa o świadczenie na
rzecz osoby trzeciej, "Acta Universitatis Lodziensis, Folia Iuridica" 1990, nr 44, s.
131-147.

Przedmiotem świadczenia ze strony przewoźnika jest przewiezienie (trans-
port) z jednego miejsca na drugie osób lub rzeczy, a ze strony podmiotu
korzystającego z usługi - uiszczenie przewoźnikowi wynagrodzenia. Do elementów
przedmiotowo istotnych (esentialia negotii) należy: ustalenie przedmiotu przewozu i
trasy przewozu oraz ustalenie wynagrodzenia za przewóz (art. 774). Co do tego
ostatniego, w praktyce znajdują zastosowanie stosowne taryfy wynagrodzeń,
wydane lub zatwierdzone przez władze administracyjne. W braku taryfy - zob.
analogię z art. 628 kodeksu cywilnego.
Umowa przewozu w ujęciu kodeksu ma charakter umowy zobowiązującej,
odpłatnej i wzajemnej. Ma również charakter konsensualny, w odróżnieniu od
kształtowania jej przez niektóre przepisy dotyczące wyspecjalizowanych przewozów
jako umowy realnej, zatem dochodzącej do skutku (w zakresie przewozu rzeczy)
przez oddanie rzeczy przewoźnikowi przez kontrahenta.
Jako odmiana umowy o dzieło, umowa przewozu wymaga osiągnięcia
konkretnego i obiektywnie sprawdzalnego rezultatu, jakim jest transport obiektu
przewozu z miejsca na miejsce. Środki służące do osiągnięcia celu dostarcza strona
podejmująca się dokonania usługi. Cechą szczególną przewozu jest natomiast
powiązanie usługi z wieloma okolicznościami, które nie występują w zwykłych
umowach o dzieło. Ponadto przy przewozie rzeczy - występuje często element
świadczenia w interesie innej osoby, którą jest odbiorca rzeczy nieidentyczny z
osobą wysyłającego.
Przy umowie przewozu stosunkowo często stosowane są regulaminy do-
tyczące warunków wykonania przewozu środkami transportowymi danego rodzaju
(zob. art. 385 i n. k.c.). Są tu również - ze względu na masowość przewozu - szeroko
stosowane wzory umów.



II. Zawarcie umowy.
Przepisy kodeksu nie wymagają szczególnej formy do zawarcia umowy
przewozu. Niemniej jednak w praktyce przy wielu ich rodzajach stosuje się formę
pisemną. Gdy istnieją szczegółowe wzory umów, możliwe staje się przystępowanie
do nich w drodze adhezji.
W praktyce przy wielu umowach przewozu stosuje się różnego rodzaju
dokumenty, jak m.in. listy przewozowe, kwity bagażowe, bilety, karty przejazdowe i
inne.




III. Skutki prawne.
W przepisach kodeksu przeprowadzono w tej materii zasadnicze odróżnienie
między unormowaniem przewozu osób i przewozu rzeczy.

A. Przewóz osób

W odniesieniu do umowy przewozu osób kodeks cywilny wychodzi z za-
łożenia, że prawa i obowiązki stron są w zasadzie normowane wystarczająco przez
ogólne zasady o zobowiązaniach umownych, a ewentualnie wynikają z analogii do
przepisów o umowie o dzieło, co nie przesądza o bardziej wyczerpujących lub
odmiennych unormowaniach w aktach prawnych szczególnych, dotyczących
oznaczonych rodzajów transportu. Stąd też unormowanie kodeksu ogranicza się w
tej materii do paru zaledwie przepisów o charakterze stricti iuris.
Tak więc przewoźnik obowiązany jest do zapewnienia podróżnym od-
powiadających rodzajowi transportu warunków bezpieczeństwa i higieny oraz takich
wygód, jakie ze względu na rodzaj transportu uważa się za niezbędne - (art. 776
k.c.). Decydujące znaczenie w tej kwestii - oprócz przepisów z dziedziny prawa
administracyjnego - mają ustalone zwyczaje i zasady współżycia społecznego. Cel
przewozu, jakim jest przewóz osób, nakłada na przewoźnika obowiązek troski o
dobra osobiste podróżnego. Z natury rzeczy powinien on zatem dołożyć w tym
zakresie stosownych starań, za których skuteczność odpowiada po myśli art. 471 i n.
k.c. - co w pewnych przypadkach nie przesądza dalej idącej odpowiedzialności po
myśli art. 435 i 436 kodeksu cywilnego.
Przy przewozie osób podróżny korzystający z przewozu może zazwyczaj
przewozić ze sobą bagaż, którym albo opiekuje się sam, albo powierza go
przewoźnikowi. W pierwszym przypadku przewoźnik ponosi za bagaż od-
powiedzialność tylko wtedy, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego
niedbalstwa przewoźnika (art. 777 ż 1 k.c.) albo osób, z których pomocą
zobowiązanie wykonywa lub którym wykonanie zobowiązania powierza (art. 474
k.c.). Złagodzenie odpowiedzialności przewoźnika jest tu uzasadnione
sprawowaniem pieczy nad bagażem ze strony podróżnego. W drugim natomiast
przypadku, gdy bagaż, który podróżny przewozi ze sobą, zostaje przewoźnikowi
powierzony, odpowiedzialność przewoźnika ocenia się według zasad
przewidzianych dla przewozu rzeczy.

Zob. co odpowiedzialności przewoźnika za przewożony bagaż orz. SA w
Lublinie z 11 IV 1991 r. 1 ACr 47/91, OSA 1992, nr 3, poz. 27.



B. Przewóz rzeczy

Również i w odniesieniu do umowy przewozu rzeczy kodeks cywilny wychodzi
z założenia, że prawa i obowiązki stron są w zasadzie normowane wystarczająco
przez ogólne zasady o zobowiązaniach umownych, a ewentualnie wynikają z
analogii do przepisów o umowie o dzieło, co nie przesądza bardziej wyczerpujących
uregulowań szczególnych dla wyspecjalizowanych rodzajów transportu. Niemniej
jednak przepisy kodeksu są tu bardziej rozwinięte.
Charakterystyczną cechą przewozu rzeczy jest występowanie w umowie
przewozu nie tylko dwóch stron, tj. wysyłającego przesyłkę i przewoźnika, lecz także
i występowanie odbiorcy, którym może być sam wysyłający lub też osoba trzecia. W
tym ostatnim przypadku umowa przewozu ma charakter umowy na rzecz osoby
trzeciej.
Ani wysyłający, ani odbiorca przesyłki nie muszą być właścicielami prze-
wożonej rzeczy.
Przy umowie przewozu rzeczy dochodzi często do stosowania tzw. listu
przewozowego (zob. wzmiankę w art. 780 k.c.).
List przewozowy w świetle ujęć doktrynalnych stanowi dokument kon-
kretyzujący warunki umowy o przewóz w sposób dostępny dla wszystkich
podmiotów uczestniczących w przewozie przesyłki, tj. wysyłającego, przewoźnika (i
ewentualnie innych przewoźników) oraz odbiorcy. Dokument ten może być bądź to
dokumentem jednostronnym, tj. sporządzonym przez wysyłającego, bądź to
dokumentem dwustronnym, tj. sporządzonym przez wysyłającego i przewoźnika.
Ten drugi typ listu przewozowego przeważa w praktyce. Akty prawne szczególne
normujące transport oznaczonego rodzaju wymagają często, by list przewozowy był
sporządzony przez strony.
List przewozowy nie jest papierem wartościowym i nie jest przeznaczony do
obrotu. Powinien on towarzyszyć przesyłce w czasie dokonywania przewozu.
Przewoźnik może żądać wystawienia listu przewozowego przez wysyłającego, a
wysyłający może żądać od przewoźnika wydania mu jego odpisu (art. 780 ż 1 i 2
k.c.). List przewozowy powinien zawierać wówczas co najmniej dane, które
wysyłający obowiązany jest podać przewoźnikowi w związku z wykonaniem umowy
o przewóz (art. 779 k.c.).
W zasadzie list przewozowy spełnia trzy podstawowe funkcje, do których jest
używany, a mianowicie: funkcję dowodową co do zawarcia, treści oraz wykonania
umowy przewozu przesyłki; funkcję legitymacyjną, z której wynika, że posiadanie
listu lub jego odpisu umożliwia dysponowanie przesyłką w czasie trwania przewozu;
funkcję instrukcyjno-informacyjną. Akty prawne szczególne dotyczące oznaczonych
rodzajów transportu niejednokrotnie w sposób wyczerpujący normują treść i
znaczenie listu przewozowego.

Zob. bliżej W. Górski: List przewozowy (Studium prawne), Poznań 1959.



1. Obowiązki wysyłającego. Skoro przedmiotem umowy jest dokonanie
przewozu oznaczonej przesyłki, wysyłający jest obowiązany przygotować ją i
dostarczyć przewoźnikowi w odpowiednim miejscu i czasie. Wiążą się z tym przepisy
kodeksu dotyczące m.in. podania danych co do adresu wysyłającego i odbiorcy,
miejsca przeznaczenia, oznaczenia wartości itd. (art. 779), a także wystawienia na
żądanie przewoźnika listu przewozowego (art. 780), wydania przewoźnikowi
dokumentów potrzebnych ze względu na przepisy celne, podatkowe i
administracyjne (art. 782).
Stan zewnętrzny przesyłki i jej opakowanie powinny być odpowiednie dla
danego rodzaju przewozu (zob. art. 781).

Dochodzenie roszczeń przeciwko przewoźnikowi ulega zaostrzeniu ze
względu na istniejące domniemanie, zgodnie z którym przyjęcie przesyłki bez
zastrzeżeń jest podstawą domniemania, że znajdowała się ona w należytym stanie,
zob. co do tej kwestii orz. SA w Katowicach z 28 XI 1990 r., I ACr 45/90, OSA 1991,
nr 1, poz. 3.

Podstawowym obowiązkiem wysyłającego jest z natury rzeczy obowiązek
uiszczenia wynagrodzenia za przewóz, inaczej przewoźnego (art. 774). Należy się
ono - jak przy umowie o dzieło - z chwilą wykonania usługi, lecz w umowie często
jest zastrzegane jako płatne z góry.
Jako obowiązek dodatkowy bywa niekiedy zastrzegany zwrot pewnych
wydatków lub opłat przy przewozie, wyłożonych przez przewoźnika w związku z
wykonaniem przewozu, np. opłat składowych, celnych, ubezpieczeniowych i innych.



2. Obowiązki przewoźnika. Podstawowym obowiązkiem przewoźnika jest
oczywiście obowiązek wykonania przewozu przesyłki zgodnie z treścią umowy (art.
774). Powinien więc odebrać przesyłkę od wysyłającego, a następnie po wykonaniu
usługi - zawiadomić osobę wskazaną jako odbiorca (art. 784) i wydać jej przesyłkę
(zob. art. 785). Wysłanie przesyłki jest zresztą uwarunkowane wykonaniem przez
odbiorcę zobowiązań wynikających z umowy - (zob. niżej pkt 3).
W razie powstania przeszkód w doręczeniu przesyłki przewoźnik ma
obowiązek zawiadomić o tym wysyłającego i czekać na jego dyspozycje, a gdy nie
otrzyma ich we właściwym czasie - zabezpieczyć przesyłkę, zawiadamiając o tym
odbiorcę i wysyłającego, a nawet w pewnych okolicznościach sprzedać jej zawartość
na rachunek kontrahenta (art. 787 ż 1 i 2).
W toku przewozu i starań o rzecz przewoźnik powinien dochować należytej
staranności (art. 355 k.c.), a jego odpowiedzialność z tytułu wykonania umowy
podlega ogólnym zasadom art. 471 i n. k.c. Niemniej istnieje tu ograniczenie
odpowiedzialności za szkodę, stanowiące modyfikację reguł ogólnych. Mianowicie
odpowiada on za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia
aż do wydania odbiorcy, w granicach zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda
wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika (art. 788 ż 1). Co do
pieniędzy, kosztowności, papierów wartościowych albo rzeczy szczególnie cennych,
zasada naprawienia szkody do granic zwykłej wartości przesyłki utrzymuje się, gdy
właściwości przesyłki były podane przy zawarciu umowy (art. 788 ż 3). Co do
ubytków naturalnych - zob. art. 788 ż 2 kodeksu cywilnego.

Na tle obowiązków przewoźnika i jego odpowiedzialności odszkodowawczej
wyłania się wiele kwestii spornych, np. co rozumieć przez "zwykłą wartość rzeczy",
jakie znaczenie ma wskazanie tej wartości w dokumentach przewozowych itp.

Z umowy przewozu nie wynika dla przewoźnika obowiązek osobistego
wykonania usługi. Ustawa upoważnia go do oddania przesyłki innemu prze-
woźnikowi, z tym zastrzeżeniem, że za czynności tego przewoźnika lub dalszych
przewoźników odpowiada jak za własne czynności (art. 789 ż 1 k.c.). Co do
solidarnej odpowiedzialności przewoźnika za cały przewóz na podstawie tego
samego listu przewozowego i związanych z tym regresów w ich stosunku
wewnętrznym - zob. art. 789 ż 2 i 3 kodeksu cywilnego.
Dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu, jak również
takich roszczeń przysługujących poprzednim przewoźnikom i spedytorom, służy
przewoźnikowi ustawowe prawo zastawu na przesyłce, dopóki znajduje się ona u
niego, u osoby, która dzierży przesyłkę w jego imieniu albo dopóki może nią
rozporządzać za pomocą dokumentów (art. 790 ż 1 ). Prawo to nie przysługuje
przewoźnikowi, gdy wysyłającym jest p.j.o. (art. 790 ż 2).



3. Prawa i obowiązki odbiorcy przesyłki. Odbiorcą przesyłki z tytułu umowy
przewozu może być sam wysyłający albo osoba trzecia. W tym ostatnim przypadku
osoba ta, choć nie jest stroną umowy, nabywa z jej tytułu pewne prawa, a mogą na
niej ciążyć także pewne obowiązki.
Stanowisko osoby trzeciej wykracza zatem poza zwykły schemat pactum in
favorem tertii według art. 393 k.c. Nadto i realizacja praw i obowiązków następuje w
tym przypadku nie z chwilą zawarcia umowy, lecz z chwilą nadejścia przesyłki do
miejsca przeznaczenia.

Bliżej w tej kwestii - zob. W. Górski: Sytuacja prawna odbiorcy przesyłki w
świetle przepisów kodeksu cywilnego, St. Pr. 1970, nr 26-27; H. Goik: Umowa
przewozu przesyłek w transporcie lądowym jako rodzaj umowy o świadczenie na
rzecz osoby trzeciej, Katowice 1975.

Otóż po nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia odbiorca może, według
kodeksu, wykonać w imieniu własnym wszelkie prawa wynikające z umowy
przewozu, a w szczególności może żądać wydania przesyłki i listu przewozowego.
Jest to jednak uwarunkowane jednoczesnym wykonaniem zobowiązań wynikających
z umowy przewozu (art. 785 k.c.). Zakres tych zobowiązań wynika z reguły z listu
przewozowego.
Przez przyjęcie przesyłki i listu przewozowego odbiorca zobowiązuje się w
imieniu własnym do zapłaty oznaczonej w liście przewozowym należności
przewoźnika (art. 786). Jeżeli odbiorca odmawia przyjęcia przesyłki albo jeżeli z
innych przyczyn nie można mu jej doręczyć, przewoźnik powinien niezwłocznie
zawiadomić o tym wysyłającego (zob. wyżej pkt 2), albowiem nie uzyskuje wobec
odbiorcy żadnych uprawnień (art. 787).



IV. Zakończenie stosunku prawnego.
Zakończenie stosunku prawnego między osobami, które wiąże umowa
przewozu, następuje z chwilą całkowitego wykonania umowy. Co do wyjątkowej
możności odstąpienia od umowy przez wysyłającego w razie czasowej przeszkody w
rozpoczęciu lub wykonywaniu przewozu - zob. art. 783 kodeksu cywilnego.
Ustawa wprowadza w zakresie roszczeń wynikających z umowy przewozu
szczególne terminy przedawnienia. I tak dla przewozu osób termin ten wynosi jeden
rok od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany - od dnia, w
którym miał być wykonany (art. 778 k.c.). Dla przewozu rzeczy termin ten wynosi
również jeden rok i jest liczony od dnia dostarczenia przesyłki, a w razie całkowitej
jej utraty lub dostarczenia z opóźnieniem - od dnia, w którym przesyłka miała być
dostarczona (art. 792 k.c.). Szczególny termin sześciu miesięcy odnosi się do
roszczeń między przewoźnikami, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki (art. 793
k.c.).





ż 90. Szczególne rodzaje przewozu - odesłanie

Oprócz unormowań umowy przewozu w prawie powszechnym, istnieje wiele
dziedzin transportu, w których obowiązują przepisy dotyczące wyspecjalizowanych
rodzajów usług przewozowych. Wypływa to, z jednej strony, z potrzeby uzgodnień
pewnych reguł "prawa transportowego" w danej dziedzinie w skali międzynarodowej
(konwencje międzynarodowe, zwyczaje), z drugiej zaś strony - z konieczności
powiązań niektórych uregulowań cywilnoprawnych z unormowaniami
administracyjno-prawnymi dot. m.in. strony organizacyjnej usług przewozowych.
Podstawowym aktem pozakodeksowym dotyczącym przewozu jest ustawa z
15 XI 1984 r. -- Prawo przewozowe (Dz.U. nr 53, poz. 272 ze zm.). Ustawa ta weszła
w życie 1 VII 1985 r. wprowadzając daleko idące zmiany w całym systemie prawa
przewozowego w odniesieniu do transportu kolejowego, drogowego i lotniczego.
Prawo przewozowe normuje podstawowe zasady przewozu w takim zakresie,
w jakim w toku prac kodyfikacyjnych zdołano je ujednolicić. Ma zastosowanie do
przewozów przy użyciu środków transportu kolejowego, lotniczego, samochodowego
oraz żeglugi śródlądowej. Nadal jednak obowiązuje wiele przepisów szczególnych
odnoszących się do poszczególnych rodzajów transportu.
Przykładowo jedynie można wymienić następujące akty prawne dotyczące
przewozu:
1) w dziedzinie transportu kolejowego - ustawa z 27 VI 1997 r. o transporcie
kolejowym, Dz.U. z 1997 r., nr 96, poz. 591; w dziedzinie komunikacji
międzynarodowej: a) konwencja berneńska z 9 V 1980 r. o międzynarodowym
przewozie kolejami (COTIF - Dz.U. z 1985 r., nr 34, poz. 158) wraz z
załącznikami regulującymi szczegółowe kwestie odnoszące się do przewozu
osób i bagażu (zał. ACIV) oraz do przewozu przesyłek towarowych (zał. B - CIM);
b) umowy warszawskie odnoszące się do komunikacji osobowej (SMPS -- Dz.T. i
Z.K. z 1987 r., nr 17, poz. 139) oraz komunikacji towarowej (SMGS - Dz.T. i Z.K.
z 1974 r., nr 15, poz. 81);
2) w dziedzinie transportu drogowego -- ustawa o warunkach wykonywania
krajowego drogowego przewozu osób z 29 VIII 1997 r., Dz.U. z 1997 r., nr 141,
poz. 942 ze zm.); zob. też m.in. rozp. Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z
28 XI 1997 r. w sprawie określenia dokumentów niezbędnych do udzielania
koncesji na wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego oraz treści
wzoru koncesji (Dz.U. z 1997 r., nr 148, poz. 991);
3) w dziedzinie przewozu lotniczego --- ustawa z 31 V 1962 r. -- Prawo lotnicze
(Dz.U. nr 32, poz. 153 ze zm.), a w transporcie międzynarodowym --- konwencja
warszawska z 12 X 1929 r. o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących
międzynarodowego przewozu lotniczego (Dz.U. z 1933 r., nr 8, poz. 49 ze zm.
wynikającymi z Protokołu Haskiego z 28 IX 1955 r. - Dz.U. z 1963 r., nr 33, poz.
189, zał. nr 3);
4) w dziedzinie żeglugi śródlądowej - ustawa z 7 III 1950 r, o żegludze i spławie na
śródlądowych drogach wodnych (tekst jedn. Dz.U. z 1952 r,, nr 26, poz. 182 ze
zm.) oraz wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze;
5) w dziedzinie przewozu morskiego -- kodeks morski z I XII 1961 r. (tekst jedn.
Dz.U. z 1986 r., nr 22, poz. 112 ze zm.); w przewozie międzynarodowym -
konwencja brukselska z 25 VIII 1924 r. o ujednoliceniu niektórych zasad
dotyczących konosamentów (Dz.U. z 1937 r., nr 35, poz. 258); obowiązują także
powszechnie uznane reguły i zwyczaje portowe;
6) w dziedzinie przewozu pocztowego - ustawa z 23 XI 1990 r. o łączności (Dz.U. nr
86, poz. 504), a także wydane na podstawie art. 48 ust. 2 i art. 60 tej ustawy
rozp. Ministra Łączności z 7 X 1991 r. w sprawie ordynacji pocztowej (Dz,U. nr
86, poz. 504 ze zm.), gdy idzie o zasady przewozu paczek w ruchu
międzynarodowym - tzw. Konstytucja Światowego Związku Pocztowego
uchwalona w Wiedniu w 1964 r. (Dz.U. z 1967 r., nr 42, poz. 209) oraz umowy
międzynarodowe zawarte w Lozannie w 1974 r. (Dz.U. z 1978 r., nr 12, poz. 51).

Analiza tej tematyki wykracza poza zakres niniejszego wykładu. Wypada
natomiast podkreślić, co następuje.
Jak już wspomniano w poprzednim paragrafie, w razie istnienia szczególnych
unormowań stosunku przewozu, unormowania te znajdują pierwszeństwo przed
unormowaniami prawa powszechnego (art. 775 k.c.). Co więcej, mają one
najczęściej charakter przepisów iuris stricti. Dość powszechne zastosowanie
znajdują tu regulaminy, umowy wzorcowe, taryfy opłat itd. Szeroko stosowane są
dokumenty przewozowe, jak m.in. list przewozowy, kwity bagażowe, bilety, karty
przejazdowe i inne. Rozpowszechnione jest zawieranie umów przez przystąpienie
(adhezję). Przy przewozie rzeczy umowa przewozu jest z reguły traktowana jako
umowa realna, tj. dochodząca do skutku dopiero z chwilą powierzenia rzeczy
przewoźnikowi.
Charakterystyczne są na ogół różne modyfikacje w dziedzinie
odpowiedzialności za szkodę w stosunku do zasad odpowiedzialności kontraktowej
według art. 471 i n. k.c. Najczęściej odpowiedzialność ta jest zaostrzona przez
przyjmowanie jako zasady odpowiedzialności - zasady ryzyka. Spotykane jest
wprowadzanie górnej granicy odszkodowania przez oznaczanie sumy maksymalnej,
której odszkodowanie nie może przekroczyć. Por. art. 65-73 oraz art. 80-87 prawa
przewozowego.
Spotykane jest również złagodzenie odpowiedzialności zarówno w sferze
zasad, jak i rozmiaru odszkodowania (por. art. 62-63 prawa przewozowego).
Ustawodawstwo szczególne przewiduje istnienie osobnego trybu
dochodzenia roszczeń przeciwko przewoźnikowi (tzw. tryb reklamacji), który
powinien poprzedzać wystąpienie poszkodowanego na drogę sporu sądowego.
Szczegółowe unormowania zawarte są w art. 74-79 prawa przewozowego oraz rozp.
Ministra Komunikacji z 21 VI 1985 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy --
Prawo przewozowe (Dz.U. nr 29, poz. 128 ze zm.).
Co do bardziej szczegółowego omówienia problematyki prawa
przewozowego, zob. S. Matysik: Podręcznik prawa morskiego, wyd. III, Warszawa
1967; J. Rajski: Odpowiedzialność cywilna przewoźnika lotniczego w prawie
międzynarodowym i krajowym, Warszawa 1968; tenże: Odpowiedzialność cywilna
przewoźnika lotniczego za szkody w związku z bezprawnym zawładnięciem
samolotem, "Studia Iuridica Silesiana", t. V, Katowice 1979. Opracowania te, mimo
zmiany stanu prawnego, zachowały w dużej części aktualność. Co do literatury
odnoszącej się do aktualnego stanu prawnego por. m.in.: W. Górski: Założenia
nowego prawa przewozowego, PiP 1985, z. 6; A. Żabski: Nowe prawo przewozowe,
NP 1986, nr 3; Prawo przewozowe, red. M. Sośniak, Katowice 1987; Prawo
przewozowe z komentarzem, pod red. A. Kolarskiego, Warszawa 1987; W. Górski,
A. Żabski: Prawo przewozowe. Komentarz, Warszawa 1990; K. Wesołowski:
Odpowiedzialność przewoźnika za szkody przy przewozie przesyłek w świetle
ustawy -- prawo przewozowe, Zielona Góra 1995; M. Nesterowicz:
Odpowiedzialność przewoźnika morskiego za szkody na osobie i bagażu pasażera,
PiP 1990, z. 8, s. 64 i n.